Καλή και κακή ανισότητα

Σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο παρατηρείται μία μακροπρόθεσμη τάση (τις τελευταίες τουλάχιστον τρεις δεκαετίες) αύξησης του εισοδήματος και του άνισου πλούτου. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η τάση έχει αυξηθεί σημαντικά από την οικονομική κρίση του 2008 και ύστερα: με την αργή ανάπτυξη, την αυξανόμενη ανισότητα που ολοένα και διογκώνεται.

Η «παλιά» θεωρία ότι η ανισότητα ήταν αποτέλεσμα της αναδιανομής μέσω του φορολογικού συστήματος, αποδυνάμωσε τα κίνητρα της και υπονόμευσε την οικονομική ανάπτυξη. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της ανισότητας και της ανάπτυξης είναι πολύ πιο σύνθετη και πολυδιάστατη. Πολλαπλά κανάλια επιρροής και μηχανισμοί ανατροφοδότησης δυσκολεύουν στο να βγουν σαφή συμπεράσματα.

Για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είναι οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες αλλά και οι μεγαλύτερες οικονομίες σήμερα. Και οι δύο έχουν εξίσου υψηλά και αυξανόμενα επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας. Αν και δεν πρέπει κανείς να συμπεράνει από αυτό ότι η ανάπτυξη και η ανισότητα είναι είτε άσχετες ή συσχετίζονται θετικά μεταξύ τους, η ανεπιφύλακτη δήλωση ότι η ανισότητα είναι κακή για την ανάπτυξη πραγματικά δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Επιπλέον, σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανισότητα έχει μειωθεί καθώς οι αναπτυσσόμενες χώρες ευημερούν - ακόμα και αν σε κάποιες περιπτώσεις αυξάνεται στο εσωτερικό πολλών ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, αλλά είναι λογικό. Η κυρίαρχη τάση στη παγκόσμια οικονομία είναι η διαδικασία σύγκλισης που άρχισε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα σημαντικό μερίδιο, περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού,που ζει σε αναπτυσσόμενες χώρες παρουσίασαν σταθερή και ταχεία ανάπτυξη για πρώτη φορά. Αυτή η παγκόσμια τάση κατακλύζει την αύξηση της εγχώριας ανισότητας.

Παρ 'όλα αυτά, η εμπειρία σε ένα ευρύ φάσμα χωρών δείχνει ότι τα υψηλά και αυξανόμενα επίπεδα της ανισότητας, ιδιαίτερα της ανισότητας ευκαιριών, μπορεί πράγματι να είναι επιζήμια για την ανάπτυξη. Ένας λόγος είναι ότι η ανισότητα υποσκάπτει την πολιτική και κοινωνική συναίνεση γύρω από τις στρατηγικές και τις πολιτικές που είναι προσανατολισμένες στην ανάπτυξη. Αυτή η τακτική μπορεί να οδηγήσει σε αδιέξοδο, σύγκρουση, ή κακές επιλογές πολιτικής. Τα στοιχεία υποστηρίζουν την άποψη ότι ο συστηματικός αποκλεισμός των υπο-ομάδων σε κάθε αυθαίρετη βάση (για παράδειγμα, την εθνικότητα, τη φυλή ή τη θρησκεία) είναι ιδιαίτερα επιβλαβής σε αυτό το θέμα.

Η κινητικότητα από γενιά σε γενιά αποτελεί βασικό δείκτη της ισότητας των ευκαιριών. Η αύξηση της ανισότητας των αποτελεσμάτων δεν χρειάζεται να οδηγήσει σε μείωση της της κινητικότητας μεταξύ γενεών. Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μεθόδους που υποστηρίζουν την ισότητα των ευκαιριών, κυρίως στην εκπαίδευση και στην υγειονομική περίθαλψη, έτσι ώστε να είναι καθολικά προσβάσιμες. Για παράδειγμα, εάν τα δημόσια εκπαιδευτικά συστήματα αρχίζουν να αποτυγχάνουν, αντικαθίστανται, ειδικά στην κορυφή της κατανομής του εισοδήματος, από αντίστοιχα ιδιωτικά συστήματα, με αρνητικές συνέπειες για την κινητικότητα μεταξύ γενεών.

Υπάρχουν και άλλοι συσχετισμοί μεταξύ ανισότητας και ανάπτυξης. Τα υψηλά επίπεδα των εισοδημάτων και της ανισότητας του πλούτου (όπως σε μεγάλο μέρος της Νότιας Αμερικής αλλά και μέρη της Αφρικής) συχνά οδηγεί αλλά και ενισχύει την άνιση πολιτική επιρροή. Αντί οι πολιτικοί και οι φορείς χάραξης πολιτικής γενικά να προσπαθούν να δημιουργούν πρότυπα ανάπτυξης χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς, προσπαθούν να προστατεύσουν τον πλούτο και τα πλεονεκτήματα των πλουσίων. Σε γενικές γραμμές, αυτό σημαίνει λιγότερη διαφάνεια στο εμπόριο και τις επενδύσεις, διότι αυτές, υπό κανονικές συνθήκες, οδηγούν σε ανεπιθύμητο εξωτερικό ανταγωνισμό.

Η ανισότητα βασισμένη στην επιδίωξη προνομιακής πρόσβασης σε ευκαιρίες της αγοράς είναι ιδιαίτερα τοξική για την κοινωνική συνοχή και τη σταθερότητα.

Αυτό σημαίνει ότι όλες οι ανισότητες (των αποτελεσμάτων) δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Η ανισότητα βασισμένη στην επιδίωξη προνομιακής πρόσβασης στους πόρους και τις ευκαιρίες της αγοράς είναι ιδιαίτερα τοξική για την κοινωνική συνοχή και τη σταθερότητα - και ως εκ τούτου στις πολιτικές που είναι προσανατολισμένες στην ανάπτυξη. Σε γενικές γραμμές σε ένα αξιοκρατικό περιβάλλον, τα αποτελέσματα που βασίζονται στη δημιουργικότητα, την καινοτομία και το εξαιρετικό ταλέντο, συνήθως έχουν πολύ λιγότερο επιζήμια αποτελέσματα.

Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος που η τρέχουσα εκστρατεία της Κίνας για την "καταπολέμηση της διαφθοράς", για παράδειγμα, είναι τόσο σημαντική. Στην Κίνα, το πρόβλημα δεν είναι τόσο πολύ η σχετικά υψηλή εισοδηματική ανισότητα, αλλά οι κοινωνικές εντάσεις που δημιουργούνται από την προνομιακή πρόσβαση κάποιων στις αγορές και τις συναλλαγές, που απειλούν τη νομιμότητα του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησής του.

Στις ΗΠΑ, το πόσο μεγάλο μέρος της αύξησης της εισοδηματικής ανισότητας κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες αντανακλάται στις τεχνολογικές αλλαγές και τη παγκοσμιοποίηση (και στα δύο ευνοώντας εκείνους με υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και δεξιοτήτων), και το πόσο αντανακλά προνομιακή πρόσβαση στη διαδικασία χάραξης πολιτικής, είναι μια σύνθετη και εκκρεμή ερώτηση. Αλλά είναι σημαντικό να απαντηθεί αυτή η ερώτηση για δύο λόγους. Πρώτον, αν οι πολιτικές απαντήσεις είναι διαφορετικές και δεύτερον, αν οι συνέπειες της κοινωνικής συνοχής και της αξιοπιστίας του κοινωνικού συμβολαίου είναι διαφορετικές.

