Η ψυχική υγεία στις μέρες μας αποτελεί σημαντικό μέρος της ζωής μας, ειδικά σε ένα πιεστικό περιβάλλον, όπως αυτό που ζούμε, εργαζόμαστε και δρούμε στη σύγχρονη εποχή.
Η Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια και Επιστημονική Διευθύντρια του Κέντρου Ψυχικής Υγείας ΑΡΚΕΣΙΣ, Μελίνα Τζάκου, μιλάει στο The TOC, στο πλαίσιο του αφιερώματος των New York Times για τη Γυναικεία Ηγεσία, σε μία προσπάθεια να "ξεδιαλύνει" το τοπίο.
Εξηγεί το τι περνάει ο σύγχρονος άνθρωπος στην καθημερινότητά του, αναλύει το χάσμα γενεών στη σύγχρονη εποχή, επιχειρηματολογεί για την ανάγκη για ψυχοθεραπεία, ενώ παρουσιάζει και τη δράση του Κέντρου Ψυχικής Υγείας που έχει ιδρύσει και διευθύνει.
Τι σας έχει δείξει η προσωπική και επαγγελματική σας εμπειρία για τις προκλήσεις στον χώρο εργασίας και την καθημερινότητα;
Ο σύγχρονος εργασιακός κόσμος ωθεί την πλειοψηφία των ανθρώπων να λειτουργούν με ταχύτητα, να είναι συνεχώς "σε φόρμα" και να ανταποκρίνονται σε όλα, ιδανικά χωρίς ποτέ να κουράζονται. Δεν είναι τυχαίο ότι το burnout έχει γίνει τόσο συχνό – είναι, θα έλεγα, σχεδόν αναμενόμενη εμπειρία για πολλούς επαγγελματίες.
Αυτό που βλέπω ξανά και ξανά στη δουλειά μου, όμως, είναι πως οι πιο δύσκολες προκλήσεις δεν είναι μόνο εξωτερικές. Συχνά προέρχονται από το "μέσα", δηλαδή από τον τρόπο που έχουν εσωτερικευτεί οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες των άλλων και κατ´ επέκταση του ίδιου του εαυτού. Πολλοί άνθρωποι ζουν με μια εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτό που πραγματικά αισθάνονται και σε αυτό που "πρέπει" να είναι και να δείχνουν προς τα έξω.
Ωστόσο, κάτι εξαιρετικά θετικό, είναι ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά οι νεότεροι, αρχίζουν να το καταλαβαίνουν αυτό και στρέφονται στην ψυχοθεραπεία όχι μόνο επειδή "δεν αντέχουν", αλλά γιατί αποζητούν να κατανοήσουν ποιοι είναι και πως μπορούν να βρουν μία ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις και τις επιθυμίες της ενήλικης ζωής. Νομίζω αυτό είναι ένα σημάδι ωριμότητας της εποχής μας.
Τι εικόνα έχετε από την κατάσταση στο εξωτερικό;
Μέσα από τις συνεργασίες μου στο εξωτερικό, προσφέροντας υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε κράτη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και από τις επαγγελματικές επαφές που συνεχίζω να διατηρώ, μπορώ να πω ότι η σημαντικότητα της ψυχικής υγείας είναι ένα ζήτημα σαφώς πιο θεσμικά πλαισιωμένο και κοινωνικά αναγνωρισμένο.
Υπάρχουν δημόσιες δομές, προγράμματα στήριξης, συνεργασίες με επαγγελματίες ψυχικής υγείας μέσα σε σχολεία, πανεπιστήμια και χώρους εργασίας. Το άτομο έχει ευκολότερη πρόσβαση σε βοήθεια και δεν βιώνει τον ίδιο φόβο ή την ίδια αμηχανία να ζητήσει υποστήριξη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το σύστημα είναι τέλειο – υπάρχουν ανισότητες, αναμονές και περιορισμοί, όπως παντού. Όμως ο διάλογος είναι πιο ώριμος και η ψυχική φροντίδα θεωρείται φυσικό μέρος της ζωής.
Στην Ελλάδα βλέπω πια να γίνεται μια ουσιαστική μετατόπιση προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι άνθρωποι αρχίζουν να βλέπουν την ψυχοθεραπεία όχι ως "ύστατη λύση", αλλά ως διαδικασία αυτογνωσίας και εξέλιξης. Και αυτό είναι, για εμένα, ένα από τα πιο ελπιδοφόρα σημάδια της εποχής στην χώρα μας.
Από ψυχολογικής πλευράς ποια είναι η τοποθέτησή σας για το χάσμα γενεών;
Το χάσμα γενεών υπήρχε πάντα, αλλά σήμερα το βλέπουμε πιο έντονα, κυρίως λόγω των πολύ γρήγορων κοινωνικών και τεχνολογικών αλλαγών. Οι μεγαλύτερες γενιές έχουν μάθει να υπομένουν σιωπηλά και να λειτουργούν μέσα από την αξία της σταθερότητας, ενώ οι νεότερες έχουν μάθει να εκφράζονται πιο ελεύθερα, να θέτουν όρια και να λειτουργούν μέσα από την γρήγορη εναλλαγή και την "εύκολη πρόσβαση". Αυτό δεν αποτελεί απαραίτητα σύγκρουση, αλλά είναι σίγουρα ένας διαφορετικός τρόπος επικοινωνίας.
Από ψυχολογικής σκοπιάς, το χάσμα γενεών γίνεται πρόβλημα όταν η μία πλευρά δεν καταφέρνει να ακούσει την άλλη. Οι νεότεροι νιώθουν, ενδεχομένως, ότι δεν τους καταλαβαίνουν και τους "κατηγορούν" και οι μεγαλύτεροι ότι τους αμφισβητούν. Όμως, κατά την άποψη μου, στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο διαφορετικές αφηγήσεις γύρω από το πώς σχετίζεται κανείς με τον εαυτό του και τους άλλους, καθώς και πώς επιλέγει να εκφράζεται σε σχέση με αυτό.
Αποτελεί η ψυχική υγεία και οι ασθένειες ταμπού στη σύγχρονη εποχή; Πώς μπορεί να απενοχοποιηθεί;
Πιστεύω πως έχουμε προχωρήσει πολύ, αλλά το ταμπού γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς. Θεωρώ ότι έχει πάρει πλέον άλλες μορφές. Παλαιότερα, το άτομο φοβόταν τη "διάγνωση". Σήμερα, φοβάται να δείξει την ευαλωτότητά του, να παραδεχθεί ότι δυσκολεύεται. Ζούμε σε μια κουλτούρα ψευδαίσθησης του ελέγχου πιέζοντας το άτομο να έχει απαντήσεις για όλα, να διαχειρίζεται τα πάντα, να "λειτουργεί" συνεχώς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρώ κάτι πολύ ενδιαφέρον: μια αυξανόμενη τάση για θεραπευτικό λόγο. Οι άνθρωποι αναζητούν όλο και περισσότερο χώρους όπου μπορούν να μιλήσουν ουσιαστικά, να μάθουν και να σχετιστούν με τον εαυτό τους. Ο λόγος στη ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς επικοινωνία· είναι πρόσκληση κατανόησης και επεξεργασίας, είναι "κράτημα", είναι βίωμα.
Η απενοχοποίηση πιστεύω πως έρχεται όταν ο άνθρωπος στρέψει την προσοχή του προς τα μέσα, όταν ο ίδιος καταφέρει να αποδεχτεί την ύπαρξή του, με ψυχική ασθένεια ή χωρίς, δίνοντας ακόμη περισσότερο χώρο στην ανθρώπινη εμπειρία όπως είναι. Όταν ο άνθρωπος μπορέσει να μιλήσει για τον εσωτερικό του κόσμο, θα έχει ήδη κάνει το πρώτο βήμα προς την απελευθέρωσή του από τις ενοχές του.
Ποια είναι η δράση σας μέσω του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Άρκεσις που έχετε ιδρύσει και διευθύνετε;
Το όραμά μου για το Άρκεσις συμπυκνώνεται σε μια από τις σημασίες του ονόματος, την αίσθηση "επάρκειας". Δημιουργήθηκε με την επιθυμία να υπάρξει ένας χώρος αληθινής συνάντησης, όπου κάθε άνθρωπος μπορεί να μιλήσει χωρίς φόβο, χωρίς ετικέτες και να οδηγηθεί σε μια αίσθηση "επάρκειας" τέτοια που θα του επιτρέπει να απολαμβάνει την ζωή του και τις σχέσεις του. Με την ομάδα μου εργαζόμαστε ώστε η θεραπεία να είναι ουσιαστική αλλά και προσβάσιμη για όλους: για ενήλικες, εφήβους και παιδιά που χρειάζονται υποστήριξη σε διαφορετικές φάσεις της ζωής τους.
Η προσέγγισή μας δίνει έμφαση στη ψυχοθεραπευτική σχέση και στον ψυχοθεραπευτικό λόγο, και ενισχύεται από τη συνεργασία με άλλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όταν απαιτείται συνδυαστική θεραπεία. Στόχος μας είναι να προσφέρουμε ένα σταθερό και έμπειρο πλαίσιο, όπου το άτομο μπορεί να βοηθηθεί να κατανοήσει πιο βαθιά τον εαυτό του και ότι τον εμποδίζει να βρει την ικανοποίηση στην ζωή του.