Ψυχικό τραύμα: Η αθέατη πλευρά των τροχαίων - Ποιος φροντίζει όσους φτάνουν πρώτοι σε μια τραγωδία;

PEXELS

Στη Βρετανία, πολλές υπηρεσίες πρώτης γραμμής – από την αστυνομία μέχρι την πυροσβεστική και τα πληρώματα ασθενοφόρων – εφαρμόζουν οργανωμένα πρωτόκολλα ψυχολογικής υποστήριξης για το προσωπικό τους μετά από σοβαρά και τραυματικά περιστατικά. Ένα από τα πιο διαδεδομένα είναι το Trauma Risk Management (TRiM), το οποίο εφαρμόζεται από εκπαιδευμένους συναδέλφους μέσα στην ίδια υπηρεσία και στοχεύει στην έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες στους εργαζόμενους της πρώτης γραμμής.

Στον απόηχο του τροχαίου δυστυχήματος που συγκλόνισε τη Λούτσα την περασμένη Κυριακή (30/11), αναδεικνύεται ξανά ένα θέμα για το οποίο στην Ελλάδα σπάνια μιλάμε: Tι συμβαίνει με όσους φτάνουν πρώτοι στη σκηνή;

Σε αντίθεση με χώρες όπως η Βρετανία, όπου υπάρχουν εξειδικευμένα πρωτόκολλα όπως το TRiM, στη χώρα μας η υποστήριξη των ανθρώπων πρώτης ανταπόκρισης βασίζεται κυρίως σε γενικές υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής βοήθειας.

Το ΕΚΑΒ προχωρά σε θεσμοθέτηση συνεργασίας με ψυχολόγο

Ο Πρόεδρος του ΕΚΑΒ, Γεώργιος Κ. Χαραλάμπους, απαντώντας στο ερώτημά μας, αναγνωρίζει ότι το προσωπικό εκτίθεται σε ιδιαίτερα ψυχοπιεστικές συνθήκες και ότι αυτές μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική ανθεκτικότητα των εργαζομένων.

Όπως επισημαίνει, οι υπάλληλοι έχουν ήδη τη δυνατότητα να απευθύνονται όλο το 24ωρο στη γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306, καθώς και στα Κέντρα Ημέρας της ΠΕΨΑΕΕ, που λειτουργούν σε Αιγάλεω και Πειραιά. Επιπλέον, σε όλες τις μονάδες του ΕΚΑΒ υπάρχει γιατρός εργασίας, στον οποίο μπορούν να απευθύνονται για καθοδήγηση.

Το πιο σημαντικό, ωστόσο είναι ότι το ΕΚΑΒ προχωρά στη θεσμοθέτηση συνεργασίας με ψυχολόγο. Με απόφαση του Δ.Σ. (ΣΥΝ 41/04-11-2025) εγκρίθηκε η σκοπιμότητα συνεργασίας και όπως αναφέρει η διοίκηση μέσα στον Δεκέμβριο θα δημοσιευτεί πρόσκληση για την ανάθεση υπηρεσιών ψυχολόγου στο ΕΚΑΒ.

Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ, μιλήσαμε με την ψυχολόγο Παπανικολοπούλου Παναγιώτα, επιστημονική υπεύθυνη της ΜΚΟ Trauma Aid Hellas, μία από τις λίγες οργανωμένες ομάδες στη χώρα που ασχολούνται συστηματικά με το ψυχικό τραύμα και την υποστήριξη ανθρώπων μετά από κρίσιμα γεγονότα. Όπως εξήγησε, στο εξωτερικό η διαχείριση του ψυχικού τραύματος στους ανθρώπους πρώτης ανταπόκρισης βασίζεται σε πρωτόκολλα που στοχεύουν στην έγκαιρη αναγνώριση κινδύνου, αποφεύγοντας παράλληλα την αναβίωση του γεγονότος.

"Το TRiM χρησιμοποιείται στη Βρετανία για την αξιολόγηση του ρίσκου και εφαρμόζεται χωρίς να γίνεται μεγάλη αφήγηση του τραύματος, σε στρατιώτες ή διασώστες. Δεν ζητείται από τους ανθρώπους να επαναλάβουν λεπτομερώς όσα είδαν, γιατί αυτό μπορεί να τους τραυματίσει ξανά. Το TRiM είναι ένα πρωτόκολλο που ξεκίνησε από τις Ένοπλες Δυνάμεις και χρησιμοποιείται στην πρώτη γραμμή για διασώστες. Θεωρείται ένα πολύ καλό εργαλείο".

Το έργο της Trauma Aid Hellas

Η Trauma Aid Hellas αποτελεί το ελληνικό σκέλος ενός διεθνούς δικτύου ανθρωπιστικών οργανώσεων που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος σε κρίσεις. Η δράση της βασίζεται σε επιστημονικά αναγνωρισμένες μεθόδους, όπως η EMDR και η trauma-focused CBT, ενώ από το 2018 έχει αναπτύξει ομάδες εθελοντών που εκπαιδεύονται στις "Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας" για παρεμβάσεις μετά από φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές.

Όπως σημειώνει η κ. Παπανικολοπούλου: "Εμείς, ως Trauma Aid Hellas, έχουμε εκπαιδεύσει περίπου 150 άτομα σε Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας και σε παρεμβάσεις δεύτερου βαθμού, και έχουμε διδάξει σε εθελοντές και το TRiM ώστε να μπορούν οι ίδιοι -εφόσον το υιοθετήσουν οι υπηρεσίες τους- να λειτουργήσουν ως TRiM practitioners. Ωστόσο, κρατικό πλαίσιο δεν υπάρχει. Υπήρξε προσπάθεια διερεύνησης συνεργασίας με τους διασώστες, αλλά χωρίς τη συναίνεση των ίδιων των επαγγελματιών δεν μπορούσε να προχωρήσει. Εμείς θέλαμε να είμαστε στη διάθεση του υπουργείου, αλλά αυτό δεν έγινε".

Παράλληλα, η ψυχολόγος αναφέρθηκε και στο έργο της Trauma Aid Hellas σε περιόδους κρίσης, όπως η Μάνδρα, το Μάτι και η πανδημία. "Είμαστε μέλος της Trauma Aid International και υλοποιούμε ανθρωπιστικά προγράμματα σε πολλές χώρες. Στην Ελλάδα έχουμε παρέμβει σε κρίσεις όπως η Μάνδρα, ορισμένες από τις φωτιές στο Μάτι και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, που αποτέλεσε επίσης μια ιδιαίτερα τραυματική περίοδο. Ως ΜΚΟ υποστηριζόμαστε από το Υπουργείο Υγείας και λειτουργούμε από το 2005. Ο κλάδος Trauma Aid Hellas δημιουργήθηκε από εμάς, ως ένα δίκτυο επαγγελματιών που δουλεύουμε σε ανθρωπιστικά προγράμματα όταν χρειάζεται, με βασικό στόχο την εκπαίδευση εθελοντών ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν σε τέτοιες κρίσεις. Μέχρι σήμερα δεν μας έχει ζητηθεί υποστήριξη από πληρώματα του ΕΚΑΒ, της αστυνομίας ή της πυροσβεστικής. Θα το θέλαμε πολύ".

Μια τέτοια οργανωμένη υποστήριξη αποτελεί πάγια πρακτική σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα πληρώματα ασθενοφόρων έχουν πρόσβαση σε δομημένα συστήματα διαχείρισης του ψυχικού κινδύνου.

Πώς το TRiM βοηθά στον έγκαιρο εντοπισμό όσων κινδυνεύουν

Πρόσφατη έρευνα στην Υπηρεσία Ασθενοφόρων Βορειοδυτικής Αγγλίας έδειξε ότι τα περιστατικά που επιβαρύνουν περισσότερο το προσωπικό είναι τα τροχαία δυστυχήματα και οι καρδιακές ανακοπές. Μετά από τέτοια συμβάντα αυξάνεται η συμμετοχή σε TRiM assessments και αρκετοί εργαζόμενοι παραπέμπονται στη συνέχεια σε επαγγελματική ψυχολογική υποστήριξη. Οι ερευνητές καταγράφουν ότι, με σωστό συντονισμό, το TRiM λειτουργεί ως αποτελεσματικό πρώτο βήμα για την έγκαιρη αναγνώριση όσων χρειάζονται βοήθεια.

