Αυτά τα 2 σπίτια στο Καστελλόριζο έχουν το χρώμα των κατοικιών που υπήρχαν κάποτε στη Μικρά Ασία, αφού η Βάσια Στυλιανίδη και ο Νίκος Χατζηγιαννάκης των WOBI architects σεβάστηκαν 100% την τοπική αρχιτεκτονική.
Μακριά από τον θόρυβο των νησιωτικών στερεοτύπων, το Καστελλόριζο στέκεται ήσυχα στο νοτιοανατολικό άκρο της Ελλάδας. Δεν ορίζεται από την κλίμακα, αλλά από την αναλογία, στενά οικόπεδα που υψώνονται πάνω από τον μικρό όρμο, προσόψεις σε έντονα χρώματα, χαρακτηριστικά της Δωδεκανήσου. Εδώ, η ζωή κυλάει στα στενά, πίσω από ψηλά παραθυρόφυλλα, μέσα σε τοίχους που θυμούνται περισσότερα απ’ όσα αποκαλύπτουν.
Σε αυτό το νησί που αντιστέκεται στην "επινόηση του τόπου", οι WOBI Architects δημιούργησαν δύο κατοικίες που διαφέρουν από τη συνηθισμένη εικόνα της νέας νησιωτικής πολυτέλειας.
Η αποκατάσταση της τριώροφης κατοικίας στο Καστελλόριζο ήταν μια συνειδητή απόπειρα αρχιτεκτονικής αναβίωσης, συνδεδεμένη με τη μνήμη και την ταυτότητα του τόπου. Όπως αναφέρουν οι αρχιτέκτονες του γραφείου WOBI Architects, Βάσια Στυλιανίδη και Νίκος Χατζηγιαννάκης, "τα βασικά κριτήρια ήταν η εκμετάλλευση του σπιτιού εν γένει, αλλά και το να αναβιώσει η παραδοσιακή κατοικία. Ο πελάτης κατάγεται από το νησί και έτσι οι δεσμοί του παρελθόντος είναι πιο έντονοι και ζωντανοί, συνδεδεμένοι με το σήμερα", λέει η Βάσια Στυλιανίδη.
Η αρχική κατοικία δεν διέθετε αυλή, κάτι ασυνήθιστο για το νησί. "Πολλά σπίτια στο Καστελλόριζο έχουν αυλή. Αυτό όμως δεν είχε, και έτσι το όμορό του έγινε η αυλή που δεν είχε", εξηγούν οι αρχιτέκτονες.
Ο σχεδιασμός κινήθηκε αυστηρά μέσα στα πλαίσια του θεσμικού κανονισμού. "Όταν κάποιος θέλει να ανακαινίσει μια υφιστάμενη και κατεστραμμένη κατοικία στο Καστελλόριζο, πρέπει να ψάξει να βρει φωτογραφίες από την αρχική κατάσταση του σπιτιού, ώστε αν είναι τριώροφο να γίνει τριώροφο ή αν είναι διώροφο, αναγκαστικά θα γίνει διώροφο.
Η Πολεοδομία δεν δέχεται επεκτάσεις". Τα νέα ανοίγματα, επομένως, "ενσωματώθηκαν ακριβώς στο ίδιο στυλ με βάση την αρχική κατάσταση του σπιτιού".
Η απόφαση να παραμείνει το κτίριο Κ2 χωρίς στέγη δεν προέκυψε ως εξαίρεση αλλά ως συνέπεια της αρχικής μορφής του. "Εφόσον δεν υπάρχει η στέγη, και έχουν μείνει —από επιλογή— οι τέσσερις τοίχοι, τρεις στην ουσία αφού εφάπτεται του διπλανού, εκ των πραγμάτων θεωρείται ως κέλυφος".
Η εσκεμμένη απουσία στέγης οδήγησε στη δημιουργία εσωτερικής αυλής: "Ο ιστός στο λιμάνι του Καστελλόριζου είναι πολύ πυκνός, και έτσι και αυλή να προϋπήρχε, θα ήταν μάλλον εκτεθειμένη. Άρα, έχοντας και τους ψηλούς τοίχους περιμετρικά, έχουμε επιπλέον ιδιωτικότητα", σχολιάζει ο Νίκος Χατζηγιαννάκης.
Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της κατοικίας είναι η χρωματική της ταυτότητα, και συγκεκριμένα το έντονο μπλε της πρόσοψης. "Αυτό το μπλε είναι ένα ιδιαίτερο χρώμα, το οποίο φέρει αναμνήσεις από Μικρά Ασία. Είναι ένας ιδιαίτερος, ζωντανός ασβέστης που καταφέραμε να τον παντρέψουμε με τοπικά χρώματα αλλά και με το όραμα του πελάτη".
Το χρώμα αυτό μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου. "Επειδή είναι ζωντανός ασβέστης, αλλάζει με το χρόνο. Και για εμάς είναι σημαντικό διότι θα διαμορφωθεί με τα χρόνια στο τοπικό περιβάλλον. Δηλαδή, η εμφάνισή του τελικά θα δέσει με το τοπίο", λέει ο Νίκος Χατζηγιαννάκης.
Στο ερώτημα περί δυσκολιών, οι αρχιτέκτονες αναφέρουν: "Δεν υπήρχε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Μόνο ότι το σοκάκι είναι πάρα πολύ στενό και αυτό από μόνο του ήταν λίγο δύσκολο για τη σκαλωσιά, γιατί έπρεπε να μπορούν να διέρχονται και οι πεζοί".
Οι πιο ουσιαστικές προκλήσεις, ωστόσο, σχετίζονται με τις συνθήκες στο νησί: "Κακοκαιρία, χαλάει το καράβι, δεν πρόλαβε ο προμηθευτής να φορτώσει τα υλικά… Μετά εμείς πρέπει να κάνουμε το παραπάνω από το αναμενόμενο. Μια ιδιαίτερη λεπτομέρεια ή υλικό μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην αποτυχία ή στην καθυστέρηση. Αλλά αξίζει, γιατί ο πελάτης και τα μαστοριά το θέλουν για να ανέβει το νησί στο σύνολό του".
Τα εξωτερικά και εσωτερικά μπαλκόνια ακολουθούν την τοπική αρχιτεκτονική. "Ανέκαθεν υπήρχαν μπαλκόνια στα σπίτια του Καστελλόριζου. Μικρά μεν, αλλά υπήρχαν στα κεντρικά, συνήθως, ανοίγματα. Άρα, και πάλι, ακολουθήθηκε η παραδοσιακή και υφιστάμενη αρχιτεκτονική". Όσον αφορά το εσωτερικό μπαλκόνι, "είναι κάτι που ενδεχομένως να το
συναντάμε περισσότερο στην Τουρκία, στο Κας, το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το Καστελλόριζο, ως χαγιάτι. Αλλά μέσα στα χρόνια κάποια στοιχεία αρχιτεκτονικής έχουν επηρεάσει τις δύο γειτονικές χώρες".
Η ανατολική όψη της κατοικίας υπέστη ήπιες παρεμβάσεις για να επιτευχθεί μια πιο καθαρή γεωμετρική σύνθεση. "Αρχικά είχε πέντε ανοίγματα, μια πόρτα και τέσσερα παράθυρα. Προστέθηκαν δυο ακόμα παράθυρα ώστε να υπάρχει γεωμετρική αλλά και αρχιτεκτονική ισορροπία επί της όψης".
Η απόφαση είχε και υποκειμενική βάση: "Η σημασία της ισορροπίας της όψης… Ίσως να αντικατοπτρίζει την εσωτερική μας ανάγκη για ισορροπία σε κάποια θέματα, και έτσι να προέκυψε η ανάγκη και για την αρχιτεκτονική ισορροπία της όψης", δηλώνει η Βάσια Στυλιανίδη.
Τέλος, το κτίριο Κ2 λειτουργεί πλέον ως υπαίθριος χώρος με βοηθητικές χρήσεις. "Έχει σχεδιαστεί μια ανοιχτή μικρή κουζίνα ως προς την όψη της, ενώ έχει μικρό δώμα από το οποίο υπάρχει πρόσβαση εξωτερική, με χρήση σαν μπαλκόνι".
Η αυλή, παρότι ανοιχτή, διατηρεί τον ιδιωτικό της χαρακτήρα. "Η ισόγεια αυλή χρησιμοποιείται ως κοινόχρηστος χώρος συνεύρεσης, είναι συνάμα και η είσοδος στην κατοικία. Ο δημόσιος χώρος, δηλαδή η αυλή, είναι σε κάθε περίπτωση ιδιωτικός στην ουσία, εφόσον χρησιμοποιείται από συγκεκριμένα άτομα και εφόσον είναι ένας "κλειστός” από τοίχους χώρος".
Και καταλήγουν: "Θα έλεγα άρα ότι ο δημόσιος χώρος εντός της αυλής είναι στην ουσία και πάλι ιδιωτικός χώρος. Άρα μάλλον δεν υπάρχει ο δημόσιος χώρος με την έννοια της πρόσβασης από το γενικό κοινό".