Η άδεια καρέκλα κατά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στην Τεχεράνη λίγη ώρα μετά την επιβεβαίωση του θανάτου του προέδρου της χώρας Εμπραχίμ Ραΐσι, πέρα από την τιμή στον εκλιπόντα, συμβολοποιεί και το κενό εξουσίας που αφήνει.
Την ίδια ώρα, αρχίζουν και εκδηλώνονται πανηγυρισμοί αντικαθεστωτικών Ιρανών που στον θάνατο του επί σειρά ετών επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας και από το 2021 εκλεγμένου προέδρου, σε μια διαδικασία χωρίς αντίπαλο (σ.σ. η ιρανική εκλογική επιτροπή είχε ακυρώσει όλες τις άλλες υποψηφιότητες), βλέπουν μια ευκαιρία για αλλαγή στη χώρα τους. Αν αυτές οι αντιδράσεις θα κατασταλούν άμεσα και ενδεχομένως βίαια ή αν θα πυροδοτήσουν έως και εμφύλιο στη χώρα, όπως από τις πρώτες ώρες που έγινε γνωστή η πτώση του ελικοπτέρου λεγόταν από αναλυτές, μένει να φανεί.
Το ΜΜΕ της ιρανικής αντικαθεστωτικής διασποράς Iran International που μεταδίδει προγράμματα στα αγγλικά αναμεταδίδει βίντεο με πανηγυρισμούς που υποστηρίζει ότι έλαβε από πολίτες στο Ιράν.
Στο παρακάτω βίντεο πανηγυρισμοί αντιθεστωτικών της ιρανικής διασποράς, στο Λονδίνο, έξω από την πρεσβεία του Ιράν:
Το πρώτο έκτακτο κυβερνητικό συμβούλιο εξέδωσε πάντως ανακοίνωση διαβεβαιώνοντας τους Ιρανούς ότι "η περήφανη πορεία του Αγιατολάχ Ραΐσι θα συνεχιστεί και με τη βοήθεια του Θεού και την υποστήριξη του λαού, δεν θα υπάρξει το παραμικρό πρόβλημα στη διοίκηση της χώρας". Είναι όμως αυτό που επιθυμεί η πλειοψηφία των Ιρανών; Η αδιατάρακτη συνέχεια ενός κατασταλτικού καθεστώτος που ισοπεδώνει δικαιώματα και οδηγεί στο θάνατο τους πολίτες του;
Για την αντικατάσταση του Ραΐσι θα διενεργηθούν εκλογές, κάτι που σύμφωνα με το Σύνταγμα του Ιράν θα γίνει σε 50 μέρες και ένας πρώτος, ορατός κίνδυνος είναι να υπάρξει τεράστια αποχή ανάλογη αυτής των πολύ πρόσφατων βουλευτικών εκλογών. Ο άμεσος αντικαταστάτης του που θα αναλάβει προσωρινός πρόεδρος θα είναι, σύμφωνα με το επίσημο σύστημα διαδοχής, ο Mohammad Mokhber, νυν αντιπρόεδρος της χώρας, πρώην τραπεζίτης και κυβερνήτης της επαρχίας Khuzestan.
Ο πιο πιθανός διάδοχός του είναι ο αναπληρωτής του, Αλί Μπαγκερί, αλλά οι σκληροπυρηνικοί μπορεί να τον θεωρήσουν πολύ πρόθυμο να διαπραγματευτεί με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Αλλά το διάστημα των 50 ημερών θα δώσει αρκετό χρόνο στον ανώτατο ηγέτη Χαμενεΐ για να επιλέξει ποιος θα βρεθεί σε θέση ισχύος ως νούμερο δύο στην ηγεσία της χώρας.
Για το πόσο ισχυρή θα είναι η νομιμοποίηση του επόμενου προέδρου, σημειώνεται ότι πριν από δυόμιση μήνες, την 1η Μαρτίου 2024, μέσω της αποχής από τις κάλπες είχε εκφραστεί η οργή των πολιτών για τη βίαιη καταστολή του κινήματος που είχε ξεσπάσει μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί αλλά και για την αποτυχία του καθεστώτος να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Το ποσοστό συμμετοχής ήταν σε εθνικό επίπεδο 41% ενώ στην Τεχεράνη στο 7%.
Σε κάθε περίπτωση, ο επόμενος πρόεδρος θα πρέπει να ελέγξει τις αντιδράσεις των πολιτών αλλά και τους σκληροπυρηνικούς που ζητούν μια πιο σκληρή γραμμή με τη Δύση και στενότερη προσέγγιση στη Ρωσία και την Κίνα.
