Το παιχνίδι του Τραμπ και η επιχείρηση αποσταθεροποίησης της Ευρώπης

Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, κατά κοινή ομολογία, βρίσκεται σε κρίση. Όχι μόνο εσωτερική, από την ύπαρξη διαφορετικών οικονομικών συμφερόντων μέσα στους κόλπους της, αλλά κι εξωτερική με την όψιμη μορφή του Ντόναλντ Τραμπ, που ως άλλος Δούρειος Ίππος δείχνει να υπονομεύει -τουλάχιστον λεκτικά- την ίδια της την ύπαρξη.

Τι θέλει όμως πραγματικά ο Τραμπ από την Ευρώπη;

Από τα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όλοι οι αμερικανοί πρόεδροι έθεταν ως προτεραιότητα της ατζέντας τους τις όσο το δυνατόν πιο αγαστές σχέσεις τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τον Νίξον μέχρι τον Ρέιγκαν κι από τον Κάρτερ μέχρι τον Ομπάμα, όλοι οι επικεφαλής της αμερικάνικης ηγεσίας υποστήριξαν, λόγω κι έργω, μια σταθερή Ευρώπη που, από κοινού με τις ΗΠΑ, θα είχαν κοινούς οικονομικούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους.

Αυτή η αμερικάνικη δέσμευση περί “σταθερής Ευρώπης” δείχνει να κλονίζεται τον τελευταίο μήνα, με την εκλογή Τραμπ, ο οποίος έχει επιδοθεί σε ένα ανελέητο μπαράζ δηλώσεων που καταφέρονται τόσο εναντίον της ίδιας της Ε.Ε. σε θεσμικό επίπεδο, όσο κι εναντίον της ευρωζώνης σε νομισματικό επίπεδο. Αυτή η πρωτοφανής αμερικάνικη ρητορική υπονόμευσης της ΕΕ, σε άμεση συνάρτηση με την άποψη του Τραμπ για θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ, τους οποίους θεωρεί “ξεπερασμένους”, θέτουν σοβαρά ερωτήματα για την ίδια το ευρωπαϊκό όραμα, που ήδη έχει δεχθεί το πρώτο ρήγμα στα θεμέλια της με το βρετανικό Brexit.

Αν δίπλα σε αυτά προσθέσουμε και εξωγενείς παράγοντες όπως η άνοδος της ισλαμιστικής τρομοκρατίας στη Μέση Ανατολή, ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία, οι ολοένα κι αυξανόμενες ροές προσφύγων από την Ασία και τη Αφρική προς την Ευρώπη, η κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας αλλά και η (επαν)εμφάνιση του λαϊκισμού σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, τα πράγματα γίνονται μάλλον ανησυχητικά.

«Δεν με ενδιαφέρει εάν η ΕΕ θα είναι ενωμένη ή αν διαιρεθεί. Για μένα δεν έχει σημασία» είχε τονίσει σε συνέντευξή του στην Bild ο νέος πλανητάρχης. Η αντίθεση του στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν έχει ωστόσο μόνο θεωρητικό ή ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Δείχνει να αποκτά σάρκα και οστά με συγκεκριμένες και απτές πολιτικές.

Οι Πέντε Πυλώνες της πολιτικής Τραμπ προς την Ευρώπη

1. Η αναδιάταξη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας

Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ επανέλαβε ότι το ΝΑΤΟ είναι «παρωχημένος» οργανισμός, αν και αναγνώρισε ότι είναι «πολύ σημαντικός» για τον ίδιο. «Είναι παρωχημένο γιατί δεν αντιμετώπισε την τρομοκρατία. Μου άσκησαν πολύ έντονη κριτική για δύο μέρες. Και μετά άρχισαν να λένε ότι ο Τραμπ έχει δίκιο», είπε, ενώ υποστήριξε ότι πολλά μέλη της Συμμαχίας δεν πληρώνουν το μερίδιο που τους αναλογεί για την παροχή προστασίας από την Αμερική.

Συμπληρωματικά, ο Τραμπ δήλωσε ότι θα εξετάσει το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να αποδεσμευθούν από την εγγύηση του ΝΑΤΟ ότι κάθε μέλος της Συμμαχίας θα σπεύσει να βοηθήσει όποιο μέλος δεχθεί επίθεση από άλλο κράτος, τονίζοντας ότι οι ΗΠΑ θα προσφέρουν βοήθεια μόνον εφόσον το κράτος που δέχεται επίθεση «έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του απέναντί μας».

Η θέληση του Τραμπ είναι ξεκάθαρη: πιστεύει ότι το ΝΑΤΟ πρέπει να προσαρμοστεί στον 21ο αιώνα, καθώς παράγοντες όπως η τρομοκρατία και το Ι.Κ. δεν είχαν ληφθεί υπόψη όταν δημιουργήθηκε η Συμμαχία. “Όταν θεσπίστηκε το ΝΑΤΟ, οι πόλεμοι γίνονταν κυρίως μεταξύ κρατών, ενώ σήμερα η Δύση απειλείται από άμορφες χώρες δίχως σύνορα, όπως είναι το ISIS”, ήταν το σχόλιο του προσωπικοί του συμβούλου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, Πολ Μάναφορτ. Και δεδομένου πως ο Τραμπ έχει στο παρελθόν αναφέρει ότι θα ακυρώσει συνθήκες που κρίνει ότι είναι επιζήμιες για τις ΗΠΑ και ότι θα ανακαθορίσει τι σημαίνει να είσαι σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι σαφές πως ο νέος πρόεδρος δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να διαλύσει το ΝΑΤΟ, ειδικά αν πίστευε οι σύμμαχοι των ΗΠΑ εκμεταλλεύονται αυτό που απεκάλεσε ως «περίοδο της αμερικάνικης γενναιοδωρίας».

Θυμίζουμε πως το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ως στρατιωτική προμετωπίδα της Ευρώπης απέναντι στον κομμουνιστικό κίνδυνο εκ ΕΣΣΔ.

2. Η κατάργηση της οικονομικής συμφωνίας ΤΤΙΡ

Με την εκλογή Τραμπ, η Ευρώπη πρόκειται να ξεχάσει την οικονομική συμφωνία ΤΤΙΡ (Διατλαντική Ελεύθερη Σχέση Εμπορίου) ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ε.Ε., η οποία αφορά 850 εκατ. Κατοίκους (δηλαδή το σύνολο των κατοίκων σε ΗΠΑ και Ευρώπη) στους οποίους αντιστοιχεί το 45% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η συμφωνία, με τις ετήσιες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο περιοχών να ξεπερνούν τα 500 δισ. ευρώ, θα παυθεί κατόπιν πρωτοβουλίας του Τραμπ, ο οποίος καταφερόταν εξαρχής εναντίον της καθώς “σκότωσε τη βιομηχανία και τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ”. Και μια πιθανή κατάργηση της θα αποδυνάμωνε ακόμη περισσότερο την Ε.Ε., ειδικά αν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, η νέα αμερικάνικη κυβέρνησή υπογράψει μια διμερή εμπορική συμφωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο, μόλις αυτό αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

“Η σκληρή διαπραγματευτική ρητορική για το Brexit, από κάποιους πολιτικούς στις Βρυξέλλες, είναι αντιπαραγωγική: διότι «σπρώχνει» τη Βρετανία στην αγκαλιά του κ. Τραμπ. Είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να διατηρήσει μια ανοικτή σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Βρετανία θα έχει περισσότερα οφέλη από μια δίκαιη συμφωνία με την Ευρώπη, απ’ ότι σε σχέση με την πλέον φιλική συμφωνία με τον κ. Τραμπ. Η Βρετανία πάντα θα κάνει περισσότερο εμπόριο με την ΕΕ, απ’ ότι με τις ΗΠΑ. Η γεωγραφία έχει σημασία”, τονίζει ο Βόλφγκανγκ Μούνχαου, τακτικός οικονομικός αρθρογράφος των Financial Τimes.

3. Το σταδιακό «σαμποτάρισμα» του ευρώ

Εδώ και εβδομάδες ακούμε εμπρηστικές δηλώσεις από το οικονομικό επιτελείο του Τραμπ με στόχο το κοινό νόμισμα: Από την μια κατηγορεί την Γερμανία πως χρησιμοποιεί ένα «κατάφωρα υποτιμημένο» ευρώ για να εκμεταλλευτεί τις ΗΠΑ και τους εταίρους της στην ΕΕ, όπως δήλωσε στους Financial Times ο σύμβουλος του νέου Πλανητάρχη, Πίτερ Ναβάρο.

“Το ευρώ είναι σαν ένα «σιωπηρό γερμανικό μάρκο», του οποίου η χαμηλή αποτίμηση δίνει στη Γερμανία πλεονέκτημα έναντι των βασικών της εταίρων, δήλωσε ο Ναβάρο, επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου Εμπορίου των ΗΠΑ.

Και μετά έχουμε και τις (κατά ριπάς απαξιωτικές έναντι του ευρώ) δηλώσεις του Τέντ Μάλοχ, του ανθρώπου τον οποίο ο νέος αμερικανός πρόεδρος προορίζει για πρέσβη των ΗΠΑ στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο Μάλοχ σχολίασε ότι το ευρώ είναι ένα νόμισμα το οποίο "όχι μόνο βρίσκεται υπό διάλυση, αλλά έχει πραγματικό πρόβλημα και θα μπορούσε να καταρρεύσει μέσα σε ένα ή ενάμιση χρόνο. Δεν είμαι ο μόνος που έχω αυτή την άποψη". Την ίδια στιγμή, δεν δίστασε να μιλήσει ακόμη και για Grexit, τονίζοντας -και μάλιστα πάνω από 1 φορά- ότι από οικονομικής άποψης η Ελλάδα θα έπρεπε ίσως να βγει από το κοινό νόμισμα.

4. Οι σχέσεις με την πουτινική Ρωσία

Αν λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση αποδυναμωθεί (οικονομικά και πολιτικά), τότε η Ρωσία είναι δεδομένο πως θα ισχυροποιηθεί: Η ρωσική οικονομία έχει υποφέρει τα τελευταία χρόνια από τις οικονομικές κυρώσεις της Ε.Ε. ως “αντίποινα” για την προσάρτηση της Κριμαίας -μια κατάσταση που ο Τραμπ δήλωσε πως θα ανατρέψει προτείνοντας την άρση κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, με αντάλλαγμα μια συμφωνία για τη μείωση των πυρηνικών όπλων.

Αυτόν την συμφωνία θα προτείνει ο Τραμπ στον Ρώσο ομόλογο του, Βλαντιμίρ Πούτιν, σύμφωνα με την εφημερίδα The Times του Λονδίνου.

«Έχουν κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Ας δούμε αν μπορούμε να συνάψουμε κάποιες καλές συμφωνίες με τη Ρωσία. Κατ' αρχήν, θεωρώ ότι τα πυρηνικά όπλα θα πρέπει να είναι πολύ λιγότερα και να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό», ανέφερε ο Τραμπ.

Η νέα αυτί προσέγγιση Τραμπ απέναντι στην πουτινική Ρωσία δεν εγκαινιάζει απλώς ένα νέο, ολοκαίνουργια φρέσκο κεφάλαιο “ξεπαγώματος” των μεταξύ τους σχέσεων, αλλά στέλνει κι ένα σαφές μήνυμα στην Ευρώπη πως, πιθανώς, θα προκύψει ένας νέος σύμμαχος των ΗΠΑ στο πρόσωπο του Τσάρου Βλαντίμιρ.

“Μεγαλύτερος κίνδυνος για την εσωτερική συνοχή της ΕΕ, θα ήταν μια μονομερής άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, από τον κ. Τραμπ. Αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη, αλλά αν γίνει, θα «βυθίσει» επίτηδες τη διαδικασία του Μινσκ, μέσω της οποίας η ΕΕ, η Ρωσία και η Ουκρανία έχουν οργανώσει την τριμερή τους σχέση μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις θα είναι, τότε, όχι μόνο πολιτικά, αλλά και φυσικά αδύνατο να διατηρηθούν. Οι Ευρωπαίοι επενδυτές θα έχουν την ικανότητα να παρακάμψουν εύκολα πολλούς από τους περιορισμούς”, λέει ο Μούντσαου.

