
Γράφει η Ιόλη Ανδρεάδη
Τα Αναστενάρια στην Βόρεια Ελλάδα πραγματοποιούνται στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και την Κερκίνη στις Σέρρες, στην Μαυρολεύκη στην Δράμα και στην Μελίκη Ημαθίας, από τις 20 ως και τις 23 Μαΐου, γύρω από τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στη γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου) και, τέλος, στις 18 Ιανουαρίου (γιορτή Αγίου Αθανασίου) και στις 20 Ιανουαρίου (γιορτή Αγίου Ευθυμίου).
Με το όνομα Nestinarstvo πραγματοποιούνται στα χωριά Κωστί, Μπαλγκάρι, Γραμματίκοβο, Σιλβάροβο, Κοντόλοβο και Μπροντίλοβο της Βουλγαρίας.
Τόσο η Ελληνική όσο και η Βουλγαρική εκδοχή προέρχονται από το Κωστί και τα γύρω του χωριά. Οι Έλληνες κάτοικοι της περιοχής ήρθαν ως πρόσφυγες στην Δυτική Θράκη μεταξύ του 1912 και του 1923.
Στο "κονάκι" (σπίτι όπου πραγματοποιούνται τα Αναστενάρια) του Αναστάσιου Γκαϊντατζή στον Λαγκαδά, τα Αναστενάρια, έτσι όπως τα παρακολούθησα μεταξύ 2009 και 2011, και έπειτα το 2020, όταν τα επισκέφθηκα ξανά, δεν περιορίζονται στην πυροβασία. Οι άλλες πρακτικές, όπως η πομπή, η ζωοθυσία, η τελετουργική προετοιμασία για να πατήσουν οι Αναστενάρηδες στα κάρβουνα και το κοινό δείπνο, κατέχουν και εκείνες κεντρική θέση.
Ο Αναστάσιος Γκαϊντατζής
Τον Μάιο του 2009 γνώρισα για πρώτη φορά τον Αναστάσιο Γκαϊντατζή, όταν ταξίδεψα στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης με σκοπό μία έρευνα πεδίου γύρω από τα Αναστενάρια, ως μέρος της διδακτορικής μου διατριβής. Ο Αναστάσιος Γκαϊντατζής ήταν ο Αρχιαναστενάρης, ο επικεφαλής των Αναστενάρηδων.
Ανοίγω ένα τετράδιο με σημειώσεις μου από τότε και διαβάζω μια συζήτηση μαζί του, και με άλλους Αναστενάρηδες:
Ερώτηση: Ποιες είναι οι αντιδράσεις των επισκεπτών σε αυτό που κάνετε;
Αναστάσιος Γκαϊντατζής: Κάποιες φορές κλαίνε και κάποιες φορές καταλαβαίνουν.
Κωνσταντίνος: Δεν υπάρχει άλλος Αρχιαναστενάρης σαν αυτόν.
Ερ.: Τι είναι αυτό που τον κάνει διαφορετικό;
Μίνα: Είναι ο μόνος που ξέρει. Ο "παππούς" δεν έχει μπλέξει την παράδοση με αταίριαστες αλλαγές. Ωστόσο, προσαρμοζόμαστε στην εποχή.
Αν. Γκ.: Πρέπει να ξαναέρθεις. Ο Κωνσταντίνος ήρθε εδώ τρεις χρονιές και μετά πάτησε (σ.σ. στη φωτιά).
Ερ.: Πόσα χρόνια τώρα είστε Αναστενάρης;
Αν. Γκ. Έγινα Αναστενάρης στα δεκαεπτά μου. Τώρα είμαι εβδομήντα τεσσάρων. Αύριο θα πάμε να περπατήσουμε στο Λαγκαδά. Αν κάποιος θελήσει να τον επισκεφθούμε, θα τον επισκεφθούμε.
Ερ.: Τι νιώθετε όταν πατάτε στη φωτιά;
Αν. Γκ.: Όταν πατάμε, νιώθουμε σαν πουλιά.
Ερ.: Γιατί δεν μιλάτε την ώρα που πατάτε στην φωτιά;
Αν. Γκ.: Σεβόμαστε τις εικόνες των Αγίων και δεν μιλάμε. Αυτός είναι ένας τόπος λατρείας. Ένας θρησκευτικός χώρος.
Ερ.: Τι σημαίνει Αναστενάρης;
Αν. Γκ.: Το λέμε έτσι, γιατί έτσι το βρήκαμε.
Ο Αναστάσιος Γκαϊντατζής γεννήθηκε στις 2/1/1936 και απεβίωσε στις 27/6/2022. Όπως αναφέρει ο γιος του Σωτήρης Γκαιντατζής, "ήταν άνθρωπος απλός, του μόχθου, αγράμματος, μας δίδαξε όμως τι θα πει αγάπη, ειρήνη, πίστη". Το 1994, μαζί με συντοπίτες της περιοχής, πρόσφυγες και μη, ίδρυσε τον Σύλλογο Αναστενάρια Λαγκαδά, εκπληρώνοντας την επιθυμία των ξεριζωμένων Ελλήνων Βορειοθρακιωτών (Α. Ρωμυλίας) για την αναβίωση, καλλιέργεια και διατήρηση του πατρογονικού τους εθίμου.
Ανοίγω ένα τετράδιο που έχει μέσα τις σημειώσεις μου από ένα χρόνο μετά (Μάιος του 2010) και διαβάζω ένα ακόμη κομμάτι:
Ένας από τους μουσικούς, εκείνος που έπαιζε πριν με το νταούλι του το τραγούδι του Μικροκωνσταντίνου, τώρα, που όλα έχουν τελειώσει, έχει βγάλει μια κιθάρα. Παίζει κιθάρα και τραγουδά άλλα, μοντέρνα τραγούδια. Είναι μια μεγάλη αλλαγή σε σχέση με τον ήχο που έβγαζε πριν το νταούλι. Ωστόσο ο Αρχιαναστενάρης, ο Αναστάσιος Γκαϊντατζής, φαίνεται πολύ ευτυχισμένος. Ο Μπάμπης (Μπάμπης Γκιριτζιώτης, Αναστενάρης) μου λέει: "Δεν τον έχω ξαναδεί πιο ευτυχισμένο".
Η γυναίκα του, Φωτεινή Γκαϊντατζή, τον πλησιάζει. Χορεύει κοντά του με τον πιο γοητευτικό τρόπο. Τώρα, οι δυο τους χορεύουν μαζί.
Ο Αναστάσιος Γκαϊντατζής είχε τον τρόπο να ενώνει τους ανθρώπους. Με την παρουσία του, με ένα βλέμμα του, με τα σοφά του λόγια, τα βγαλμένα από τη ρίζα της λαϊκής μας παράδοσης, τα χωρίς καμία επιτήδευση της επίσημης εκπαίδευσης. Εκείνα τα λόγια που, είτε τα προφέρει ένα μικρό παιδί, είτε ένας μεγάλος άνθρωπος, βρίσκουν πάντα κατευθείαν τον στόχο τους. Και ο στόχος δεν είναι επιδερμικός. Είναι κατευθείαν στην καρδιά. Έζησε με αγάπη, και την αγάπη του αυτή την διοχέτευσε και σε μια απίστευτα σημαντική τελετουργία, την τελετουργία των Αναστεναρίων, για να συνεχίσει εκείνη να ζει. Τώρα, οι συνεχιστές του, τα παιδιά του, τα εγγόνια του, οι άλλοι Αναστενάρηδες και όλοι όσοι τον γνώρισαν και τους σημάδεψε, θα τον θυμούνται, θα τον διηγούνται και θα τον μιμούνται. Ας τους στηρίξουμε όλοι μας, και το κράτος, για να παραμείνουν τα Αναστενάρια ζωντανά.
Η κηδεία του Αναστάσιου Γκαϊντατζή θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 2 Ιουλίου 2022 και ώρα 11 το πρωί στον Ιερό Ναό Αγίου Παντελεήμονος Λαγκαδά.
* Η Ιόλη Ανδρεάδη είναι ερευνήτρια, σκηνοθέτις και συγγραφέας. Έχει γράψει το "ANASTENARIA: Ritual, Theatre, Performance. An Experiential Study" το οποίο κυκλοφορεί από την Kapa Publishing
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr