Ο Δημήτρης Ποτηρόπουλος, επικεφαλής της Potiropoulos+Partners, μιλάει στο Capital.gr για το νέο τμήμα του γραφείου τους, αφιερωμένο στην Έρευνα και την Καινοτομία και τη σχετική πλατφόρμα p+R+D που δημιούργησαν.
Το γραφείο Potiropoulos+Partners παρουσιάζει τη δική του Research & Design "ομάδα" - μια κίνηση που συναντάμε σε κορυφαία διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεία. Γιατί αυτή η επιλογή; Τι σημαίνει για εσάς ένα Research & Design "τμήμα";
Η αρχιτεκτονική έρευνα δημιουργεί και εξετάζει πεδία δυνατοτήτων. Για να μπορέσει να επιτελέσει το έργο της πρέπει πρώτα να αποδεσμευτεί από τα πρότυπα του παρελθόντος και να διεκδικήσει την αυτονομία της. Πρόκειται για μια "εκτατική" διαδικασία. Δημιουργεί έναν "χάρτη" όπου παραθέτει όλες τις δυνατότητες: Τις εντοπίζει, τις καταγράφει, και τις αξιολογεί, συστηματικά και διεξοδικά. Είναι μια οριζόντια διαδικασία. Το process αυτό, της συνεχούς επέκτασης του "δυνατού", περιγράφει ίσως με ιδανικό τρόπο την βασική ουσία της έρευνας στην αρχιτεκτονική.
Η διεξοδική, συστηματική αυτή διαδικασία είναι σχεδόν αδύνατο να "τρέξει" παράλληλα με τις μελετητικές "υποχρεώσεις" του γραφείου. Μπορεί σε κάποια έργα να παρέχεται η αναγκαία άνεση χρόνου, όπως π.χ. σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, ωστόσο σε μέσους όρους λειτουργούμε υπό πίεση. Επομένως αναζητήσαμε τον "χώρο" που μας έλειπε.
Πότε η αρχιτεκτονική έρευνα γίνεται κάτι περισσότερο από μια θεωρητική άσκηση και αποκτά πρακτική αξία;
Ο τρόπος που τίθεται ένα ερευνητικό ερώτημα θα μπορούσε να παραλληλιστεί με το πρίσμα μέσα από το οποίο επιλέγουμε να κατανοήσουμε, ερμηνεύσουμε και αξιολογήσουμε ένα αρχιτεκτονικό ζήτημα, συμβάλλοντας στον εμπλουτισμό των εννοιολογικών εργαλείων με σκοπό τη συστηματική νοηματοδότηση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ωστόσο, στο πεδίο της εφαρμοσμένης αρχιτεκτονικής ο πειραματισμός και η έρευνα -σε ένα θεμελιακό, πρωταρχικό επίπεδο- μπορεί να είναι εξίσου δημιουργικός, χωρίς απαραίτητα να σχετίζεται άμεσα με το τελικό εννοιολογικό περιεχόμενο το οποίο διερευνά. Για παράδειγμα, οι υλικές/κατασκευαστικές πλευρές ενός έργου, οι οποίες διαθέτουν εγγενή χαρακτηριστικά που προδιαθέτουν για την καταλληλότητα ή όχι της χρήσης τους. Αν και πρόκειται για τεχνικό θέμα, ωστόσο κάθε φορά προκύπτει μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό συγκείμενο, το οποίο αυτό τελικά "κλειδώνει" εννοιολογικά το concept. Άλλωστε, είναι γνωστή η φιλοσοφική θεώρηση του Βιταλισμού που υποστηρίζει, από τον 18ο αιώνα, ότι υπάρχει μια "ένθεη ενέργεια", μια ζωτική δύναμη μέσα στα πράγματα, μια ψυχή, ένα πνεύμα, και αυτό το πνεύμα δεν αφορά μόνο τα ζωντανά στοιχεία, αλλά ακόμη και τα ίδια τα υλικά, που έχουν τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας.
Η αρχιτεκτονική κινείται ανάμεσα σε επιστήμη και τέχνη, φιλοσοφία και τεχνολογία, κοινωνική θεωρία και κατασκευαστική πρακτική. Πώς διαμορφώνετε εσείς τη δική σας ερευνητική προσέγγιση;
Οι σύγχρονες απαιτήσεις διαβίωσης συνθέτουν γνώση από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τις κοινωνικές επιστήμες, τα οικονομικά, τις πολιτικές και διοικητικές επιστήμες, και τους τεχνολογικούς κλάδους, βασιζόμενη στην υπόθεση της επιρροής που έχουν στον σχεδιασμό τα πέντε βασικά στοιχεία: φύση, άνθρωπος, κοινωνία, κτίρια, δίκτυα. Στο πλαίσιο αυτό ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι η πραγμάτωση μιας επιλογής μέσω του αποκλεισμού όλων των υπόλοιπων δυνατοτήτων. Ο αποκλεισμός αυτός προϋποθέτει όμως υποκειμενισμό -δηλαδή σκοπούς και προτιμήσεις.
Αντίθετα η έρευνα δεν βασίζεται σε προτιμήσεις, εξαντλεί τις δυνατότητες -όπως είπαμε τις εντοπίζει, τις καταγράφει, τις αξιολογεί. Για μας η αρχιτεκτονική έρευνα είναι μια διαδικασία οριζόντια και προς όλες τις κατευθύνσεις ταυτόχρονα.
Το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής είναι έννοιες-κλειδιά στη φιλοσοφία του γραφείου σας. Πώς εξασφαλίζετε ότι η έρευνα που κάνετε πάνω σε αυτά τα θέματα έχει πραγματικό αντίκτυπο στον τρόπο που σχεδιάζετε;
Η φύση λειτουργεί σαν ένα απέραντο εργαστήριο που δεν παράγει "ισορροπίες", έτσι όπως τις αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος, αντίθετα, μπορεί να ανατρέψει κάθε "ισορροπία" που εμείς συλλαμβάνουμε με το μυαλό μας όταν αυτή δεν συμβαδίζει με τη δική της δυναμική. Ένα ανθρωπογενές project μπορεί να τροποποιήσει την ισορροπία στη σχέση φύσης-τεχνολογίας, ελεγχόμενα κατά την άποψή μας, και να κριθεί τελικά "ωφέλιμο" με τα δικά μας μέτρα, αλλά όχι με τα μέτρα της φύσης που το αντιλαμβάνεται ως "εισβολέα". Δεν υπάρχουν λοιπόν εύκολες απαντήσεις. Σε ένα πρώτο επίπεδο προσπαθούμε να απελευθερώσουμε την σκέψη μας από την ανθρωποκεντρική λογική που έχουμε συνηθίσει, να "δούμε" τη φύση ως διαρκώς μεταλλασσόμενη, και η οποία δεν εντάσσεται εύκολα στις ανθρώπινες "λογιστικές" καταστάσεις που εξ’ ορισμού είναι στατικές.
Μέσα από τα έργα σας, τι σχέση θέλετε να έχουν οι άνθρωποι με τον χρόνο; Προτείνετε αρχιτεκτονική που γεννά το μέλλον ή μια νέα ανάγνωση του παρελθόντος;
Αταβιστικά υπάρχει μια συνέχεια, δεν δημιουργούμε εκ του μηδενός, πάντα βασιζόμαστε σε κάτι που έχει προηγηθεί. Υπάρχει ο παράγοντας της μνήμης που μας συνοδεύει, υπάρχει και ο παράγοντας της αναζήτησης του "νέου". Ο πειραματισμός. Η ισορροπία μεταξύ τους δεν είναι προδιαγεγραμμένη ούτε τελεσίδικη, πολλές φορές το "τυχαίο" έρχεται και συνδιαμορφώνει την σκέψη μας. Με την έννοια αυτή όλα έχουν ένα ιστορικό πλαίσιο, το οποίο όμως μεταβάλλεται συνεχώς, εξελίσσεται, κάθε στιγμή δίνεται μια ερμηνεία του με τα εκάστοτε "σύγχρονα" -της εποχής- κριτήρια. Το μέλλον ωστόσο δεν θα είναι ποτέ αυτό που οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουμε, εξάλλου οι κοινωνίες βιώνουν διαφορετικά αυτά τα θέματα, και ο τρόπος που τα βιώνουν επιστρέφει και επηρεάζει και τη δική μας σκέψη. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Η αρχιτεκτονική είναι άραγε αντανάκλαση της κοινωνίας ή την διαμορφώνει; Ποιος θα μπορούσε να απαντήσει με απόλυτο τρόπο…; Η αρχιτεκτονική γλώσσα είναι μια αλυσίδα η οποία εξελίσσεται δυναμικά, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Τα στερεότυπα έχουμε απέναντί μας, όχι τον χρόνο.
Σε μια εποχή που η αστική ανάπτυξη συχνά εξαντλείται στην αντιγραφή επιτυχημένων προτύπων, πώς μπορεί η αρχιτεκτονική έρευνα να οδηγήσει σε πραγματική καινοτομία;
Δεν θα μιλούσα για "επιτυχημένα πρότυπα", ούτε καν για "πρότυπα", εξάλλου μετά τον μοντερνισμό παρακολουθούμε μια πανσπερμία ιδεών και εφαρμογών -αυτό που εγώ ονομάζω "ρευστό πλουραλισμό"- τόσο σε επίπεδο πόλης όσο και κτιρίου-μονάδας. Επίσης δεν πρόκειται για μια ακαδημαϊκή συζήτηση περί "αστικής ανάπτυξης", αλλά για την δυστοπία της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης. Ορισμένοι υποστηρίζουν, όπως ο Juhani Pallasmaa, ότι η αρχιτεκτονική κινείται προς τα πίσω, "προς μια αρχέγονη θηλυκή εικόνα εσωτερικότητας, σαρκικότητας και κτητικότητας", καθώς χαρακτηριστικά ο ίδιος την περιγράφει. Μπορεί λοιπόν η καινοτομία στις ημέρες μας να συνίσταται σε μια πορεία προς τα "πίσω", που όμως επί της ουσίας να σημαίνει πορεία προς τα "εμπρός", έως και "επαναστατική", αν αναλογιστούμε τα σημερινά περιβαλλοντικά και κοινωνικά μεγάλα αδιέξοδα. Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ούτε λύσεις διαθέτουμε -καθώς χάσαμε πλέον το timing- αλλά ούτε βούληση να τις εφαρμόσουμε, στην περίπτωση που, έστω, μπορέσουμε να επινοήσουμε κάτι δραστικό το οποίο θα πρόσφερε διέξοδο και μάλιστα σε σύντομο χρόνο.
Αν το Research & Design της Potiropoulos+Partners μπορούσε να λύσει ένα αρχιτεκτονικό ή αστικό πρόβλημα μέσα στα επόμενα 10 χρόνια, ποιο θα θέλατε να είναι αυτό;
Σύμφωνα με την έκθεση "Μετριασμός της Κλιματικής Αλλαγής" της IPCC, ποσοστό έως και 61% των εκπομπών από τα κτίρια θα μπορούσε να μειωθεί έως το 2050 χρησιμοποιώντας σχεδιαστικά μοντέλα και τεχνολογίες που είναι σήμερα διαθέσιμες. Κάθε γραμμάριο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το χτισμένο περιβάλλον αναλογεί σε ένα λάθος ή μια παράληψη στον σχεδιασμό του. Όμως, η πρόοδος μέχρι σήμερα είναι ανεπαρκής λόγω έλλειψης προτεραιοποίησης από τους διεθνείς ή περιφερειακούς οργανισμούς και τις κυβερνήσεις, επιλέγοντας το εύκολο βραχυπρόθεσμο "κέρδος", σε βάρος της ουσίας και της μακροπρόθεσμης ωφέλειας.
Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι θα πρέπει συνειδητά να σκύψουμε στο πρόβλημα και να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε, αναδεικνύοντας την ανάγκη δραστικής αλλαγής των κανόνων της αρχιτεκτονικής, αλλά και διεύρυνσης του χώρου της. Την αρχιτεκτονική θα έπρεπε να την καταλαβαίνουμε σαν επέκταση της φύσης στην ανθρωπογενή σφαίρα, που μας παρέχει τόσο το έδαφος για την αντίληψη όσο και τον ορίζοντα της εμπειρίας και της κατανόησης των πραγμάτων. Ο κόσμος που φτιάχνουμε οι άνθρωποι δεν είναι ένα απομονωμένο και αυτάρκες τεχνούργημα, που από μόνο του γεννάει "ζωή". Δεν θα επιβιώσει έτσι ο ανθρώπινος πολιτισμός.
Πώς αξιολογείτε αν μια ερευνητική κατεύθυνση είναι γόνιμη και πώς μεταφράζεται αυτό στον αρχιτεκτονικό σας σχεδιασμό;
Το εγχείρημά μας στο πεδίο της έρευνας έχει ιστορία μόλις μερικών μηνών. Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να μπορέσω να απαντήσω. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι μας απασχολεί η διερεύνηση νέων πιθανών προσεγγίσεων, όπως είναι για παράδειγμα το γεγονός ότι πλέον άλλες μορφές τέχνης -η λογοτεχνία, η ποίηση, η περφόρμανς, και η μουσική- διαρρηγνύουν με έναν τρόπο το "σκληρό περίβλημα" της αρχιτεκτονικής διευρύνοντας τη συζήτηση. Προσεγγίσεις, που θα προσλαμβάνονται ως περισσότερο "ευέλικτες" ή "μεταρρυθμιστικές" συγκριτικά με τα δυϊστικά και αντιθετικά ετερώνυμα που ενυπάρχουν σε τόσα κοινωνικά/χωρικά θεωρητικά σχήματα και προσλήψεις στα οποία έχουμε συνηθίσει.
Μπορείτε να μας αναφέρετε ένα συγκεκριμένο έργο του γραφείου σας που προέκυψε μέσα από την ερευνητική διαδικασία;
Το "Urban Block 11", ως case study στο πλαίσιο μιας διαγωνιστικής διαδικασίας.
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr
![Νεοναζιστικό υλικό και οπλοστάσιο στην Ισπανία: Έφοδος και συλλήψεις της αμερικανικής οργάνωσης The Base [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x335/5,0,602,335/crop/both/fc/fcd5e8367274482a87d773c1aa4da08e.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Κιλκίς: Αγρότες απέκλεισαν με τα τρακτέρ τους το τελωνείο των Ευζώνων [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x354/0,6,608,347/crop/both/94/949807881d89448abe722bc321dcd181.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Κινηματογραφική ληστεία στην Ιταλία με πυροβολισμούς και φλεγόμενα αμάξια: Λεία 2 εκατ. Ευρώ [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x341/0,0,608,341/crop/both/48/48a4e834e9db412e9056557c4e779720.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Ο Γιάννης Παπαμιχαήλ υποστηρίζει ότι συνομιλεί… με την Μαράια Κάρεϊ [εικόνες]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x366/0,12,608,353/crop/both/93/93350e86f2904994a32060b053a6c424.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Έπεσαν τα πρώτα χιόνια στον Παρνασσό: Μαγευτικές εικόνες από drone [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/crop/both/ae/aed24e7a66a44cd8ac4d36b59314163b.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Πάργα: Αγνοείται 62χρονος ψαράς - Έπεσε στη θάλασσα όταν πήγε να σηκώσει τα δίχτυα της βάρκας [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x440/0,27,608,368/crop/both/b1/b1da64c9a7914a78b3bad9ced1f8e82c.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Εκατόμβη νεκρών από τις πλημμύρες στην Ασία: 800 θύματα σε Ινδονησία, Μαλαισία και Ταΐλάνδη [Βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x405/0,31,608,372/crop/both/fe/fe233dbd5dfc4708b212e9e12f896234.jpg?quality=60&404=default&v=2)