“Μια τέτοια απόφαση, πιθανώς θα αποσταθεροποιούσε και θα απομόνωνε την Άνγκελα Μέρκελ, τη Γερμανίδα καγκελάριο, της οποίας ο ρόλος έχει σταθεί καθοριστικός στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής διπλωματίας απέναντι στη Ρωσία, τόσο εγχώρια όσο και στην ΕΕ. Αυτό θα προσφέρει ένα πλεονέκτημα στους κυβερνητικούς εταίρους της, τους Σοσιαλδημοκράτες, ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου. Ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, ο Σοσιαλδημοκράτης Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, είναι υπέρ μιας σταδιακής κατάργησης των κυρώσεων. Μια μονομερής απόφαση από τις ΗΠΑ να άρουν τις κυρώσεις, πιθανώς θα απομονώσει την κ. Μέρκελ τόσο στη χώρα της όσο και στην ΕΕ”, επισημαίνει ο Μούντσαου.

5. Η άνοδος του λαϊκισμού

Ο βαθύτατα λαϊκιστικός λόγος του Τραμπ κάνει “γκελ” σε πολλά ευρωπαϊκά ακροατήρια -ειδικά εκείνα όπου παρατηρείται μια ραγδαία άνοδος αντί-ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων. Πολιτικοί της ακροδεξιάς σε Ολλανδία, Ουγγαρία, Γαλλία κι άλλες χώρες καλοβλέπουν την ρητορική μίσους του Τραμπ ενάντια σε οτιδήποτε ξένο, με την Μαρίν Λεπέν να μιλάει ξεκάθαρα για έναν “πολιτικό και κοινωνικό προστατευτισμό εκ μέρους του Τραμπ που έχει το βλέμμα του στραμμένο προς το μέλλον”.

Ένα μέλλον που η επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου διαβλέπει δίχως την ύπαρξη προσφυγικών ροών στο εσωτερικό της Γηραιάς Ηπείρου. Ενώ και ο ίδιος ο Βρετανούς Νάιτζελ Φάρατζ του UKIP -εις εκ των εμπνευστών του Brexit- δεν έπαψε να υποστηρίζει σθεναρά τον Τραμπ καθ' όλη την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας.

Το φάντασμα μιας “Ευρώπης πολλών ταχυτήτων”;

Κι όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που η Μέρκελ δηλώνει ανερυθρίαστα κάτι που μέχρι πριν λίγο καιρό μπορούσε να ειπωθεί μόνο ως μακρινό σενάριο: η Γερμανίδα καγκελάριος δήλωσε πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες ίσως δεσμευτούν σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση «διαφορετικών ταχυτήτων» όταν κάνουν την δήλωση για το μέλλον της ΕΕ στη Σύνοδο της Ρώμης τον επόμενο μήνα.

Οι 27 ηγέτες, πλην Βρετανών, πρόκειται να κάνουν μια δήλωση στη Σύνοδο της Ρώμης το Μάρτιο, στα 60α γενέθλια της ΕΕ, όπου θα τεθεί ο οδικός χάρτης μετά το Brexit και η Μέρκελ παραδέχθηκε πως “σίγουρα μάθαμε από την ιστορία τα τελευταία χρόνια, ότι μπορεί να υπάρξει επίσης μια ΕΕ με διαφορετικές ταχύτητες, όπου δεν θα μετέχουν όλοι κάθε φορά σε όλα τα βήματα ενοποίησης», προλειαίνοντας ουσιαστικά το έδαφος για μια συζήτηση για το εάν όλες οι χώρες πρέπει να δεσμευτούν σε πλήρη ενοποίηση.

Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο, ομάδα των ιδρυτικών κρατών-μελών επίσης εξέδωσαν ανακοινώσεις στηρίζοντας την Ευρώπη των δυο ταχυτήτων, ενώ προς την κατεύθυνση αυτή συντάχθηκε την Τετάρτη και ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν και πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ρομάνο Πρόντι.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica, ο Πρόντι εκτίμησε πως «η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων μπορεί να δώσει, επιτέλους μια απάντηση. Οι Τραμπ και Λεπέν αποτελούν απειλή».

«Όλοι μαζί δεν είμαστε σε θέση να προαγάγουμε το ευρωπαϊκό σχέδιο. Η κίνηση της καγκελαρίου είναι θετική, διότι νομίζω πως -επιτέλους- δίνει μια πρώτη απάντηση στους Τραμπ και Λεπέν», προσθέτει ο Πρόντι, σύμφωνα με τον οποίο «η Γερμανία δείχνει να θέλει να αρχίσει να αναλαμβάνει τον ηγετικό ρόλο που δεν είχε θελήσει ποτέ να ασκήσει», κάτι το οποίο «είναι θετικό».

Ο Ρομάνο Πρόντι καθιστά όμως σαφές ότι «η Ευρώπη των δυο ταχυτήτων δεν είναι και δεν πρέπει να γίνει μια Ευρώπη πρώτης και δεύτερης θέσης. Και ιδίως δεν πρέπει να γίνει μια Ευρώπη στην οποία οι επιβάτες της πρώτης θέσης αποφασίζουν ποιος πρέπει να καθίσει στην δεύτερη».

Τι άλλα εργαλεία διαθέτει όμως η Ευρώπη απέναντι στην απειλή του Τραμπ;

Σύμφωνα με τον Μούντσαου, “θα παρότρυνα μια άμεση αύξηση στη δαπάνη για την άμυνα στο 2%, για να απαντηθεί η δέσμευση στο ΝΑΤΟ. Πολλές χώρες της ΕΕ είναι εκτεθειμένες σε κατηγορίες πως δεν έχουν συνδράμει αυτό που τους αναλογεί. Με τις εκλογικές μάχες που πλησιάζουν στη Γαλλία και τη Γερμανία, και κατά πάσα πιθανότητα στην Ιταλία, αυτή δεν είναι η καλύτερη εποχή ώστε η ΕΕ να ξεκινήσει μια μεγάλη, κοινή πρωτοβουλία για την άμυνα, πέραν του τι ήδη έχει προγραμματιστεί. Αλλά μια αύξηση στη σχετική δαπάνη μπορεί να επιτευχθεί”.

Κατά δεύτερον ο οικονομικός αναλυτής υποστηρίζει πως η ΕΕ θα πρέπει να επιταχύνει τις συζητήσεις με τη Βρετανία γύρω από το Άρθρο 50, το μηχανισμό εξόδου από την ένωση. “Οι Βρυξέλλες θα πρέπει να προσπαθήσουν να διαπραγματευτούν μια προσωρινή, περιορισμένη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που θα απαιτεί την έγκριση μόνο των ευρωπαϊκών θεσμών, αντί για τα εθνικά κοινοβούλια των υπόλοιπων 27 κρατών μελών. Μια γρήγορη «προ-συμφωνία» Brexit θα ωφελήσει και τις δύο πλευρές. Μια πιο ολοκληρωμένη συμφωνία θα μπορούσε να έρθει αργότερα”, τονιζει.

Τέλος, “η ΕΕ θα χρειαστεί να «διορθώσει» την ευρωζώνη, όχι μόνο για να απογοητεύσει το προτεινόμενο σορτάρισμα του καθηγητή Μάλοχ. Αυτή η κρίση διανύει την όγδοη χρονιά της. Η ΕΕ χρειάζεται να σταματήσει να λογομαχεί για την Ελλάδα ή να αγχώνεται για το αν το ευρώ μπορεί να επιβιώσει μετά τις επόμενες ιταλικές εκλογές. Δεν μένουν πολλές επιλογές για την επιδιόρθωση της ευρωζώνης. Η ιστορία των νομισματικών ενώσεων μάς έχει δείξει ότι χρειάζεται να ενσωματωθεί σε μια πολιτική ένωση προκειμένου να είναι βιώσιμη”, καταλήγει με νόημα ο Μούντσαου.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr