Οι ελληνικές ρίζες του Νικολά Σαρκοζί αποτέλεσαν ένα "καλά κρυμμένο μυστικό” μέχρι τις αρχές του 2008 που κυκλοφόρησε στη Γαλλία και εν συνεχεία στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, το βιβλίο "Εγώ, ο εγγονός ενός Έλληνα”.
Τον Ιούνιο του 2008 ο Νικολά Σαρκοζί είχε εμφανιστεί στη Βουλή των Ελλήνων, όπου έδωσε ομιλία στην οποία αναφέρθηκε στις ελληνικές ρίζες της μητρικής του οικογένειας. "Όταν ο παππούς μου, που λάτρευα, έφυγε από τη Θεσσαλονίκη, την οποία κι εκείνος λάτρευε, ήταν πολύ νέος και σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο εγγονός του θα επέστρεφε στην Ελλάδα μερικές δεκαετίες αργότερα", δήλωσε ο τότε Γάλλος πρόεδρος, νυν κρατούμενος της φυλακής La Santé.
Αναφέρθηκε ακόμη δύο φορές, μέσα στην ομιλία του, σε αυτόν τον παππού από τη μεριά της μητέρας του, ο οποίος γεννήθηκε σε μια μεγάλη σεφαραδίτικη εβραϊκή οικογένεια της Θεσσαλονίκης. Λίγο πιο πριν, δύο πανεπιστημιακοί και ένας Έλληνας δημοσιογράφος αφιέρωσαν ένα βιβλίο άνω των 220 σελίδων, εικονογραφημένο με φωτογραφίες και δημοσιευμένο στην Ελλάδα στις αρχές του 2008, σε αυτές τις ρίζες.
Η "άγνωστη” ελληνική οικογενειακή ιστορία του Σαρκοζί
Η ιστορία του Νικολά Σαρκοζί, πρώην Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας, έχει απασχολήσει πολλές φορές τον διεθνή Τύπο. Ελάχιστοι όμως γνώριζαν μέχρι πρόσφατα ότι ο άνθρωπος που έφτασε στην κορυφή της γαλλικής πολιτικής σκηνής κουβαλά στις φλέβες του ελληνικό αίμα. Πίσω από το όνομα Σαρκοζί, πίσω από το λαμπερό Παρίσι και τη γαλλική πολιτική παράδοση, κρύβεται μια οικογενειακή ιστορία που ξεκινά αιώνες πριν, στην καρδιά της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης – στη λεγόμενη τότε "Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων".
Το βιβλίο, υπογράφουν οι ερευνητές Χρήστος Ράπτης, Γιώργος Αναστασιάδης και Λέων Ναρ, τρεις άνθρωποι που αποφάσισαν να ρίξουν φως στο παρελθόν της οικογένειας Μάλλαχ – της μεγάλης σεφαραδίτικης οικογένειας από την οποία κατάγεται η μητέρα του Νικολά Σαρκοζί, Αντρέ Μάλλαχ.
Τότε, το 2008, η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα είχε χαρακτήρα σχεδόν διπλωματικό: παρούσα ήταν η υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ο πρώην υπουργός Θεόδωρος Πάγκαλος, ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης(ο πατέρας του νυν πρωθυπουργού), καθώς και οι πρέσβεις της Γαλλίας και του Ισραήλ. Μια τόσο υψηλού επιπέδου εκδήλωση για ένα ιστορικό βιβλίο δεν θα μπορούσε να είναι τυχαία. Η ιστορία της οικογένειας Μάλλαχ δεν είναι μόνο η ιστορία των προγόνων ενός Γάλλου προέδρου· είναι και η ιστορία της ίδιας της Θεσσαλονίκης, της πόλης που υπήρξε για αιώνες σύμβολο συνύπαρξης, εμπορίου και πολιτισμού.
Από την Ισπανία στη Θεσσαλονίκη
Οι Μάλλαχ ήταν από τις πολλές εβραϊκές οικογένειες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ισπανία το 1492, μετά το διάταγμα του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας που εξόριζε τους Εβραίους από τη χώρα. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Προβηγκία, στη νότια Γαλλία, όμως οι συνεχείς διώξεις τους ανάγκασαν να αναζητήσουν ένα νέο καταφύγιο. Έτσι, στα τέλη του 16ου αιώνα, μετακινήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, τότε υπό οθωμανική κυριαρχία, όπου βρήκαν ένα ασφαλές περιβάλλον και μια ήδη ανθηρή σεφαραδίτικη κοινότητα.
Η Θεσσαλονίκη υπήρξε για αιώνες η σημαντικότερη εβραϊκή πόλη των Βαλκανίων. Οι Εβραίοι αποτελούσαν σχεδόν το ήμισυ του πληθυσμού της, μιλούσαν τη δική τους διάλεκτο, τα λαντίνο, και ανέπτυξαν αξιοσημείωτη οικονομική και πνευματική δραστηριότητα. Ο ιστορικός Ραούλ Χίλμπεργκ, στο έργο του "Η Καταστροφή των Εβραίων της Ευρώπης", υπολογίζει πως πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ζούσαν στη Θεσσαλονίκη περίπου 53.000 Εβραίοι.
Μέσα σε αυτό το δυναμικό περιβάλλον, η οικογένεια Μάλλαχ άκμασε. Ο προπάππους του Νικολά Σαρκοζί, Μορδεχάι Μάλλαχ, ήταν γνωστός χρυσοχόος με δικό του κατάστημα στην πόλη. Μαζί με τη σύζυγό του Ρέινα απέκτησαν επτά παιδιά. Ένα από αυτά, ο Ααρών –γνωστός και ως Μπενίκο– θα έμελλε να γίνει ο παππούς του Γάλλου προέδρου.
Θα έχουν κι αυτοί πάντα το Παρίσι
Ο Ααρών Μάλλαχ γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Σε ηλικία μόλις δεκατεσσάρων ετών, μαζί με τη μητέρα του, εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία. Ήταν μια εποχή μεγάλων αλλαγών: η πόλη είχε περάσει στην ελληνική κυριαρχία το 1912, ύστερα από αιώνες οθωμανικής παρουσίας, και οι κοινωνικές ισορροπίες άλλαζαν. Ο νεαρός Ααρών, όμως, αναζήτησε το μέλλον του στη Δύση.
Στη Γαλλία σπούδασε ιατρική και, όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, υπηρέτησε ως γιατρός στον γαλλικό στρατό. Κατά τη διάρκεια μιας άδειας στο Παρίσι, γνώρισε μια νεαρή νοσοκόμα, την Αντέλ Μπουβιέ, την οποία ερωτεύτηκε. Για να μπορέσει να την παντρευτεί το 1917, αποφάσισε να ασπαστεί τον καθολικισμό και να αλλάξει το όνομά του σε Βενέδικτος – μια επιλογή που θα καθόριζε το μέλλον της οικογένειας.
Μετά τον πόλεμο, ο Βενέδικτος Μάλλαχ –πλέον Μπενεντίκ Σαρκοζί– παρέμεινε στη Γαλλία, όπου άσκησε το επάγγελμα του γιατρού και εντάχθηκε αργότερα στο γκωλικό κίνημα. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στα Πυρηναία κατά τη διάρκεια της Κατοχής, για να αποφύγει τις διώξεις του καθεστώτος του Βισύ. Παρά την ένταξή του στην καθολική πίστη, ο Βενέδικτος δεν ξέχασε ποτέ τις ρίζες του και μετέδωσε στα παιδιά και τα εγγόνια του τον σεβασμό για την Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη.
Η σιωπή και η αποκάλυψη
Ο Νικολά Σαρκοζί γεννήθηκε το 1955 στο Παρίσι. Ο πατέρας του, Πολ Σαρκοζί, ήταν Ούγγρος μετανάστης, ο οποίος εγκατέλειψε την οικογένεια όταν ο Νικολάς ήταν μόλις πέντε ετών. Έτσι, ο μικρός μεγάλωσε κοντά στον παππού του, τον Βενέδικτο Μάλλαχ, ο οποίος αποτέλεσε για εκείνον μια πατρική φιγούρα.
Παρόλα αυτά, ο Βενέδικτος δεν αποκάλυψε ποτέ στον εγγονό του την εβραϊκή του καταγωγή. Οι συγγραφείς του βιβλίου εξηγούν ότι ο παππούς φοβόταν τον αντισημιτισμό και τις συνέπειες μιας τέτοιας αποκάλυψης. Πολλά μέλη της οικογένειας Μάλλαχ είχαν εξοντωθεί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Από τους 53.000 Εβραίους της πόλης, περισσότεροι από 50.000 χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Μόνο μετά τον θάνατο του παππού του, το 1972, ο Νικολά Σαρκοζί έμαθε την αλήθεια για τις ρίζες του. Ήταν ένα σοκ αλλά και μια αποκάλυψη που τον συνέδεσε με έναν κόσμο που μέχρι τότε αγνοούσε. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, στα είκοσί του χρόνια ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη για να πουλήσει την παλιά οικογενειακή περιουσία, προκειμένου να βοηθήσει οικονομικά τη μητέρα του. Οι ίδιοι μάλιστα παρουσιάζουν αντίγραφα των σχετικών συμβολαιογραφικών εγγράφων.
Η αφήγηση αναφέρει ότι ο νεαρός τότε Σαρκοζί, για να αποφύγει τους τελωνειακούς ελέγχους, έκρυψε τα χρήματα της πώλησης στη φόδρα του σακακιού του – μια σχεδόν κινηματογραφική σκηνή που αποτυπώνει τη διαδρομή ενός ανθρώπου ανάμεσα σε δύο κόσμους: τη γαλλική πραγματικότητα και το ελληνικό παρελθόν.
Η Θεσσαλονίκη του Σαρκοζί
Η υπόθεση του βιβλίου αναζωπύρωσε τότε, το ενδιαφέρον των Ελλήνων για την εβραϊκή ιστορία της Θεσσαλονίκης, μια ιστορία που για δεκαετίες είχε παραμεριστεί στη συλλογική μνήμη. Η πόλη, άλλοτε γεμάτη συναγωγές, σχολεία και εβραϊκές εφημερίδες, έχασε σχεδόν ολοκληρωτικά την εβραϊκή της ψυχή κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Σήμερα, η εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας αριθμεί περίπου 6.000 μέλη, με τη Θεσσαλονίκη να προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να ανακτήσει ένα κομμάτι αυτής της χαμένης ταυτότητας μέσω μνημείων, εκθέσεων και πρωτοβουλιών μνήμης.
Η ιστορία της οικογένειας Μάλλαχ λειτουργεί, έτσι, ως μικρογραφία της ιστορίας της ίδιας της πόλης: εξορία, εγκατάσταση, άνθηση, διωγμοί, επιβίωση. Και μέσα από αυτήν την ιστορία, ο Νικολά Σαρκοζί, χωρίς ίσως να το έχει επιδιώξει, συνδέεται με μια από τις πιο πολυσύνθετες και δραματικές σελίδες του ελληνικού παρελθόντος.
Ένα βιβλίο-γέφυρα ανάμεσα σε δύο κόσμους
Ο Σαρκοζί, σύμφωνα με την υπουργό Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, δήλωσε "πολύ ευχαριστημένος" από το έργο και συγκινημένος από την αναβίωση της οικογενειακής του ιστορίας. Το "Εγώ, ο εγγονός ενός Έλληνα" δεν είναι απλώς μια βιογραφία· είναι μια πράξη μνήμης και συμφιλίωσης. Μας υπενθυμίζει πως η ταυτότητα ενός ανθρώπου δεν ορίζεται μόνο από τη χώρα γέννησής του, αλλά και από τις ρίζες που διασχίζουν σύνορα και αιώνες.
Ο Νικολά Σαρκοζί, έστω και ασυνείδητα, κουβαλά αυτή την κληρονομιά. Η ιστορία του είναι η ιστορία της μετανάστευσης, της προσαρμογής, της αναζήτησης ταυτότητας. Από τη Θεσσαλονίκη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το Παρίσι του 21ου αιώνα, η διαδρομή των Μάλλαχ αντικατοπτρίζει την ίδια την ευρωπαϊκή ιστορία – μια ιστορία απωλειών, αλλά και αναγέννησης.