Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη με βαθιά μνήμη, αλλά και με πληγές που ο χρόνος έχει αφήσει ανεξίτηλες.
Πυρκαγιές, πόλεμοι και ανοικοδομήσεις εξαφάνισαν μεγάλα κομμάτια της ιστορικής της ταυτότητας, αφήνοντας πίσω της κενά στη συλλογική εικόνα της πόλης. Το ερευνητικό εγχείρημα Immersive Thessaloniki επιχειρεί να γεφυρώσει αυτά τα κενά, χρησιμοποιώντας τα πιο σύγχρονα εργαλεία της ψηφιακής τεχνολογίας: την Τεχνητή Νοημοσύνη, την Εικονική Πραγματικότητα και την ψηφιακή αποκατάσταση.
Ο στόχος του έργου είναι φιλόδοξος αλλά και βαθιά ανθρώπινος. Να επαναφέρει στη ζωή τη χαμένη αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης και να την προσφέρει ξανά στους κατοίκους και τους επισκέπτες της.
Η ιδέα ξεκίνησε από την ανάγκη να ανασυντεθεί οπτικά το παρελθόν. Χάρη στην ανάπτυξη της υπολογιστικής όρασης και της μηχανικής μάθησης, η ομάδα του προγράμματος μπορεί πλέον να επεξεργάζεται παλιές φωτογραφίες και σχέδια, να αναγνωρίζει μορφές, όγκους και υλικά, και να μετατρέπει αυτά τα δισδιάστατα δεδομένα σε τρισδιάστατες (3D) αναπαραστάσεις.
Έτσι, ένα ασπρόμαυρο στιγμιότυπο του 19ου αιώνα μπορεί να μεταμορφωθεί σε ένα ζωντανό, πλούσιο ψηφιακό περιβάλλον, στο οποίο ο θεατής "περπατά" μέσα από την οθόνη ή το VR headset του.
Η AI ανακατασκευή είναι η καρδιά του έργου. Η διαδικασία ξεκινά με τη συλλογή αρχειακού υλικού: φωτογραφίες, χάρτες, καρτ ποστάλ και αρχιτεκτονικά σχέδια γίνονται οι πρώτες ύλες
της μηχανής.
Ειδικοί αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης αναλύουν αυτά τα στοιχεία για να αναγνωρίσουν γεωμετρικά μοτίβα -όπως τις καμπύλες ενός παραθύρου ή τη συμμετρία μιας πρόσοψης.
Έπειτα, το σύστημα ανακατασκευάζει τον τρισδιάστατο όγκο του κτιρίου, χρησιμοποιώντας τεχνικές "image-to-mesh”, δηλαδή τη μετατροπή εικόνων σε δομές πλέγματος (mesh) που σχηματίζουν έναν ρεαλιστικό εικονικό χώρο.
Σε αυτό το στάδιο, οι ερευνητές παρεμβαίνουν δημιουργικά: συνδυάζουν τα αποτελέσματα της μηχανής με ιστορικά δεδομένα, γνώση υλικών και φωτομετρική επεξεργασία για να επιτύχουν το πιο ακριβές δυνατό αποτέλεσμα.
Η μηχανή "μαθαίνει" από κάθε επανάληψη, βελτιώνοντας την ακρίβεια και τη λεπτομέρεια των μορφών -από τις σκιάσεις των τοίχων μέχρι τα περίτεχνα κιγκλιδώματα των νεοκλασικών μπαλκονιών.
Το αποτέλεσμα είναι μια εμβυθιστική εμπειρία, όπου ο θεατής μπορεί να περιηγηθεί στους δρόμους μιας χαμένης Θεσσαλονίκης όπως ήταν πριν από έναν αιώνα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παραδείγματα των ανακατασκευών γύρω από την Καμάρα, καθώς και το Εβραϊκό Σχολείο της Alliance Israélite Universelle, κτίριο που υπήρξε
σύμβολο της πολυπολιτισμικής φυσιογνωμίας της πόλης.
Οι ερευνητές κατάφεραν να επανασυνθέσουν τις μορφές αυτών των περιοχών με βάση ελάχιστες φωτογραφικές αναφορές και περιγραφές, δημιουργώντας ένα εικονικό περιβάλλον που αναδεικνύει την αστική και κοινωνική πολυπλοκότητα της εποχής.
Το έργο Immersive Thessaloniki δεν στοχεύει μόνο στην αναπαράσταση του παρελθόντος ως μουσειακό κατάλοιπο. Αντίθετα, επιδιώκει να δημιουργήσει έναν διάλογο ανάμεσα στο χθες και το σήμερα.
Οι ψηφιακές αυτές ανακατασκευές αποτελούν εργαλείο εκπαίδευσης, πολιτιστικής διαχείρισης και τουριστικής προβολής. Μέσα από την Εικονική Πραγματικότητα, ο χρήστης μπορεί να βιώσει την ιστορία με τρόπο βιωματικό, να κατανοήσει πώς μεταβλήθηκε ο αστικός ιστός και να αναγνωρίσει τις επιρροές που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη πόλη.
Η ερευνητική ομάδα, αποτελούμενη από πανεπιστημιακούς του Liverpool University και του Ariel University, συνεργάζεται με Έλληνες μελετητές και ιστορικούς, ενώ το έργο χρηματοδοτείται από το David Foster Wicks Endowment Fund. Η συμβολή τοπικών φορέων και συλλογών είναι καθοριστική: από το αρχειακό υλικό του καθηγητή Βασίλη Κολώνα μέχρι τις
χαρτογραφικές απεικονίσεις του Τάσου Τέλλιου και τη βοήθεια διαδικτυακών κοινοτήτων που διασώζουν παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης.
Η σημασία του Immersive Thessaloniki ξεπερνά τα όρια ενός τεχνολογικού πειράματος. Πρόκειται για μια πράξη πολιτισμικής αποκατάστασης, μια απόπειρα να ξαναβρούμε την ταυτότητα μιας πόλης μέσα από την ψηφιακή ανασύσταση της μνήμης της. Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη συχνά φοβίζει, εδώ μετατρέπεται σε εργαλείο επανένωσης με το παρελθόν.
Κάθε κτίριο που αναβιώνει ψηφιακά είναι μια μικρή νίκη ενάντια στη λήθη. Το έργο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, με στόχο στο μέλλον να διατεθούν διαδραστικά APIs και ανοιχτά δεδομένα, επιτρέποντας σε ερευνητές, φοιτητές και καλλιτέχνες να αξιοποιήσουν τις ανακατασκευές.
Η Θεσσαλονίκη, μια πόλη που έχει μάθει να ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες της, βρίσκει έτσι έναν νέο τρόπο να ξαναδιηγηθεί την ιστορία της -αυτή τη φορά μέσα από τον ψηφιακό της καθρέφτη.