Η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής συνεργασίας είναι η απάντηση στην άνοδο του ακροδεξιού λαϊκισμού, υποστηρίζει ο γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγους Γιούργκεν Χάμπερμας.
Όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Die Zeit, κόμματα όπως των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, των Σουηδών Δημοκρατών, του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, του δανέζικου Λαϊκού Κόμματος και του βρετανικού UKIP, θα συνεχίσουν να ενισχύονται έως ότου επιτευχθεί η ισότητα ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Μόνο η πραγματική ενοποίηση των κρατών μπορεί να ανατρέψει την αντίληψη ότι η Γερμανία κάνει κουμάντο έναντι όλων, λέει ο Χάμπερμας. «Η Γερμανία είναι ένας απρόθυμος και ανίκανος επικυρίαρχος, ο οποίος ταυτόχρονα χρησιμοποιεί και αγνοεί τη διαταραγμένη ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη. Αυτό προκαλεί πικρίες, ειδικά σε άλλες χώρες της ευρωζώνης», σημειώνει μεταξύ άλλων.
Σύμφωνα με το γερμανό κοινωνιολόγο, το Brexit δε σημαίνει ότι η ΕΕ πρέπει να χάσει την αυτοπεποίθησή της και να σταματήσει να προσφέρει μια πειστική αφήγηση στα κράτη μέλη ούτε θα αντιμετωπίσει τον δεξιό ευρωσκεπτικισμό με απουσία μεγάλων οραμάτων. «Μόνο ένας ευρωπαϊκός πυρήνας που θα λειτουργεί σωστά μπορεί να πείσει τους πληθυσμούς των κρατών ότι το πρότζεκτ έχει νόημα».
Όπως εξήγησε, σήμερα ο πυρήνας αποτελείται από τη Γαλλία και τη Γερμανία, αλλά πρέπει να συμπεριλάβει και άλλα κράτη. «Όσο δεν απαλασσόμαστε από αυτή την αντιδημοκρατική και λάθος δομή, δε μπορούμε να είμαστε έκπληκτοι μπροστά σε νέες αντιευρωπαϊκές εκστρατείες».
Ακολουθεί μέρος της συνέντευξης:
Die Zeit: Κύριε Χάμπερμας, είχατε φανταστεί ποτέ ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο θα ψήφιζαν υπέρ της αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Πώς αισθανθήκατε όταν μάθατε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;
«Δεν περίμενα ότι ο λαϊκισμός θα νικούσε τον καπιταλισμό στη χώραπου γεννήθηκε. Είναι δεδομένο ότι η ύπαρξη του Ηνωμένου Βασίλειου εξαρτάται σήμερα από τον τραπεζικό τομέα, είναι φανερή η ισχύς των ΜέσωνΕνημέρωσης και η πολιτική επιρροή που ασκεί το Σίτι του Λονδίνου. Φαινόταν λοιπόν απίθανο ότι τα ζητήματα ταυτότητας θα υπερίσχυαν των συμφερόντων[…] Οι Βρετανοί κουβαλούν στην πλάτη τους μια ιστορία διαφορετική από της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η πολιτική συνείδηση μιας μεγάλης δύναμης, η οποίαβγήκε νικήτρια δύο φορές στους μεγάλους πολέμους του 20ο αιώνα, αλλά στην παγκόσμια πολιτική έπεσε σε παρακμή, δυσκολεύεται και καθυστερεί να συμβιβαστεί με την αλλαγμένη κατάσταση. Με τέτοια εθνική αυτοκατανόηση, η Βρετανία περιέπεσε σε άβολη, δυσαρμονική κατάσταση, από τη στιγμή που προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1973 για οικονομικούς λόγους και μόνον […]
Η άποψη των Βρετανών για την ΕΕ ήταν αναμφισβήτητα αυτή του «φιλελευθερισμού των αγορών»· την έβλεπαν ως μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου. Η άποψη αυτή αποτυπώθηκε στην πράξη στην πολιτική διεύρυνσηςτης ΕΕ, χωρίς ταυτόχρονη εμβάθυνση της συνεργασίας των χωρών μεταξύ τους. Η στάση της βρετανικής πολιτικής ελίτ έναντι της ΕΕ, το να την χρησιμοποιεί αποκλειστικά και μόνον ως εργαλείο για δικούς της σκοπούς, εκφράστηκε ακόμη και στην προεκλογική εκστρατεία της πλευράς που υποστήριζε την παραμονή στην ΕΕ […]
Die Zeit: Γιατί λοιπόν τώρα η εθνική ταυτότητα αντιτίθεται στην ευρωπαϊκή ενοποίηση; Μήπως οι Ευρωπαίοι πολιτικοί υποτίμησαν την εκρηκτική δύναμη της επίμονης βρετανικής εθνικής και πολιτισμικής ιδιοτροπίας;
Χάμπερμας: […] οι κοινωνικές και οικονομικές αιτίες της Brexit φαίνονται από τοπόσο αντίθετη ήταν η συμπεριφορά των ψηφοφόρων στην ύπαιθρο και στις πόλεις και γενικά από τη γεωγραφική ή άλλη κατανομή των ψήφων υπέρ τηςαποχώρησης […] Το υπόβαθρο που δημιουργεί τα κίνητρα για την κινητοποίηση εναντίον των ξένων, για την απομάκρυνση από την Ευρώπη (ήκαι την αποστροφή για την Ευρώπη) και για το μίσος εναντίον των Βρυξελλών,είναι το εξής: οι ψηφοφόροι συνειδητοποιούν ότι οι κοινωνικές ανισότητεςδιευρύνονται δραστικά και αισθάνονται την αδυναμία να εκπροσωπηθούν τα δικά τους συμφέροντα στο πολιτικό επίπεδο. Η «εθνική και πολιτισμικήιδιοτροπία», όπως την αποκαλείτε, γίνεται ένα στήριγμα που προσφέρει μια κάποια βάση σταθερότητας μέσα στην ανασφαλή τους καθημερινότητα.
Die Zeit: Και πώς μπορείτε να φανταστείτε μιαν εμβάθυνση της Ένωσης, τέτοια ώστε οι πολίτες να μη φοβούνται περαιτέρω απώλεια δημοκρατικού ελέγχου [….]
Χάμπερμας: Η σύγκληση μιας [ευρωπαϊκής] Συνέλευσης που θα οδηγούσε σε μεγάλες αλλαγές των Συνθηκών και σε δημοψηφίσματα, θα μπορούσε να νοηθεί μόνον στο μέλλον και αφού η ΕΕ θα έχει αντιμετωπίσει τα πιο πιεστικά προβλήματα με τρόπο αποτελεσματικό, εύλογο, εύκολα κατανοητό και πειστικό. Η κρίση της ευρωζώνης που παραμένει άλυτη, το μακροπρόθεσμης εμβέλειας προσφυγικό πρόβλημα και τα τρέχοντα θέματα ασφάλειας και άμυνας, είναι τώρα τα πιο πιεστικά προβλήματα. Αλλά ακόμη καιμια απλή περιγραφή τους δεν μπορεί σήμερα να κερδίσει τη συναίνεση στο κύκλο της κακοφωνίας των 27 μελών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι συμβιβασμοί είναι εφικτοί μόνον εάν οι εταίροι είναι διατεθειμένοι να συμβιβαστούν· και για να γίνει αυτό, τα συμφέροντα δεν πρέπει να αποκλίνουν πάρα πολύ.
Συνεπώς, η ζώνη του ευρώ ορίζει με φυσικό τρόπο το συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής ενός μελλοντικού πυρήνα της Ευρώπης. Εάν αυτές οι χώρεςαποκτήσουν την πολιτική βούληση,τότε η θεμελιώδης αρχή της «στενότερης συνεργασίας», η οποία προβλέπεται στις Συνθήκες, θα επιτρέψει να γίνουν τα πρώτα βήματα για να διαφοροποιηθεί αυτός ο πυρήνας. Ακόμη, θα επιτρέψει να δημιουργηθεί μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κάτι απαραίτητο που επείγει εδώ και καιρό: ένα σώμα που θα αντιστοιχεί με το Eurogroup (το οποίο λειτουργεί στα πλαίσια του Συμβουλίου) και θααντισταθμίζει την ισχύ του […]
«Είναι αλήθεια ότι εναντίον το σχεδίου για έναν πυρήνα της ΕΕ, θα ακουστεί η κατηγορία ότι λειτουργεί διασπαστικά. Όμως η κατηγορία είναι αβάσιμη. Είναι αβάσιμη, γιατί μόνον ένας ευρωπαϊκός πυρήνας που λειτουργεί σωστά, μπορεί να πείσει τους πολίτες, οι οποίοι είναι τώρα πολωμένοι σε όλα τα κράτη-μέλη, ότι το εγχείρημα αξίζει τον κόπο. Ακόμη και εκείνες οι χώρες που προτιμούν προς το παρόν να εμμείνουν στην κυριαρχία τους και να μη ενταχθούν στον πυρήνα, θα μπορούν πάντοτε να βρίσκουν την πόρτα ανοιχτή για να ενταχθούν όποτε το αποφασίσουν»
Ως πρωταρχικές προϋποθέσεις για μια τέτοια στενότερη Ένωση, ο Habermas κατονομάζει βασικά καθήκοντα της Γερμανίας και της Γαλλίας:
«Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας πρέπει να εγκαταλείψει την αντίθεσή της σε μια στενότερη συνεργασία στη δημοσιονομική, οικονομική και κοινωνική πολιτική. Και η Γαλλία πρέπει να προθυμοποιηθεί για παραχωρήσεις αντίστοιχων τμημάτων εθνικής κυριαρχίας της».
Επίσης, στη συνέντευξη, ο Jürgen Habermas επέκρινε και πάλι την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και πολλά Μέσα ενημέρωσης στη Γερμανία, προπάντων για τη στάση που κράτησαν στην «πολύ φορτισμένη πολιτικά εποχή της κρίσης στην ευρωζώνη». Επέκρινε την «πολιτική της Ομοσπονδιακήςκυβέρνησης για την κρίση», η οποία συχνά παρουσιάζεται ως αναντικατάστατη και χωρίς εναλλακτικές λύσεις, καθώς και την«τεχνοκρατική προσέγγιση», η οποία έχει μόνον προσωρινό αποτέλεσμα και απωθεί την επίλυση των προβλημάτων στο μέλλον.
«Από την οπτική γωνία ενός αναγνώστη εφημερίδας που συμμετέχει στα δρώμενα, αναρωτιέμαι άν θα μπορούσε να επικρατήσει στη χώρα η καθησυχαστική πολιτική της Μέρκελ, που μοιάζει σαν αναπαυτικό στρώμα από σαπουνόφουσκες, σε περίπτωση που δεν είχε με το μέρος της την πρόθυμη υποστήριξη του Τύπου»
Ο Χάμπερμας επικρίνει συγκεκριμένα τη συμπεριφορά της Άνγκελα Μέρκελ αμέσως μετά το βρετανικό δημοψήφισμα. Ήθελε «να καταπνίξει εν τη γενέσει οποιαδήποτε σκέψη για περαιτέρω ευρωπαϊκή ενοποίηση». Αυτό έγινε φανερό όταν ο υπουργός Εξωτερικών Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγερ (SPD), το πρωί μετά το δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου, προσκάλεσε τους Υπουργούς Εξωτερικών των έξι ιδρυτικών μελών της ΕΕ. Η Μέρκελ,«διέκρινε τον κίνδυνο αμέσως» και επέμεινε σε μια συμφωνία όλων των υπόλοιπων 27 κρατών-μελών της ΕΕ, εν πλήρει γνώσει ότι μια εποικοδομητική συμφωνία είναι αδύνατη στο πλαίσιο των 27 και μάλιστα με αυταρχικούς εθνικιστές ηγέτες όπως ο Ορμπάν (Orbán) της Ουγγαρίας ή ο Κατσίνσκι (Kaszyński) της Πολωνίας». «Στις Βρυξέλλες εξόρκισε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να παραμείνει σε αδράνεια. Αλλά δεν είναι καθόλου σημάδι ρεαλισμού το να αφήνεται η πολιτική ηγεσία να γίνει έρμαιο των μολυβένιων βημάτων της ιστορίας».
Ο Habermas παρατηρεί με ανησυχία τα νέα δεξιά κινήματα διαμαρτυρίας στην Ευρώπη:
«Η ψήφος του βρετανικού εκλογικού σώματος αντανακλά κάτι από τη γενική κατάσταση κρίσης στην ΕΕ και στα κράτη-μέλη της. Η ανάλυση του εκλογικού αποτελέσματος στο ΗΒ δείχνει ότι επαναλαμβάνεται το πρότυπο που είδαμε στις εκλογές για τονΑυστριακό Ομοσπονδιακό Πρόεδρο της Δημοκρατίας αλλά και στις πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές μεμονωμένων ΟμόσπονδωνΧωρών της Γερμανίας. Το σχετικά υψηλό ποσοστό συμμετοχής σε όλες αυτές τις εκλογές, δείχνει ότι το λαϊκιστικό στρατόπεδο κατάφερε να κινητοποιήσει και να πάρει με το μέρος του μερίδες των πολιτών που συνήθως αποφεύγουν να ψηφίζουν στις εκλογικές αναμετρήσεις. Πήραν με το μέρος τους ως επί το πλείστον εκλογείς από περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού, οι οποίοι αισθάνονται εγκαταλλειμένοι».