Αμφίπολη: Στα ίχνη του πρώτου ανασκαφέα Δ. Λαζαρίδη

Ποιος είναι ο πρώτος άνθρωπος που βρέθηκε σε απόσταση αναπνοής από το «μυστικό της Αμφίπολης»; Πριν από πόσα χρόνια και υπό ποιες συνθήκες; Τι περίμενε να «δώσει» ο Τύμβος Καστά;

Τελικά, είχε πει ή όχι, ότι εκεί πιθανώς έχουν ταφεί η Ρωξάνη και ο Αλέξανδρος ο Δ;

Και τι είχαν γράψει οι Times του Λονδίνου το 1977, όταν παράλληλα με τα ευρήματα του Μανόλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα, ανακαλύπτει ένα εξαιρετικής σημασίας εύρημα, το οποίο ανέφερε ο Θουκυδίδης, την ξύλινη γέφυρα της Αμφίπολης;

Ποιος ήταν ο οραματιστής αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης (1917-1985), που αφιέρωσε τη ζωή του στην αποκάλυψη της Αρχαίας Αμφίπολης, που διενήργησε ανασκαφές σε αρχαίες πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης -Αβδηρα (1956-1977), Φιλίππους (1959-1964), αρχαία Νεάπολη -σημερινή Καβάλα (1960-1963), Θάσο ( 1961) -οργάνωσε νέα μουσεία και πραγματοποίησε έργα αναστήλωσης και ανάδειξης μνημείων στους αρχαιολογικούς χώρους των Φιλίππων και της Θάσου;

Η Πέπη Λαζαρίδη, αρχαιολόγος, κόρη του Δημήτρη Λαζαρίδη, του ανθρώπου η προτομή του οποίου κοσμεί την είσοδο του Μουσείου της Αμφίπολης -του Μουσείου που ο ίδιος δημιούργησε- στο TheTOC.gr.

Πρώτη φορά στην Αμφίπολη, το φθινόπωρο του 1955

«Ο Λαζαρίδης ξεκινά τις ανασκαφές το 1956, από τα νεκροταφεία της αρχαίας πόλης. Πηγαίνει πρώτη φορά στην Αμφίπολη το φθινόπωρο του 1955. Ως Εφορος Αρχαιοτήτων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης από το 1946, έχει ένα τεράστιο πεδίο ευθύνης και δράσης: Από τον Στρυμόνα μέχρι τον Εβρο, τη Σαμοθράκη και τη Θάσο. Πάρα πολλές αρχαιολογικές θέσεις, εξαιρετικά σημαντικές, καμία υποδομή, καθόλου μουσεία, καθόλου κονδύλια για ανασκαφές, ούτε καν αποθήκες φύλαξης των ευρημάτων. Φθάνοντας στην Αμφίπολη, βάζει στόχο να οριοθετήσει τα νεκροταφεία, να τα ανασκάψει για να τα σώσει από την αρχαιοκαπηλία. Για να μην χαθούν πολύτιμα ιστορικά στοιχεία…»

Μεταξύ 1956 – 1961 αποκαλύπτει περί τους 400 τάφους

«Κατ’ αρχάς η Αμφίπολη είναι μια πόλη –κράτος. Που σημαίνει ότι είναι πολυπληθής και με μεγάλη έκταση επιρροής. Θυμίζω ότι, η περίμετρος των τειχών της είναι 7 χλμ -ο εξωτερικός περίβολος, στον οποίον έσκαψε ο Λαζαρίδης- και 2.200 μ. ο εσωτερικός, επιπλέον, τα προάστια και οι γεωργικές καλλιέργειες. Τα νεκροταφεία της πόλης βρίσκονται εξωτερικά πάντα των τειχών -εκτός της περιόδου κατά την οποία καταργούνται τα τείχη, μεταγενέστερα, στα ρωμαϊκά και χριστιανικά χρόνια».

Την πενταετία 1956-61 αποκαλύπτει περί τους 400 τάφους –μεταξύ των οποίων και έναν ασύλητο, στον οποίον βρίσκει χρυσό στεφάνι, χρυσά δαχτυλίδια κ.α. Μαζί με την αγωνία να σώσει την Αμφίπολη από την αρχαιοκαπηλία, ο Λαζαρίδης ονειρεύεται να δει την πόλη που γνωρίζαμε από τα αρχαία κείμενα να αποκτά υπόσταση…».

