Αν έπρεπε κάποιος να σκεφτεί καταστάσεις που με δυσκολία θα διαχειριζόταν η Ε.Ε., δύο προφανείς υποψηφιότητες θα ήταν μια κρίση του χρέους και η ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα. Για κακή τύχη, και οι δύο αυτές καταστάσεις συνέβησαν και μάλιστα σε γρήγορη διαδοχή. Αλλά η κακή τύχη δεν έχει σχέση με τα θεμελιώδη ελαττώματα στο σχεδιασμό της Ε.Ε., τα οποία ήρθαν στο προσκήνιο τόσο με το δράμα του χρέους της ευρωζώνης που ζούμε τα τελευταία χρόνια όσο και με την διπλωματική αντιπαράθεση με τη Ρωσία σχετικά με την Ουκρανία.
Η συμφωνία του Δεκεμβρίου για το σύστημα εξυγίανσης των τραπεζών ήταν τόσο αδύναμη που δεν θα μπορούσε να επιλύσει τα προβλήματα σε ένα μεσαίου μεγέθους καζίνο
Και οι δύο περιπτώσεις αποκάλυψαν την ίδια βασική αποτυχία: τα συμφέροντα των 28 κρατών- μελών δεν είναι ευθυγραμμισμένα. Πολλή προσπάθεια γίνεται για να αποκρυφτεί αυτή η αποτυχία με την επινόηση συμφωνιών που φέρουν μεγαλοπρεπείς τίτλους. Αλλά η υποκείμενη πραγματικότητα είναι σαφής σε όλους μας. Η συμφωνία του Δεκεμβρίου για το σύστημα εξυγίανσης των τραπεζών ήταν τόσο αδύναμη που δεν θα μπορούσε να επιλύσει τα προβλήματα σε ένα μεσαίου μεγέθους καζίνο. Τώρα, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάνει λόγο για «κυρώσεις» εναντίον της Μόσχας το μόνο που καταφέρνει να προφέρει είναι το πάγωμα των συνομιλιών για την άρση των περιορισμών βίζας. Σιγά.
Η Ε.Ε. είναι διχασμένη σχετικά με τη στάση της απέναντι στη Ρωσία επειδή τα κράτη- μέλη εξαρτώνται πλέον από το φυσικό αέριο και τα χρήματα. Η Ρωσία προμηθεύει το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Γερμανίας. Σχεδόν το 5% των γερμανικών μεταποιητικών εξαγωγών πηγαίνουν στη Ρωσία. Τα Ρωσικά χρήματα, μερικά από αυτά παράνομα, βρίσκονται σε χρηματοοικονομικά κέντρα και αγορές ακινήτων όπως αυτές του Λονδίνου και της Κύπρου.
Οι Γερμανοί αποκαλούν τη σχέση τους με τη Ρωσία μια «στρατηγική συνεργασία». Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ είχε αποκαλέσει τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ένα «άψογο δημοκράτη». Λίγο μετά την λήξη της θητείας του, ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας άρχισε να εργάζεται σε ένα πρότζεκτ για έναν θαλάσσιο αγωγό της Βαλτικής υπό ρωσικό έλεγχο. Η Άνγκελα Μέρκελ είναι λιγότερο γοητευμένη με τον Ρώσο πρόεδρο από τον προκάτοχό της. Όμως καταλαβαίνει ότι διακυβεύονται σημαντικά εθνικά συμφέροντα. Δεν μπορώ να τη δω να αποδέχεται σκληρές κυρώσεις πέραν όσων θλιβερών κινήσεων συμφωνήθηκαν την περασμένη εβδομάδα. Όπως δεν βλέπω και την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να προχωρά σε κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στη Βρετανία. Τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. υποκρίνονται οργή για όσα συνέβησαν στην Ουκρανία. Αλλά μέσα από την αποτυχία τους να συμφωνήσουν σε μια αποτελεσματική κοινή θέση, έχουν άθελά τους γίνει οι πιο αποτελεσματικοί συνεργάτες του κ. Πούτιν.
Η Ε.Ε. είναι διχασμένη σχετικά με τη στάση της απέναντι στη Ρωσία επειδή τα κράτη- μέλη εξαρτώνται πλέον από το φυσικό αέριο και τα χρήματα
Ίσως η μεγαλύτερη παράλειψή τους όλα αυτά τα χρόνια είναι η αποτυχία να δημιουργήσουν μια ενιαία αγορά ενέργειας. Τα κράτη- μέλη έκαναν τις δικές τους μεμονωμένες συμφωνίες με την Gazprom. Για τη Γερμανία, η διαθεσιμότητα του ρωσικού φυσικού αερίου ήταν ιδιαίτερα σημαντική, διότι τροφοδότησε το μεγαλύτερο εγχώριο πολιτικό σχέδιο της κυβέρνησης Μέρκελ: την απομάκρυνση από την πυρηνική ενέργεια (μια ακόμη πολιτική που δεν συντονιζόταν σε επίπεδο Ε.Ε.).
Το πρόβλημα με την ανάληψη συλλογικής δράσης στην Ευρώπη δεν είναι ασφαλώς καινούργιο. Καινούρια είναι όμως η κοσμοϊστορική κλίμακα στην οποία εμφανίζεται σήμερα. Το 2007, η Ε.Ε. και τα θεσμικά της όργανα δεν είδαν την οικονομική κρίση να έρχεται. Το 2008, υποτίμησαν τις επιπτώσεις της πτώχευσης της Lehman Brothers. Το 2009, δεν είδαν την ελληνική κρίση χρέους να έρχεται και από το 2010 και μετά υποτιμούν τις επιπτώσεις της.
Ίσως η μεγαλύτερη παράλειψή τους όλα αυτά τα χρόνια είναι η αποτυχία να δημιουργήσουν μια ενιαία αγορά ενέργειας
Ένα από τα διδάγματα αυτού του επεισοδίου είναι να μην αφήνεται μια μικρή οικονομική κρίση να γίνει μεγάλη. Οι συνεχείς αποτυχίες χάλασαν την καλή μας φήμη. Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να τρομάξουν. Κι ο κ. Πούτιν είναι το είδος του ηγέτη που κάτι τέτοιο το μυρίζεται.
Η Ε.Ε. δεν είναι εντελώς δυσλειτουργική. Εξακολουθεί να λειτουργεί καλά σε συγκεκριμένες πεδία – εκεί όπου έχει σαφώς καθορισμένες αρμοδιότητες, όπως στο εμπόριο ή τις πολιτικές ανταγωνισμού, εκεί όπου τα συμφέροντα των κρατών- μελών είναι από τη φύση τους ευθυγραμμισμένα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η πυρηνική συμφωνία του περασμένου έτους με το Ιράν.
Η Ε.Ε. έχει μετατραπεί σε τεχνικό διαμεσολαβητή. Κι αυτό είναι χρήσιμο - με την έννοια που χρήσιμος είναι κι ένας μπάτλερ. Οι εξουσίες δεν κινούνται προς τα πάνω αλλά προς τα κάτω. Και όταν τυχαίνει και διορίζεται ένας αδύναμος προϊστάμενος υπηρεσίας - όπως στην περίπτωση του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – έπεται αταξία.
Η επιστροφή δεν θα είναι εύκολη. Η μεταβίβαση της εθνικής κυριαρχίας επί των ενεργειακών στις Βρυξέλλες θα είναι τόσο δυσβάσταχτη όσο και η απόπειρα του περασμένου έτους να δημιουργηθεί ένα κοινό πλαίσιο εξυγίανσης του τραπεζικού συστήματος. Θα χρειαστεί να ξαναγραφούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες. Δεν μπορώ να δω πώς οι ψηφοφόροι στα κράτη μέλη που πλήττονται από λιτότητα θα αποδεχθούν μεγαλύτερη ενσωμάτωση - για όσο τουλάχιστον ο κ. Πούτιν δεν κινεί τα τανκς του σε έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα από τα διδάγματα αυτού του επεισοδίου είναι να μην αφήνεται μια μικρή οικονομική κρίση να γίνει μεγάλη
Ένα παρόμοιο επιχείρημα ταιριάζει και στην ευρωζώνη. Δύο ομάδες Γάλλων και Γερμανών διανοούμενων συνέταξε πρόσφατα ένα σχέδιο που έχει ως στόχο να σφυρηλατήσει την πολιτική διάσταση της νομισματικής ένωσης. Εκεί περιέχονται μερικές καλές ιδέες. Το πρόβλημα είναι ότι οι ηγέτες της ευρωζώνης έχουν ήδη προβεί σε όλες τις σημαντικές αποφάσεις - από το ταμείο διάσωσης στη δημοσιονομική συνθήκη κι από εκεί στη συμφωνία για την εξυγίανση των τραπεζών. Οι προτάσεις παραμένουν χρήσιμες. Αλλά αφορούν την επόμενη κρίση.
Το ίδιο ισχύει αν θέλουμε να αντιτεθούμε σε όσους συμπεριφέρονται επιθετικά στην γειτονιά μας. Ο κ. Πούτιν έχει, άθελά του, δώσει στους φιλοευρωπαϊστές το πιο ισχυρό επιχείρημα για την εκστρατεία τους στις προσεχείς Ευρωεκλογές: το τίμημα που πληρώνουμε για την λαϊκίστικη υπόθαλψη των εθνικών μας συμφερόντων είναι να αφήνουμε τον κ. Πούτιν και τους ομοίους του να μας «παίζουν» τον έναν εναντίον του άλλου.
- Ο Βόλφγκανγκ Μούντσαου είναι αρθρογράφος των Financial Times
Πηγή: FT