Η ταχεία ανάπτυξη βοηθά. Σε ένα περιβάλλον υψηλής ανάπτυξης, με την αύξηση των εισοδημάτων, οι άνθρωποι θα δέχονται αυξανόμενη ανισότητα μέχρι ένα σημείο, ιδιαίτερα αν αυτό συμβαίνει σε ένα πλαίσιο το οποίο είναι ουσιαστικά αξιοκρατικό. Αλλά σε ένα περιβάλλον χαμηλής ανάπτυξης (ή χειρότερα, αρνητικής ανάπτυξης), μία ταχεία αυξανόμενη ανισότητα σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βιώνουν καμία αύξηση του εισοδήματος τους ή ότι χάνουν έδαφος σε απόλυτους όσο και σε σχετικούς όρους.

Οι συνέπειες της αύξησης της εισοδηματικής ανισότητας μπορεί να οδηγήσει τους πολιτικούς σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι.

Οι συνέπειες της αύξησης της εισοδηματικής ανισότητας μπορεί να οδηγήσει τους πολιτικούς σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι: στο να γίνεται χρήση του χρέους, μερικές φορές σε συνδυασμό με μια φούσκα, για να στηριχθεί η κατανάλωση. Αυτό αναμφισβήτητα συνέβη στη δεκαετία του 1920, πριν από τη Μεγάλη Ύφεση αλλά και στις ΗΠΑ (και την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο) κατά τη δεκαετία πριν από την κρίση του 2008.

Μια παραλλαγή αυτού παρατηρείται στην Ευρώπη, η χρήση του δημόσιου δανεισμού, δηλαδή, για να καλύπτεται η ζήτηση και η απασχόληση, ένα κενό που δημιουργείται από την ανεπαρκή ιδιωτική εγχώρια και εξωτερική ζήτηση. Στο βαθμό που η τελευταία συνδέεται με την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των προβλημάτων, και που επιδεινώνεται από το κοινό νόμισμα, αυτό είναι μια ακατάλληλη πολιτική απάντηση.

Παρόμοιες ανησυχίες έχουν διατυπωθεί σχετικά με την ταχεία αύξηση του χρέους στην Κίνα. Ίσως το χρέος να φαίνεται σαν το μονοπάτι με την μικρότερη αντίσταση για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ανισότητας ή της αργής ανάπτυξης. Αλλά υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι τρόποι για την αντιμετώπιση της αύξησης των ανισοτήτων. Η μόχλευση είναι ένας από τους χειρότερους.

Που καταλήγουμε; Για μένα, τα στοιχεία «υψηλής προτεραιότητας» είναι αρκετά σαφή. Βραχυπρόθεσμα, η πρώτη προτεραιότητα πρέπει να είναι η στήριξη του εισοδήματος για των φτωχών και των ανέργων, οι οποίοι είναι τα άμεσα θύματα των κρίσεων και των ανισορροπιών και τα διαρθρωτικών προβλημάτων, το οποίων τα προβλήματα χρειάζεται χρόνος για να εξαλειφθούν. Δεύτερον, ειδικά με την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, η καθολική πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες, κυρίως στην εκπαίδευση, είναι ζωτικής σημασίας.

Η ένταξη στηρίζει την κοινωνική και πολιτική συνοχή - και ως εκ τούτου, την ίδια την ανάπτυξη που είναι απαραίτητη για να βοηθήσει να μετριαστούν οι επιπτώσεις των αυξανόμενων ανισοτήτων. Υπάρχουν πολλοί τρόποι, οικονομίες να υπολείπονται των δυνατοτήτων τους στον τομέα της ανάπτυξη, αλλά και της μείωσης των επενδύσεων, ιδιαίτερα στο δημόσιο τομέα, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα κοινοί αλλά και ισχυροί.

Πηγή: Project Syndicate

*O Mάικλ Σπένς έχει βραβευθεί με Νόμπελ στα οικονομικά, είναι καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Διακεκριμένος Visiting Fellow στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, Senior Fellow του Ινστιτούτου Hoover του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, και Πρόεδρος του συμβουλίου του Fung Global Institute του Χονγκ Κονγκ.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr