Μπαίνοντας στον δεύτερο χρόνο του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, το σοκ των πρώτων εβδομάδων έχει δώσει τη θέση του στη βεβαιότητα -αναλυτών, πολιτικών και απλών πολιτών- ότι μετά τον πιο αναπάντεχο πόλεμο της σύγχρονης ιστορίας τίποτα δεν θα είναι το ίδιο.
Σε αυτή τη χρονική συγκυρία, ακόμη ένα πράγμα είναι βέβαιο: Δεν γνωρίζουμε πότε θα τελειώσει ο πόλεμος. Γνωρίζουμε όμως, ότι και οι δύο πλευρές δηλώνουν ότι επιθυμούν να λήξει στο πεδίο των μαχών και όχι γύρω από ένα διπλωματικό τραπέζι.
Σε αυτή τη γεμάτη αβεβαιότητα θλιβερή επέτειο, η διεθνής κοινότητα στέλνει ένα συμβολικό μήνυμα ενότητας: Η γενική συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε με συντριπτική πλειοψηφία (141 υπέρ, 7 κατά, 32 αποχές) ένα (μη δεσμευτικό) ψήφισμα που καλεί τη Ρωσία να τερματίσει τις εχθροπραξίες στην Ουκρανία και να αποσύρει τις δυνάμεις της.
Παρότι το ψήφισμα αυτό εκλαμβάνεται και ως βαρόμετρο προθέσεων, πολλοί αναλυτές προεξοφλούν έναν νέο ψυχροπολεμικού ύφους διπολισμό, με τη Δύση από τη μία πλευρά και μια ευρασιατική συμμαχία Ρωσίας-Κίνας από την άλλη. Την ίδια ώρα, το σχήμα αυτό αντικρούεται από εκείνους που υποστηρίζουν ότι οι σινορωσικές σχέσεις είναι πολύ πιο περίπλοκες και ότι το Πεκίνο θα συνεχίσει να προσπαθεί να ισορροπήσει αντικρουόμενα συμφέροντα. Η Κίνα άλλωστε για τέταρτη φορά από την έναρξη του πολέμου, απείχε από την ψήφιση παρόμοιου ψηφίσματος του ΟΗΕ.
Υπάρχει βέβαια και η προσέγγιση ότι ανεξάρτητα από το αν χαρακτηρίζουμε την εποχή που θα μας κληροδοτήσει ο πόλεμος πολυπολική ή διπολική, "είναι απίθανο να είναι ευχάριστη", καθώς η επικράτηση του όρου "σφαίρες επιρροής" μοιάζει να είναι ξανά στη μόδα, εις βάρος μικρότερων χωρών που βλέπουν να μετατρέπονται σε πιόνια άλλων δυνάμεων. Η πολυμέρεια -δηλαδή η ρυθμισμένη με κανόνες συνεργασία μεταξύ όλων ή των περισσότερων παραγόντων- θα γίνεται ολοένα και πιο άπιαστος στόχος, ακόμη και όταν η κλιματική αλλαγή την καθιστά απαραίτητη", σχολιάζει χαρακτηριστικά στο κεντρικό της άρθρο η αμερικανική εφημερίδα Washington Post.
Στην πολύ προσεκτική παρουσίαση των τάσεων και των στάσεων των χωρών ανά τον κόσμο αναφορικά με τον πόλεμο, οι New York Times σημειώνουν ότι ο κόσμος "αντί να χωριστεί στα δύο, κατακερματίστηκε. Ένα τεράστιο κομμάτι της παγκόσμιας κοινότητας (εκτός ΕΕ και ΗΠΑ) "βλέπει την εισβολή της Ρωσίας ως, πρωτίστως, ένα ευρωπαϊκό και αμερικανικό πρόβλημα".
Πέρα από τις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές ανακατατάξεις που συζητούν οι αναλυτές σε θεωρητικό επίπεδο, σε απλά και μετρήσιμα στοιχεία, ο ένας χρόνος πολέμου στην Ουκρανία έχει οδηγήσει σε:
- χιλιάδες νεκρούς, στρατιώτες και άμαχους, (Ρωσία και Ουκρανία δεν δίνουν σαφή απολογισμό των απωλειών τους στα πεδία των μαχών ωστόσο εκτιμήσεις όπως αυτή των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών που κάνει λόγο για 40 με 60.000 νεκρούς Ρώσους στρατιώτες και 10 με 13.000 Ουκρανούς, ενώ οι άμαχοι νεκροί υπολογίζονται από τον ΟΗΕ στους 8.000)
- χιλιάδες τραυματίες
- πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυγες και εκτοπισμένους,
- έκρηξη των τιμών τροφίμων και καυσίμων σε όλη την Ευρώπη αλλά και σε χώρες της Αφρικής,
- καθώς και σε καταστροφή των υποδομών της χώρας η ανοικοδόμηση για τις οποίες υπολογίζεται ήδη ότι ξεπερνά τα 350 δισεκατομμύρια δολάρια.
Γιατί εισέβαλε ο Πούτιν στην Ουκρανία
Το ακανθώδες ερώτημα τι συμβαίνει στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν και τι καθορίζει τις αποφάσεις του δεν απαντιέται εύκολα. Η αποστροφή που αποδίδεται στον Σεργκέι Λαβρόφ ότι "ο Πούτιν έχει τρεις συμβούλους, τον Ιβάν τον Τρομερό, τον Μεγάλο Πέτρο και την Μεγάλη Αικατερίνη" είναι γλαφυρή όσο και εύκολα πιστευτή.
Όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν έστειλε περί τους 200.000 στρατιώτες στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, υπολόγιζε, προφανώς λανθασμένα, ότι θα μπορούσε να καταλάβει το Κίεβο, μέσα σε λίγες μέρες και να καθαιρέσει την κυβέρνηση Ζελένσκι. Η αρχική ρητορική της αποστρατιωτικοποίησης και αποναζιστικοποίησης της Ουκρανίας και η υπεράσπιση των ρωσώφωνων του Ντονμπάς, που ειδικά στη μαρτυρική Μαριούπολη κόστισε ανυπολόγιστο αριθμό ανθρώπινων ζωών, έχει πια ξεχαστεί.
Όσο για το επιχείρημα του Πούτιν περί νατοϊκής απειλής για τη Ρωσία, ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, έχει κι αυτό καταρρεύσει. Από τον περασμένο Μάρτιο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει δηλώσει ότι η Ουκρανία θα παραμείνει μια χωρά χωρίς πυρηνικά και χωρίς ένταξη στο ΝΑΤΟ: "Είναι μια αλήθεια και πρέπει να αναγνωριστεί", είχε φροντίσει να πει ο Ουκρανός πρόεδρος και μάλιστα πολύ νωρίς.
Το αρχικό σχέδιο είχε ως ιδεολογικό υπόβαθρο το ιστορικό αφήγημα του Πούτιν περί ενός ενιαίου λαού αρνούμενος την ουκρανική ταυτότητα. Αυτό το σχέδιο έχει σαφέστατα αποτύχει όπως αποδείχθηκε οριστικά με τις σημαντικές ανακαταλήψεις εδαφών που πέτυχαν οι Ουκρανοί τον Σεπτέμβριο. Τι έχει κερδίσει ο Πούτιν;
Έχει αποκτήσει χερσαία πρόσβαση στην παράνομα προσαρτημένη, από το 2014, Κριμαία και άρα η γέφυρα στο στενό του Κερτς (που ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με την Θάλασσα της Αζοφικής) είναι μεν το καμάρι του αλλά δεν του είναι πια απαραίτητη, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρήσει τον έλεγχο των εδαφών που σήμερα κατέχει ο ρωσικός στρατός.
Τα ρωσικά κέρδη έχουν κατακτηθεί με σκληρές, αιματηρές μάχες, μεγάλες απώλειες για τον ρωσικό στρατό και ασύλληπτη βαρβαρότητα κατά αμάχων με τα στοιχεία που συγκεντρώνουν οι Ουκρανοί να δείχνουν ότι μπορούν να στοιχειοθετηθούν εγκλήματα πολέμου σε βάρος αμάχων.
Ταυτόχρονα, η ανησυχία που προκαλεί η απειλή των πυρηνικών όπλων που διαθέτει η Ρωσία, ειδικά μετά και τις τελευταίες αποφάσεις περί απεμπλοκής από τη συνθήκη New START για τον περιορισμό των πυρηνικών και την προαναγγελία για ανάπτυξη διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων σε θέσεις εδάφους, αέρος και θάλασσας, είναι μεγάλη.
Οι ήττες του Πούτιν και τα όπλα της Δύσης
Ο στρατός του Πούτιν έχει γνωρίσει ήττες στρατηγικές και ήττες εξαιτίας ανεπαρκούς επιμελητείας.
Στο ξεκίνημα του πολέμου, ο ρωσικός στρατός βίωσε την πρώτη μεγάλη αποτυχία όταν μια μεραρχία τεθωρακισμένων που απλωνόταν σε μήκος 56 χιλιομέτρων κόλλησε έξω από το Κίεβο.
Αργότερα, η υποχώρηση 30.000 ρωσικών στρατευμάτων πέρα από τον ποταμό Δνείπερο από τη Χερσώνα τον Νοέμβριο ήταν μια σημαντική στρατηγική αποτυχία.
Όλα τα στοιχεία της ήττας είχε ο ντροπιαστικός θάνατος μεγάλου αριθμού Ρώσων στρατιωτών πρόσφατα επιστρατευμένων, που σκοτώθηκαν όταν την Πρωτοχρονιά οι Ουκρανοί χτύπησαν την αποθήκη όπου είχαν εγκατασταθεί. Τους εντόπισαν επειδή μέσα στην απειρία τους, άνοιξαν τα κινητά τους και άρχισαν να στέλνουν μηνύματα.
Η βύθιση του εμβληματικού καταδρομικού Moskva του στόλου της Μαύρης Θάλασσας ήταν μια αμυντική αποτυχία, όπως και το θεαματικό χτύπημα τον Οκτώβριο του 2022 που αχρήστευσε τη γέφυρα του στενού του Κερτς μέχρι χθες.
Όσο για τις κυρώσεις, ναι μεν το πλήγμα για τους ολιγάρχες και τον στενό κύκλο του Πούτιν είναι οξύ από την άλλη όμως η αργή επιβολή τους δεν απέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Τέλος, μεγάλη ήττα για τον Πούτιν σε διπλωματικό και συμβολικό επίπεδο είναι η αρωγή με σημαντικά δυτικά όπλα που άλλαξαν την πορεία του πολέμου και οι επαναλαμβανόμενες επισκέψεις δυτικών ηγετών στην Ουκρανία, με κορυφαία την ιστορική επίσκεψη του Τζο Μπάιντεν πριν λίγες μέρες στο Κίεβο.
Ένας χρόνος πόλεμος: Η Ουκρανία προσδέθηκε οριστικά στο άρμα της Δύσης
Οι σπόροι του σημερινού πολέμου εντοπίζονται το 2013, όταν η Μόσχα έπεισε τον φιλορώσο ηγέτη της Ουκρανίας να καταργήσει την τότε σχεδιαζόμενη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκαλώντας αντιδράσεις που τελικά οδήγησαν σε μαζικές, οργανωμένες διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις, εξέγερση των πολιτών, εμφάνιση του κινήματος ευρωμαϊντάν και μια πολεμική κατάσταση που κατέληξε με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και την αυτοανακήρυξη δύο φιλορωσικών Λαϊκών Δημοκρατικών στο Ντονμπάς (του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ).
Πλέον, η Ουκρανία έχει προσδεθεί οριστικά στο άρμα της Δύσης. Τέσσερις μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας, η ΕΕ χορήγησε στην Ουκρανία καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας και το Κίεβο πιέζει να γίνει αποδεκτό το αίτημα το συντομότερο δυνατό.
Ένα χρόνο μετά, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι όλο και περισσότερο μια ευρωπαϊκή υπόθεση.
Μια καμπή της Ιστορίας
Ο Αμερικανός ιστορικός Τίμοθι Σνάιντερ συνόψισε πρόσφατα, σε άρθρο του για τη Washington Post, τι έχει συμβεί αυτόν το χρόνο εξηγώντας γιατί βρισκόμαστε σε μια "καμπή της Ιστορίας":
"Μια πυρηνική δύναμη έχει επιτεθεί σε ένα κράτος που είχε εγκαταλείψει τα πυρηνικά του όπλα. Μια αυτοκρατορία προσπαθεί να σταματήσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Μια τυραννία προσπαθεί να συντρίψει μια γειτονική της δημοκρατία. Στα κατεχόμενα εδάφη, η Ρωσία διέπραξε θηριωδίες με σαφείς εκφράσεις πρόθεσης για γενοκτονία. Κι όμως, η Ουκρανία αντεπιτέθηκε. Οι Ουκρανοί αντιστάθηκαν στον πυρηνικό εκβιασμό, περιφρόνησαν την περιφρονημένη αυτοκρατορία και πήραν ρίσκα για τη δημοκρατία τους. Στο Κίεβο, στο Χάρκοβο και αργότερα στη Χερσώνα, χτύπησαν τους Ρώσους, σταματώντας τα βασανιστήρια, τις δολοφονίες και τους διωγμούς".
Και καταλήγει, αφού αναφερθεί στη σημασία μελέτης της ιστορίας: "Καθώς οι Ουκρανοί γράφουν ιστορία, μας υπενθυμίζουν ότι χρειαζόμαστε την ιστορία για να τους κατανοήσουμε καλύτερα, να κατανοήσουμε καλύτερα αυτόν τον πόλεμο, και επίσης να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Όπως οι Ουκρανοί, ζούμε μια ιστορική καμπή. Όπως αυτοί, θα χρειαστεί να μάθουμε ιστορία και να αψηφήσουμε τους μύθους και να φτάσουμε σε ένα δημοκρατικό μέλλον".