Tα σενάρια για το μέλλον της Ευρώπης στο τραπέζι των «27»

“Ελαφρύ” χαρακτηρίστηκε από πολλούς το... μενού της πρώτης ημέρας της Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στις Βρυξέλλες, καθώς στην επίσημη ατζέντα περιλαμβανόταν η επανεκλογή του Ντόναλντ Τουσκ στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου -η οποία και επετεύχθη- και συζητήσεις για το μεταναστευτικό και το Brexit.

Η άτυπη ωστόσο ατζέντα είναι αυτή που αναμένεται να κυριαρχήσει στις συνομιλίες με την “Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων” να βρίσκεται στην κορυφή του ενδιαφέροντος των ηγετών. Την Παρασκευή, δεύτερη ημέρα των εργασιών, το θέμα του μέλλοντος της Ευρώπης αναμένεται να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των αρχηγών των κρατών-μελών.

Το ρίσκο της “Ευρώπης των πολλών ταχυτήτων”

Το ζήτημα του μέλλοντος της Ευρώπης αναμένεται να συζητηθεί διεξοδικά στην δεύτερη ημέρα του συμβουλίου – την λεγόμενη “άτυπη σύνοδο” - από την οποία θα απουσιάζει η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι. Την ιδέα για την μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, ή πολλών κύκλων συνεργασίας, συζήτησαν την περασμένη Τρίτη στην τετραμερή σύνοδο των Βερσαλιών, η γερμανίδα Καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, ο γάλλος πρόεδρος Φρασνοά Ολάντ, και οι πρωθυπουργοί της Ισπανίας και της Ιταλίας, Μαριάνο Ραχόι και Πάολο Τζεντιλόνι.

"Η ενότητα δεν σημαίνει ομοιομορφία" υπογράμμισε ο Γάλλος πρόεδρος Ολάντ, ο οικοδεσπότης αυτής της μίνι συνόδου και η Αγκελα Μέρκελ τόνισε: «Η Ευρώπη πρέπει να είναι πάντα ανοιχτή σε όλους, κανείς δεν πρέπει να αποκλειστεί, αλλά κανείς δεν χρειάζεται να αναγκαστεί να λάβει μέρος σε κάθε προσπάθεια».

Το επικίνδυνο opt-out

Οπως δηλώνουν διπλωματικές πηγές των Βρυξελλών η συγκεκριμένη πρόταση είναι επικίνδυνη καθώς ουσιαστικά καταργεί την βασική έννοια της “Ενωσης”, δημιουργώντας διαφορετικές τάξεις μελών και προκαλώντας διχασμό ανάμεσα στην ανατολή και τη Δύση. Οι “αντιφρονούντες” θα έχουν μεγαλύτερο περιθώριο ευελιξίας και από την άλλη η Γερμανία θα μπορεί να κρατήσει αποστάσεις από χώρες που αγωνίζονται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις, όπως η Ελλάδα. Κάποιοι διπλωμάτες στις Βρυξέλλες επιχειρούν να εξηγήσουν την πρόταση εκ μέρους της Αγκελα Μέρκελ ως μια συγκαλυμμένη προειδοποίηση στην Πολωνία και την Ουγγαρία – χώρες που επιμένουν να αγνοούν συγκεκριμένες πολιτικές της Ε.Ε. όπως το προσφυγικό – ότι η έλλειψη αλληλεγγύης θα σημάνει και αντίστοιχη έλλειψη αλληλεγγύης προς αυτές τις χώρες εκ μέρους της Ε.Ε.

“Η διαφοροποίηση πάντα ήταν το μέσο άσκησης πίεσης σε άλλες χώρες -μέλη” σχολιάζει ο Γιάννης Εμμανουηλίδης αναλυτής του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής. Οι επικριτές του σχεδίου για την Ευρώπη πολλών ταχυτήτων θεωρούν ότι η Πολωνία και η Ουγγαρία θα έχουν πλέον την δικαιολογία που αναζητούσαν για να αγνοήσουν ευθέως ουσιαστικές αρχές που απορρέουν από την συμμετοχή τους στην Ε.Ε. «Η ιδέα των πολλών ταχυτήτων δεν είναι σκοπός, αλλά προειδοποίηση προς όλους μας» ανέφερε χαρακτηριστικά ο ίδιος αξιωματούχος κατά τη διάρκεια ενημέρωσης του Τύπου στις Βρυξέλλες.

Η Λευκή Βίβλος του Γιούνκερ για την Ευρώπη

Την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ πέντε σενάρια για τα επόμενα βήματα της Ευρώπης από την υποβάθμισή της σε μια ενιαία αγορά, μέχρι την ομοσπονδία.

Στο πρώτο σενάριο («Συνεχίζουμε κανονικά») η Ε.Ε. των «27» επικεντρώνει την προσοχή της στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Η Κομισιόν επισημαίνει ότι «η κανονικότητα προϋποθέτει συνεχείς βελτιώσεις για να αντιμετωπιστούν νέες προκλήσεις». Αναφορικά με τη Ζώνη Σένγκεν, αναφέρει ότι χωρίς βελτιώσεις «κάποιες χώρες μπορεί να διατηρήσουν το καθεστώς στοχευμένων εσωτερικών ελέγχων».

Στο δεύτερο σενάριο («Τίποτα περισσότερο από την ενιαία αγορά») η Ε.Ε. επικεντρώνεται σταδιακά εκ νέου στην ενιαία αγορά, καθώς τα 27 κράτη-μέλη δεν κατορθώνουν να βρουν κοινό έδαφος σε άλλους τομείς πολιτικής. Το προφανές πρόβλημα στο σενάριο αυτό ακούει στο όνομα Ευρωζώνη. Το κοινό νόμισμα είναι υπαρκτό και αν τα μέλη της Ευρωζώνης εκλάβουν την Ε.Ε. μόνο ως ενιαία αγορά, εγκαταλείπουν τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που θα ενίσχυαν την Ευρωζώνη απέναντι στην επόμενη κρίση.

Στο τρίτο σενάριο («Οσοι θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα»), η Ε.Ε. των «27» επιτρέπει στα κράτη-μέλη που το επιθυμούν να αναπτύξουν στενότερη συνεργασία σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η άμυνα, η εσωτερική ασφάλεια ή τα κοινωνικά θέματα.

Διαμορφώνονται μία ή περισσότερες «συμμαχίες πρόθυμων κρατών». Είναι η λεγόμενη Ε.Ε. πολλών ταχυτήτων, στην οποία είχε αναφερθεί πρόσφατα η καγκελάριος Μέρκελ.

Στο τέταρτο σενάριο («Κάνουμε λιγότερα με πιο αποδοτικό τρόπο»), η Ευρωπαϊκή Eνωση εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, επιστρέφοντας στα κράτη-μέλη αρμοδιότητες σε τομείς όπου θεωρείται ότι δεν υπάρχει προστιθέμενη αξία. Στο σενάριο αυτό εμπίπτουν η δημιουργία ευρωπαϊκής αμυντικής ένωσης, η ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής αλλά και η κοινή έρευνα για την ενεργειακή μετάβαση. Το ερώτημα είναι αν τα κράτη-μέλη προτίθενται να μεταβιβάσουν στις Βρυξέλλες αρμοδιότητες στους τομείς που θα επιλεγούν και πώς θα ιεραρχηθούν οι επιλογές αυτές.

Το πέμπτο σενάριο («Κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα») είναι η ομοσπονδιακή Ευρώπη. Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν να μοιραστούν περισσότερες αρμοδιότητες, πόρους και διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε όλους τους τομείς. Οι αποφάσεις εγκρίνονται ταχύτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και εφαρμόζονται επίσης ταχύτερα. Αυτή είναι η επιλογή που προτιμά η Κομισιόν, η οποία όμως αναγνωρίζει ότι ένα τέτοιο βήμα «ενέχει τον κίνδυνο να αποξενώσει κοινωνικά στρώματα που θεωρούν ότι η Ε.Ε. στερείται νομιμοποίησης».

Η επανεκλογή Τουσκ στην προεδρία του Συμβουλίου

Χωρίς την υποστήριξη της πατρίδας του της Πολωνίας, αλλά με την σύμφωνη ψήφο των υπολοίπων 27 ηγετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο Ντόναλντ Τουσκ επανεξελέγη την Πέμπτη για μια δεύτερη θητεία διάρκειας δυόμισι ετών στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Την είδηση μετέφερε μέσω Twitter ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου Ζαβιέρ Μπετέλ, αναφέροντας: "Εχουμε προεδρο του Συμβουλίου. Καλή τύχη πρόεδρε Τουσκ"

Στην έναρξη της συνόδου, η Πολωνία απείλησε ανοικτά να μπλοκάρει την διαδικασία επανεκλογής. «Θα κάνουμε τα πάντα για να μην πραγματοποιηθεί η ψηφοφορία. Θα κάνουμε ξεκάθαρο ότι κινδυνεύει η Σύνοδος Κορυφής», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών, Βίτολντ Βαστσκόφκσι.