Κλειδί οι σχέσεις με το Ισραήλ
Η διαχρονική πρόκληση για το Ιράν θα παραμείνουν οι σχέσεις με το Ισραήλ. Υπενθυμίζεται ότι είναι πολύ πρόσφατη μια μεγάλη κρίση στις σχέσεις τους, όταν επί της ουσίας ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στις δυο χώρες, πόλεμος όμως που έμεινε σε ανταλλαγές πυραυλικών επιθέσεων χωρίς ανθρώπινες απώλειες, ώστε η αντιπαράθεση να παραμείνει υπό έλεγχο. Η σύγκρουσης πυροδοτήθηκε από την ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό, αλλά και γενικότερα από την υποστήριξη του Ιράν σε ομάδες πληρεξουσίων ανταρτών που είναι πρόθυμες να πολεμήσουν Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.
Αλλά οποιοσδήποτε νέος πρόεδρος θα πρέπει κυρίως να πάρει σημαντικές αποφάσεις σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Πέρα από τις μεγάλες εξωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα, (πυρηνικό πρόγραμμα, δεινή κατάσταση της οικονομίας και τεταμένες σχέσεις με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, αλλά και με το Ισραήλ και σταθερά με τις ΗΠΑ) όπως σημειώνουν στις αναλύσεις τους διεθνή ΜΜΕ, (Guardian, New York Times) το Ιράν προετοιμαζόταν ήδη για αλλαγή καθεστώτος με την αναμενόμενη αποχώρηση από την ηγεσία του 85χρονου ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Χαρακτηριστική είναι η άμεση ανάλυση της βρετανο-ιρανικής καταγωγής δημοσιογράφου του CNN Κριστιάν Αμανπούρ η οποία σημειώνει ότι "ο θάνατος του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι δεν θα μπορούσε να έρθει σε μια "πιο ασταθή στιγμή" τόσο για το Ιράν όσο και για την περιοχή" και εξηγεί: "Μπορείτε να φανταστείτε ότι για τις Ηνωμένες Πολιτείες, για τη Δύση, ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα είναι το πυρηνικό ζήτημα του Ιράν. Την τελευταία εβδομάδα, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA) και οι ΗΠΑ επέστρεψαν σε συνομιλίες με το Ιράν για να βεβαιωθούν ότι όλα βρίσκονται εντός πλαισίου των κανονισμών για τα πυρηνικά. Είναι γνωστό ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να σταθεροποιήσουν τα ζητήματα με το Ιράν, δεδομένης της αστάθειας της περιοχής αυτή τη στιγμή".
Στο Ιράν η εξουσία κατανέμεται μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, και είναι ο ανώτατος ηγέτης, και όχι ο πρόεδρος, που έχει τον τελευταίο και καθοριστικό λόγο. Στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν όλα γίνονται στο όνομα της θρησκείας. Και ο πρόσφατος αποκλεισμός όλων των μετριοπαθών δυνάμεων από τις θέσεις εξουσίας, για πρώτη φορά από το 1979 και την Ισλαμική Επανάσταση, έχει φέρει τη χώρα σε αχαρτογράφητα νερά.
Η βρετανική εφημερίδα Guardian σημειώνει ότι "η προεδρία, όσο πιστή κι αν είναι στον ανώτατο ηγέτη, και ο Ιρανός πρόεδρος Εμπραχίμ Ραΐσι θεωρείτο πολύ πιστός στον Χαμενεΐ, συχνά αναλαμβάνει τον ρόλο του χρήσιμου αποδιοπομπαίου τράγου που βοηθά τον ανώτατο ηγέτη να αποφεύγει την κριτική. Αυτή ήταν σίγουρα η μοίρα του προκατόχου του Ραΐσι, Χασάν Ροχανί, ο οποίος έγινε σάκος του μποξ για αποφάσεις που ελήφθησαν ερήμην του".
Ο θάνατος του Ραΐσι, που στην πράξη είχε επιλεγεί από τον ανώτατο ηγέτη ως ο πιθανότερος διάδοχος, οδηγεί σε περίπλοκες εσωτερικές εξελίξεις. Η "συνέλευση των εμπειρογνωμόνων", των 88 κληρικών και άλλων στελεχών του καθεστώτος δηλαδή που θα επιλέξουν τον διάδοχο του Χαμενεΐ, ίσως οδηγηθεί σε απόφαση για κληρονομική διαδοχή και άρα θα φέρει στην εξουσία τον γιο του Αγιατολάχ Αλί, Μοτζτάμπα Χαμενεΐ. Αλλά η κληρονομική διαδοχή είναι αντίθετη με τις "επαναστατικές αρχές" του Ιράν.
Στο Ιράν, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θυμούνται τον Ραΐσι για τον ρόλο του ως αναπληρωτή εισαγγελέα στην Τεχεράνη το 1988, όταν, σε ηλικία 28 ετών, διαδραμάτισε κομβικό ρόλο σε ένα κίνημα που οδήγησε στο θάνατο έως και 30.000 πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως μέλη της Οργάνωσης Λαϊκών Μουτζαχεντίν του Ιράν.