Δευτερεύον τραύμα

Ωστόσο, όπως εξηγεί η ψυχολόγος, το ψυχικό τραύμα δεν αφορά μόνο όσους βρίσκονται επιχειρησιακά στην πρώτη γραμμή. Υπάρχουν και επαγγελματίες που εκτίθενται επανειλημμένα στο σοκ μέσα από τη φύση της δουλειάς τους.

"Οι δημοσιογράφοι, οι διασώστες, οι αστυνομικοί — άνθρωποι που δουλεύουν σε όλα αυτά τα σώματα — μπορούν να έχουν δευτερεύον τραύμα από αυτό, ψυχολογικό τραύμα. Να έχουν στοιχεία ή συμπτώματα του μετατραυματικού στρες (PTSD). Δεν είναι ανάγκη να έχουν τη διάγνωση του PTSD, γιατί δεν εμφανίζουν όλοι μετατραυματικό στρες, αλλά μπορεί να έχουν συμπτώματα. Όλοι έχουμε ένα σύστημα στον εγκέφαλό μας που τακτοποιεί το στρες και τις δύσκολες καταστάσεις. Συνήθως, όταν κάτι δύσκολο συμβαίνει, μετά από δύο–τρεις ημέρες ο εγκέφαλός μας — μέσα από τον ύπνο ή μέσα από τη συνομιλία με κάποιον άλλον — το τακτοποιεί μέσα του. Όχι ότι περνάει, αλλά το τακτοποιεί. Όταν δεν τακτοποιείται, σημαίνει ότι ή το ιστορικό του ανθρώπου ή κάποιοι παράγοντες εμπλέκονται και δεν μπορεί να ησυχάσει, και τότε χρειάζεται μεγαλύτερη βοήθεια. Υπάρχουν θεραπείες: η μία είναι η EMDR και η άλλη είναι η trauma-focused CBT (Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, εξειδικευμένη στο τραύμα). Και οι δύο είναι αναγνωρισμένες από τον ΠΟΥ".

Όπως τόνισε, η αντίδραση στο τραύμα δεν έχει να κάνει με "αντοχές", αλλά με τον τρόπο που λειτουργεί το νευρικό σύστημα όταν εκτίθεται σε γεγονότα που ξεπερνούν την επεξεργαστική του δυνατότητα.

"Θέλουμε να ανατάξουμε τον κλονισμό που έχει πάθει το αυτόνομο νευρικό σύστημα, γιατί έχουμε ένα ‘’παράθυρο ανοχής’’ και όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο ‘βγαίνουμε από το παράθυρο ανοχής μας’. Είτε σε συμπαθητική ενεργοποίηση που θα εκδηλώσουμε άγχος, είτε σε παρασυμπαθητική που θα εκδηλώσουμε απόσυρση, κατάθλιψη. Οπότε, ανάλογα με το πώς έχει αντιδράσει το νευρικό σύστημα του ατόμου, θα χρειαστεί ανάλογες βοήθειες".

Η ίδια εξήγησε επίσης ότι η Trauma Aid Hellas φιλοδοξεί να παραμείνει ενεργή και να ενισχύσει τον ρόλο της σε περιόδους κρίσης. "Η ομάδα μας θέλει να συνεχίσει να εκπαιδεύει εθελοντές και να αποτελέσει μέρος της λίστας ομάδων βοήθειας, εξειδικευμένων στην ψυχική υγεία και την υποστήριξη. Στόχος είναι να διασφαλίζουμε την υγεία και την ασφάλεια των πολιτών που μπορεί να βρεθούν θύματα μιας κρίσης".

Τέλος, η κ. Παπανικολοπούλου υπογράμμισε ότι, παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν σημάδια προόδου στη χώρα. "Είναι ενθαρρυντικό ότι το Υπουργείο Υγείας τα τελευταία χρόνια μιλάει πιο ανοιχτά για την ψυχική υγεία και οργανώνει καμπάνιες ενημέρωσης", σημείωσε.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr