Τέσσερις προκλήσεις για την ελληνική οικονομία διαπιστώνει η Έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (στο πλαίσιο της διαβούλευσης του Άρθρου 4) η οποία συζητήθηκε τη Δευτέρα στο διοικητικό συμβούλιο του Ταμείου χωρίς ωστόσο να λαμβάνονται αποφάσεις για την συμμετοχή ή μη στο ελληνικό πρόγραμμα με δεδομένο ότι προϋπόθεση είναι το κλείσιμο της β' αξιολόγησης.
Κατά την διάρκεια της τρίωρης συνεδρίασης, που ολοκληρώθηκε τα ξημερώματα (ώρα Ελλάδας), εκφράστηκαν διαφωνίες από ορισμένα μέλη - εκπροσώπους χωρών τόσο για τη δημοσιονομική πορεία της Ελλάδας όσο και για τη βιωσιμότητα του χρέους της. Aν και δεν είναι γνωστό ποια μέλη του Συμβουλίου συγκρότησαν τη διαφωνούσα μειοψηφία για δημοσιονομικούς στόχους και χρέος, οι Ευρωπαίοι ελέγχουν οκτώ από τα 24 μπλοκ ψήφων. Άγνωστη παραμένει επίσης η στάση που τήρησε ο εκπρόσωπος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο μεγαλύτερος μέτοχος του Ταμείου.
Το ΔΝΤ υιοθέτησε την έκθεση για την ελληνική οικονομία και τη βιωσιμότητα του χρέους που διατηρεί το χάσμα μεταξύ των πιστωτών και ανεβάζει τον πήχυ των απαιτήσεων από την Αθήνα με επίκεντρο την μείωση συντάξεων και του αφορολόγητου,τις παρεμβάσεις στα εργασιακά με έμφαση στις ομαδικές απολύσεις και στην απελυθέρωση των επαγγελμάτων που παραμένουν κλειστά.
Κατά τη συνεδρίαση ο εκπρόσωπος της Ελλάδας Μιχάλης Ψαλιδόπουλος παρουσίασε δύο επιστολές, τις οποίες είχαν συντάξει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας, στις οποίες αναφέρονται οι ενστάσεις της ελληνικής κυβέρνησης για μια σειρά παρατηρήσεις που διατυπώνει η Ντέλια Βελκουλέσκου και οι συνεργάτες της στην εξέταση της χώρας μας. Επίσης στα κείμενα επισημαίνεται ότι είναι απαισιόδοξες κάποιες από τις προβλέψεις του Ταμείου, κυρίως για την ανάπτυξη. Το Ταμείο προβλέπει ανάπτυξη 2,7% για φέτος – που συμπίπτει με τον προϋπολογισμό – ενώ για το 2016 εκτιμά πως η χώρα μας πέτυχε ανάπτυξη 0,4%. Μακροπρόθεσμα όμως, το Ταμείο προβλέπει πως η Ελλάδα θα περιοριστεί σε μέση ανάπτυξη της τάξης του 1%.
Το χρέος χαρακτηρίζεται μη βιώσιμο και ζητούνται παρεμβάσεις
Η ανακοίνωση ξεκινά με την παραδοχή ότι η Ελλάδα έχει κάνει σημαντική πρόοδο αλλα και με την παρατήρηση ότι η εκτεταμένη δημοσιονομική προσαρμογή και η εσωτερική υποτίμηση έχουν έρθει με μεγάλο κόστος στην κοινωνία όπως αποτυπώνεται στα μειωμένα εισοδήματα και την εξαιρετικά υψηλή ανεργία. Στην ανακοίνωση σημειώνεται ότι: «Η οικονομική κατάσταση έχει σταθεροποιηθεί από τότε, καθώς οι αρχές ξεκίνησαν ένα νέο πρόγραμμα προσαρμογής που υποστηρίζεται από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Το νέο πρόγραμμα αποσκοπεί στην ενίσχυση των δημόσιων οικονομικών, στην αποκατάσταση της υγείας του τραπεζικού τομέα, και στην ενέχυσα της δυνητικής ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο οι αρχές έχουν νομοθετήσει μια σειρά από σημαντικές δημοσιονομικές, χρηματοπιστωτικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις».
Όσον αφορά στο Δημόσιο Χρέος, το ΔΝΤ το χαρακτηρίζει εξαιρετικά μη διαχειρίσιμο (βιώσιμο) προτείνοντας σειρά μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση. Το Ταμείο υποστηρίζει κατ΄ αρχήν ότι στην Ελλάδα θα πρέπει να εφαρμοστεί μία "δημοσιονομικά ουδέρη πολιτική", επισημαίνοντας ότι δεν απαιτείται περαιτέρω προσαρμογή πέραν αυτής η οποία ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη. Ωστόσο όπως αναφέρει απαιτούνται "δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις", όπως μείωση του αφρολόγητου προκειμένου να διευρυνθεί η φορολογική βάση, καθώς και αντιμετώπιση του προβλήματος της φοροδιαφυγής.
Για τον χρηματοπιστωτικό τομέα το ΔΝΤ εφιστά την προσοχή καθώς θα πρέπει να μειωθούν δραστικά τα κόκκινα δάνεια. Παράλληλα διαπιστώνει ότι θα πρέπει να ενισχυθούν οι κανόνες διοικητικής διακυβέρνησης των τραπεζών, και να αρθούν οι περιορισμοί που ισχύουν στην κίνηση κεφαλαίων (capital controls) το ταχύτερο δυνατό. Τέλος το ΔΝΤ ζητά πιο φιλόδοξες "μεταρρυθμίσεις" στις αγορές εργασίας - προϊόντων- και υπηρεσιών οι οποίες θα διευκολύνουν την ανάκαμψη της οικονομίας.
1. Πρώτη πρόκληση σύμφωνα με το ΔΝΤ συνιστά η μείωση των συντάξεων, καθώς όπως διαπιστώνει το υφιστάμενο σύστημα δεν είναι βιώσιμο και στηρίζεται κατά κύριο λόγο από τους υψηλούς φόρους.
Σύμφωνα με το Ταμείο, το τελευταίο πακέτο των μέτρων που συμφωνήθηκαν με τον ESM αναμένεται να αποδώσει περίπου 4% του ΑΕΠ ως το 2018. Ωστόσο το πακέτο αυτό στηρίζεται κατά μείζονα λόγο (3% του ΑΕΠ) στην αύξηση των εσόδων. Η μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης κατά 1% που προβλέπεται στον αυτόματο μηχανισμό διόρθωσης, δεν επιλύει τις στρεβλώσεις του ασφαλιστικού συστήματος το οποίο αντιμετωπίζει ένα έλλειμμα που αντιστοιχεί στο 11% του ΑΕΠ της χώρας, έναντι ελλείμματος 2,5% κατά μέσο όρο στις χώρες της ευρωζώνης.
* Στο σημείο αυτό το ΔΝΤ επαναφέρει το ζήτημα της μείωσης του αφορολογήτου καθώς όπως αναφέρει το 50% των μισθωτών και συνταξιούχων βρίσκονται κάτω από το όριο αυτό με αποτέλεσμα να μην πληρώνουν καθόλου φόρο, ενώ το ποσοστό αυτό στις άλλες χώρες της ΕΕ ανέρχεται μόλις σε 8%.
2. Δεύτερη πρόκληση αφορά στην αναποτελεσματικότητα της φορολογικής διοίκησης και της επακόλουθης αύξησης του χρέους νοικοκυριών και επιχειρήσεων στην εφορία.
Το ΔΝΤ αναφέρει ότι συνολικά τα χρέη των ιδιωτών προς το Δημόσιο φτάνουν το 70% του ΑΕΠ της Ελλάδας. Το πρόβλημα επιτείνεται από τις "πολιτικές παρεμβάσεις" στις φορολογικές αρχές, τις οποίες έχουν διακριβώσεις επανειλημμένως οι τεχνοκράτες του Ταμείου.
3. Οι τράπεζες και οι αδύναμοι ισολογισμοί τους σε συνάρτηση με τον τρόπο διοίκησης τους συνιστούν την τρίτη πρόκληση. Το ΔΝΤ διαπιστώνει ότι οι προσπάθειες οι διοικήσεις των τραπεζών να λειτουργήσουν χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις δεν έχει ακόμη αποδώσει, αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τα όσα έχουν συμβεί με την επιλογή του επικεφαλής του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
4. Οι δομικές ακαμψίες οι οποιίες εμποδίσουν την χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη της οικονομίας, αποτελούν την τέταρτη πρόκληση.
Το ΔΝΤ αναγνωρίζει ότι το βάρος της προσαρμογής που συντελέστηκε την περίοδο 2010-11 το έφεραν οι μισθωτοί. Ωστόσο, όπως διαπιστώνει, παρά την σημαντική μείωση των μισθών, οι τιμές στην αγορά ελάχιστα μόνον έχουν προσαρμοστεί προς τα κάτω. Έτσι η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων (σε όρους πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας) υπολείπεται κατά 5% έως 10%. Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι ανισότητες στην Ελλάδα έχουν οξυνθεί στην περίοδο της κρίσης.
** Για την πορεία της ελληνικής οικονομίας το ΔΝΤ εκτιμά ότι το ΑΕΠ μετά από αύξηση 0,4% το 2016 θα αυξηθεί κατά 2,7% φέτος. Για το 2018 η ανάπτυξη αναμένεται να φθάσει το 2,6% και το 2,4% το 2019. Το πρωτογενές πλεόνασμα στον Προϋπολογισμό από 1% το 2016 θα φθάσει το 1,8% το 2018, πρόβλεψη η οποία ευθύνεται κατά κύριο λόγο για την εκτίμηση του ΔΝΤ περί μη βιωσιμότητας του Δημοσίου Χρέους. Ωστόσο οι προβλέψεις αυτές υπόκεινται σε κινδύνους και προϋποθέτουν κατά κύριο λόγο την έγκαιρη υλοποίηση του προγράμματος προσαρμογής (Μνημονίου).
Η Έκθεση Βιωσιμότητας του Δημοσίου Χρέους
Το ΔΝΤ θεωρεί ότι το Δημόσιο Χρέος της Ελλάδος είναι εξαιρετικά μη διαχειρίσιμο (highly unsustainable) τόσο εξαιτίας του ύψους του (προβλέπεται ότι θα φθάσει το 170% του ΑΕΠ το 2020 για να μειωθεί ελαφρώς στο 164% το 2022 μέχρι να εκτιναχθεί στο 275% το 2060), όσο και των χρηματοδοτικών αναγκών που θα χρειαστεί η χώρα για την εξυπηρέτηση του. Οι δαπάνες αυτές θα ξεπεράσουν το φράγμα του 15% του ΑΕΠ το 2024 και το 20% το 2031 για να φθάσουν το 33% το 2040.
Το ΔΝΤ εκτιμά ότι απαιτείται μία ουσιαστική αναδιάρθρωση των όρων των δανείων που έχουν χορηγήσει οι Ευρωπαίοι στην Ελλάδα προκειμένου να αποκατασταθεί η "βιωσιμότητα" του Χρέους.
Στον πλαίσιο αυτό το ΔΝΤ προτείνει, λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι τα πρωτογενή πλεονάσματα θα κυμαίνονται μεσοπρόθεσμα στο 1% με 1,5% του ΑΕΠ μεταξύ άλλων:
- Να παραταθεί έως το 2040 η περίοδος χάριτος, το οποίο συνεπάγεται μία παράταση κατά 6 ετων των δανείων του ESM και κατά 17 έως 20 ετών για τα διακρατικά δάνεια και εκείνα που έχει χορηγήσει ο EFSF.
- Παράταση του χρόνου λήξης των δανείων έως το 2070, το οποίο οδηγεί σε παράταση του χρόνου αποπληρωμής των διακρατικών δανείων κατά 30 χρόνια, και έως 14 χρόνια για τα δάνεια του EFSF, και 10 χρόνια για τα δάνεια του ESM,.
- Αναβολή στην καταβολή τόκων έως το 2040 με κεφαλαιοποίηση τους. Η αποπληρωμή τους προτείνεται να επιμηκυνθεί έως το 2070 και να πραγματοποιηθεί με ισόποσες δόσεις.
- "Κλείδωμα των επιτοκίων" όλων των δανείων που έχουν χορηγήσει ο ESM και ο ΕFSF (περίπου 200 δια. ευρώ ή 113% του ΑΕΠ), τουλάχιστον για 30 χρόνια. Το επιτόκιο των δανείων αυτών δεν θα πρέπει να υπερβεί το 1,5%.
Η ανακοίνωση στα αγγλικά
On February 6, 2017, the Executive Board of the International Monetary Fund (IMF) concluded the Article IV consultation[1] with Greece. The Executive board also discussed the Ex Post Evaluation of Exceptional Access under the 2012 Extended Arrangement under the Extended Fund Facility with Greece [2].
Background
Greece has made significant progress in unwinding its macroeconomic imbalances since the onset of the crisis. However, extensive fiscal consolidation and internal devaluation have come at a high cost to society, reflected in declining incomes and exceptionally high unemployment. The large adjustment costs, and the considerable political instability that ensued, contributed to delays in reform implementation since the last Article IV Consultation, and culminated in a confidence crisis in mid-2015.
The economic situation has stabilized since then, as the authorities commenced a new policy adjustment program supported by the European Stability Mechanism. The new program aims to strengthen public finances, restore the banking sector’s health, and boost potential growth. In this context, the authorities have legislated a number of important fiscal, financial sector, and structural reforms.
Helped by the ongoing reforms and official financing from its European partners, Greece returned to modest growth in 2016. Growth is projected to accelerate in the next few years, conditional on a full and timely implementation of the authorities’ adjustment program, including a rapid elimination of the capital controls introduced in mid-2015. On the basis of Greece’s current policy adjustment program, long-run growth is expected to reach just under 1 percent, and the primary fiscal surplus is projected to come in at around 1½ percent of GDP. Downside risks to the macroeconomic and fiscal outlook remain significant, related to incomplete or delayed policy implementation. Public debt has reached 179 percent at end-2015, and is unsustainable.
Executive Board Assessment[3]
Most Executive Directors agreed with the thrust of the staff appraisal while some Directors had different views on the fiscal path and debt sustainability. Directors commended the Greek authorities for the significant economic adjustment and unwinding of imbalances since 2010, supported by important reforms. Directors recognized that this adjustment has taken a heavy toll on society that, together with high poverty and unemployment rates, has contributed to a slowdown in reform implementation. Directors urged the authorities to accelerate reform implementation to ensure a return to higher, inclusive growth and debt sustainability. Given still significant downside risks, Directors stressed that efforts should focus on improving public finances, repairing balance sheets, and removing obstacles to growth.
Most Directors agreed that Greece does not require further fiscal consolidation at this time, given the impressive adjustment to date which is expected to bring the medium-term primary fiscal surplus to around 1½ percent of GDP, while some Directors favored a surplus of 3½ percent of GDP by 2018. However, Directors called for rebalancing fiscal policy by broadening the personal income tax base and rationalizing pension spending to make room for targeted social assistance to vulnerable groups and lower tax rates. While most Directors favored a budget-neutral rebalancing, some Directors considered that the reforms could underpin temporarily higher primary surpluses, provided that they are implemented once the output gap closes so that the impact on the recovery is minimized.
Directors called for renewed efforts to combat tax evasion and address the large level of tax debt. They encouraged the authorities to strengthen tax administration, focus auditing efforts on large taxpayers, and strengthen the implementation of the anti-money laundering framework. Directors called for comprehensive tax debt restructuring for viable taxpayers based on capacity to pay, and welcomed plans to establish an independent revenue agency.
Directors stressed the need for reducing non-performing loans (NPLs) decisively to support the resumption of credit growth. They encouraged the authorities to strengthen the legal framework for debt restructuring, including out-of-court solutions, and to fully utilize the supervisory framework to incentivize banks to set ambitious NPL-reduction targets and strategies. Directors noted that ensuring adequate capital and completing the ongoing governance reform are critical for banks’ long-run viability. Directors supported the removal of exchange restrictions as rapidly as practicable on the basis of a milestone-based roadmap while preserving financial stability by ensuring adequate liquidity in the banking system.
Directors encouraged the authorities to accelerate the implementation of structural reforms to enhance competitiveness. While recognizing that the burden of adjustment has fallen disproportionately on wage earners, Directors emphasized the need to preserve and not reverse existing labor market reforms and complement them with additional efforts to bring Greece’s collective-dismissal and industrial-action frameworks in line with best practices, open up remaining closed professions, foster competition, and facilitate investment and privatization. Directors underlined the need to maintain and ensure the integrity of statistical information and systems.
Most Directors considered that, despite Greece’s enormous sacrifices and European partners’ generous support, further relief may well be required to restore debt sustainability. They stressed the need to calibrate such relief on realistic assumptions about Greece’s ability to generate sustained surpluses and long term growth. Directors underlined, however, that debt relief needs to be complemented with strong policy implementation to restore growth and sustainability.
It is expected that the next Article IV consultation with Greece will be held on the standard 12-month cycle.
Directors welcomed the ex-post evaluation of the 2012–16 extended arrangement. They broadly agreed that the evaluation provides a useful basis for discussing the lessons from the arrangement. Directors emphasized the importance of developing realistic forecasts and targets, securing adequate financing and debt relief, undertaking fiscal adjustment through high-quality measures at a pace consistent with the country’s implementation capacity, and adopting well-sequenced structural reforms based on strong ownership and parsimonious conditionality. Directors looked forward to discussing the operational framework for Fund collaboration with monetary unions.