1964, η πρώτη τομή στον Τύμβο Καστά

«Ναι, το 1964 κάνει την πρώτη τομή και αποκαλύπτει 41 μέτρα της ταφικής περιβόλου. Πίστευε ότι, η κατασκευή του τύμβου, της τούμπας, του τεχνητού δηλαδή λόφου (που ο πατέρας μου υπολόγισε στα 485 μέτρα, τώρα, στην πλήρη αποκάλυψη του, αποδείχθηκε ότι είναι 497 μέτρα, «έπεσε έξω» κατά 12 μέτρα), ένα τόσο σημαντικό τεχνικό έργο -πρόκειται για τη μεγαλύτερη τούμπα που έχουμε αντικρίσει- δεν μπορεί παρά να υποκρύπτει κάτι παρά πολύ σπουδαίο. Είχε γράψει κατά καιρούς και στα πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας ότι, πρέπει να είναι κάποιο ταφικό μνημείο εξαιρετικά σημαντικό, τύπου μακεδονικού τάφου ή και ταφικό ηρώο…».

Ελλείψει χρημάτων και μέσων

«Ξεκινώντας την ανασκαφή άρχισε να βρίσκει διάφορα αναλημματικά τοιχάρια, τα οποία προφανώς οριοθετούσαν την κατά καιρούς κατασκευή της τούμπας, ενώ βρήκε και τμήμα του εσωτερικού περιβόλου. Ομως, οι συνθήκες -τα χρήματα και τα μέσα της εποχής- δεν του επέτρεψαν να φτάσει σε μεγαλύτερο βάθος, ούτε να προχωρήσει περισσότερο κι έτσι έκανε μια δεύτερη τομή, την οποία επίσης, δεν μπόρεσε να συνεχίσει λόγω της μεγάλης συσσώρευσης χώματος…».

Ταφές αρχαιότερες της Αμφίπολης

«Αποφασίζει να σκάψει συστηματικά κάτω από την περίμετρο, να σκάψει τον τύμβο από την κορυφή προς τα κάτω και αποκαλύπτει το Σήμα. Ενα τοπόσημο, ένα κτίριο από αργολιθοδομή. Και σκάβοντας στα βαθύτερα στρώματα και φτάνοντας πια στο φυσικό έδαφος, βρίσκει αρχαίες ταφές, αρχαιότερες από τη δημιουργία της τούμπας. Οσο κι αν φαίνεται παράδοξο, αποκαλύπτονται περίπου 100 τάφοι, οι οποίοι ανάγονται σε εποχή προγενέστερη της Αμφίπολης, τάφοι που συνδέονται με την προϊστορική Θρακική πόλη, Εννέα Οδοί. Οι ιστορικές πηγές επαληθεύουν το εύρημα. Και ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης. Ο Θουκυδίδης εξορίστηκε από τους Αθηναίους (ως «στρατηγός επί Θράκης» απέτυχε να σώσει την Αμφίπολη), στη Σκαπτή Υλη, που ήταν τα μεταλλεία της γυναίκας του και εκεί συνέγραψε την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου κι εκεί, ως αυτόπτης μάρτυρας και άμεσα εμπλεκόμενος συνέγραψε και τη Μάχη της Αμφιπόλεως.

Στις τομές που έκανε ο Λαζαρίδης βρέθηκαν από προϊστορικά νεολιθικά στοιχεία μέχρι στοιχεία του α μισού του 5ου π.Χ. αι. Αυτοί οι τάφοι που βρήκε ο πατέρας μου, που είναι δίπλα στον Τύμβο Καστά, στην εικαζόμενη ως θέση των Εννέα Οδών, θεωρούσε ότι πρέπει να είναι το αρχαιότερο νεκροταφείο των Εννέα Οδών.

Για κάποιον λόγο, που δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ακόμη, οι Μακεδόνες ή όποιοι άλλοι κατασκεύασαν τον Τύμβο, σεβάστηκαν το αρχαιότερο, το παλαιότερο νεκροταφείο. Πάντως και στις Αιγές και σε άλλα μέρη, έχουμε μία συνέχεια της λατρείας των νεκρών. Οι αρχαίοι τάφοι δεν καταστρέφονταν…».

Και μετά ήρθε η Χούντα … και ο Πομπιντού

«Η δουλειά του αρχαιολόγου είναι ιεραποστολική. Οχι ότι είμαστε ο περιούσιος κλάδος, αλλά υπάρχει αβάσταχτη αγωνία να μην προκαλέσουμε καταστροφή. Και ξέρετε, αυτή καθαυτή η έννοια της ανασκαφής εμπεριέχει την καταστροφή. Υπό την έννοια ότι, καταστρέφονται νεότερες φάσεις για να αποκαλυφθούν αρχαιότερες.

Από τις αρχές του 1946 οπότε και τοποθετείται ως ο μόνος αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Μακεδονίας και Θράκης, τα χρήματα είναι πάντα λίγα. Εάν διαβάσετε τις πρώτες εκδόσεις ανασκαφών, είναι να απορεί κανείς πώς με τόσα λίγα κονδύλια αποκαλύπτονται τόσα πολλά ευρήματα. Ο Λαζαρίδης όμως, ήταν ένας οραματιστής. Διέθετε μία εκπληκτική ικανότητα να υλοποιεί τα όνειρα του. Το 1965 μετατίθεται στην Αθήνα και αναλαμβάνει την διεύθυνση πρώτα της Α Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών και αργότερα της Β Εφορείας Αρχαιοτήτων Αττικής. Ομως, το 1968 η δικτατορία τον παύει και του απαγορεύει την έξοδο από τη χώρα.

Στα 1969 η δικτατορία αναγκάζεται με παρέμβαση του τότε Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, Ζορζ Πομπιντού να του επιτρέψει για λίγες μέρες την έξοδο από τη χώρα προκειμένου να τιμηθεί για τις ανασκαφές της Αμφίπολης, οπότε και ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτορας του αρχαιότερου Πανεπιστημίου της Γαλλίας στην Βesancon…».

Οι Times, ο χρυσός της Βεργίνας και το ξύλο της Αμφίπολης

Το περιστατικό που αναπαράγεται τις τελευταίες ημέρες ότι, όταν ο Ανδρόνικος αποκάλυψε τον βασιλικό τάφο στη Βεργίνα, ο Λαζαρίδης είπε, ο Ανδρόνικος βρήκε τον Φίλιππο, εγώ δεν θα βρω τη Ρωξάνη μου; πόσο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκεται; ρωτά το TheTOC.gr την Πέπη Λαζαρίδη.

«Δεν είναι ακριβές. Ο Ανδρόνικος και ο Λαζαρίδης ήταν συμφοιτητές και φίλοι, αντάλλασσαν σκέψεις και επισκέψεις, εκτός των άλλων συνυπήρχαν σε οργανώσεις συνεδρίων, στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο κλπ.

Το 1977 μόλις ο Ανδρόνικος ανακαλύπτει τον τάφο του Φιλίππου –τον οποίον πήγαμε αμέσως να δούμε, ήμουν μαζί με τον πατέρα μου- ταυτόχρονα με την ανακάλυψη του Ανδρόνικου, ο πατέρας μου κάνει κι εκείνος μία σημαντική ανακάλυψη στην Αμφίπολη. Αναφέρομαι στην υποθεμελίωση μίας γέφυρας που αναφέρει ο Θουκυδίδης με ενάργεια, γιατί από αυτήν μπήκαν οι Λακεδαιμόνιοι με επικεφαλής τον Βρασίδα και κατέλαβαν την Αμφίπολη. Γίνεται ντόρος και για τα δύο ευρήματα. Το ένα ταυτίζεται με ένα τόσο σημαντικό ιστορικό πρόσωπο, τον Φίλιππο τον Β και το άλλο, με ένα εξαιρετικά σπάνιο τεχνικό έργο του 5ου αι. π.Χ. το οποίο έχει διατηρηθεί λόγω της υγρασίας του ποταμού Στρυμόνα. Γράφει λοιπόν και για τα δύο ευρήματα ο Τύπος, ελληνικός και ξένος, αλλά το πιο χαρακτηριστικό δημοσίευμα είναι των Times, που αναφέρει χαριτολογώντας «Ο χρυσός της Βεργίνας νίκησε το ξύλο της Αμφίπολης» υπό την έννοια ότι, η λάμψη του χρυσού και της εκπληκτικής τέχνης είναι φυσικό να κλέβει τις εντυπώσεις. Η σχέση τους ήταν άριστη…»

Η Ρωξάνη μου

«… Και για να απαντήσω ως προς τη Ρωξάνη, ο Λαζαρίδης έλεγε αστειευόμενος, εντάξει δεν θα βρούμε βασιλείς εδώ -γνώριζε ότι στις Αιγές είναι το βασιλικό νεκροταφείο, στην πρώτη πρωτεύουσα, την ιερή των Μακεδόνων- αλλά μπορεί να έχει ταφεί κάποιο πρόσωπο σημαντικό. Το έλεγε μην έχοντας ακόμη βρει τον τοίχο, ακόμη τότε δεν φαινόταν. Από την άλλη, ήξερε ότι, δεν μπορεί να δολοφονείς τη Ρωξάνη και τον γιο του λατρεμένου, θεοποιημένου Αλεξάνδρου και να ανεγείρεις μνημείο περίλαμπρο. Ούτε τοποθετείς λέοντες –εάν υποθέσουμε ότι εκεί ήταν τοποθετημένος ο Λέων της Αμφίπολης (γιατί τα κομμάτια του βρέθηκαν στον Στρυμόνα και έχει αναστηλωθεί επάνω σε μία συμβατή βάση). Το λιοντάρι είναι σύμβολο πολεμικής ανδρείας, ούτε γυναίκας, ούτε ενός 13χρονου αγοριού, που ήταν ο Αλέξανδρος ο Δ.

Ο Λαζαρίδης δεν είπε ποτέ ότι εκεί, στον Τύμβο Καστά, μπορεί να έχουν ταφεί η Ρωξάνη και ο Αλέξανδρος ο Δ. Ο Λαζαρίδης βρίσκει μεν την αρχή του ταφικού περιβόλου, αλλά αυτό που γράφει σε όλες του αναφορές είναι μόνο, ότι πρέπει να υπάρχει ένα πολύ σημαντικό μαρμάρινο οικοδόμημα –κι αυτό επειδή βρίσκει συνέχεια λατύπες μαρμάρου, δουλεμένες επί τόπου…».

H εκτίμηση της αρχαιολόγου Πέπης Λαζαρίδη για τον Τύμβο Καστά

«Την Αμφίπολη την επισκέπτομαι επειδή εργάζομαι στο τελευταίο εύρημα του Λαζαρίδη. Βλέπετε, η γη της Μακεδονίας του έκανε ένα τελευταίο δώρο πριν πεθάνει: Τού αποκάλυψε το Γυμνάσιο της Αμφίπολης, το μοναδικό που έχει ανασκαφεί στη Μακεδονία. Θέλοντας η Αρχαιολογική Εταιρεία να τιμήσει τη μνήμη του εξασφάλισε ένα κονδύλι και επειδή γνώριζαν ότι έχω δουλέψει μαζί του, μού ανέθεσαν τη συνέχεια της ανασκαφής του Γυμνασίου.

Βεβαίως έχω εικόνα του Τύμβου, αλλά δεν είμαστε ακόμη σε θέση να μιλήσουμε.

Μπορεί να είναι θαμμένοι φίλοι, εταίροι, στρατηγοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου -οι οποίοι ανεξαρτήτως της καταγωγής τους, από Κρήτη, Μυτιλήνη, Λήμνο ή όπου, θεωρούσαν τον εαυτό τους Αμφιπολίτες, εξαιτίας της γης που τους είχε παραχωρηθεί.

Μπορεί να είναι ένα ταφικό ηρώο, ένα μνημείο αφιερωμένο σε πρόσωπα ένδοξα.

Η περιοχή διεκδικήθηκε από τον 6ο αι. π.Χ. και μετά, από τον Πεισίστρατο και κατ' επανάληψη από τους Αθηναίους. Στην περιοχή δόθηκαν πολλές μάχες, όπως περί τα μέσα του 5ου αι. η μάχη του Δραβίσκου, το 422 η μάχη της Αμφιπόλεως (με τους Κλέωνα – Βρασίδα) που έκρινε την έκβαση του Πελοποννησιακού Πολέμου, την οποία περιγράφει ο αυτόπτης μάρτυρας ιστορικός Θουκυδίδης. Από τον Φίλιππο που καταλαμβάνει την Αμφίπολη, μετά από πολύμηνη επίθεση, στα μέσα του 4ου αι, γεγονός το οποίο σημαίνει την κατάληψη από τους Μακεδόνες της πέραν του Στρυμόνος Θράκης. Στα χρόνια του Αλεξάνδρου χρησιμεύει ως ορμητήριο των δυνάμεων για την κατάληψη της Ασίας και τόπος εξορίας της Ρωξάνης και του Αλέξανδρου Δ από τον Κάσσανδρο.

Μετά τη μάχη της Πύδνας, το 168 π.Χ. και την κατάληψη της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους, η Αμφίπολη γίνεται πρώτη διοικητική περιφέρεια και παίζει σημαντικό ρόλο ακόμα και στη μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ. ως στρατόπεδο των ρωμαϊκών δυνάμεων.

Μπορεί επίσης να δώσει διαφορετικών εποχών ευρήματα. Παρουσιάζει έναν περίεργο συνδυασμό αρχιτεκτονικών στοιχείων -το υπέρθυρο, οι Σφίγγες...

Η κυρία Κατερίνα Περιστέρη υπήρξε και βοηθός του πατέρα μου, τη γνωρίζω προσωπικά. Τής εύχομαι κάθε επιτυχία. Είμαι πολύ συγκινημένη που συνεχίζεται το έργο του Δημήτρη Λαζαρίδη...»

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr