Ηταν θέμα χρόνου η κατάσταση στην Ουκρανία να ξεφύγει εκτός ελέγχου. Η κακή διαχείριση της κρίσης από τον Ουκρανό πρόεδρο Βίκτορ Γιανούκοβιτς, ο κατακερματισμός της ουκρανικής αντιπολίτευσης και η διελκυστίνδα μεταξύ Δύσης και Ρωσίας για το μέλλον της Ουκρανίας δημιούργησε ένα εκρηκτικό μείγμα.
Ο κίνδυνος γενικευμένης σύγκρουσης είναι υπαρκτός και δεν μπορεί κάποιος να αποκλείσει το ενδεχόμενο, εάν δεν υπάρξει συμβιβαστική λύση, η κατάσταση να διολισθήσει σε μια μορφή «εμφυλίου πολέμου»
Τα τελευταία εικοσιτετράωρα έχει στηθεί ένα σκηνικό «πολέμου» με τις αντιμαχόμενες πλευρές, ιδιαίτερα από κυβερνητικής πλευράς, να δείχνουν να μην θέλουν να συμβιβαστούν. Οι ταραχές έχουν επίκεντρο το Κίεβο παρόλο που φαίνεται να δημιουργούνται εστίες διαμαρτυρίας εναντίον του Γιανούκοβιτς και σε άλλες περιοχές της χώρας. Οι συγκρούσεις, παρόλο που έχουν εμφυοπολεμικά χαρακτηριστικά, δεν έχουν λάβει, ακόμα τουλάχιστον, τη μορφή επιθέσεων μεταξύ οπαδών της αντιπολίτευσης και οπαδών της κυβέρνησης. Προς το παρόν συγκρούονται οι διαδηλωτές με την αστυνομία και τις άλλες δυνάμεις καταστολής. Επίσης, ο αριθμός των διαδηλωτών (υπολογίζεται μεταξύ 25,000-30,000) είναι μικρότερος από αυτόν των διαδηλώσεων του Νοεμβρίου και του Ιανουαρίου. Οι διαδηλώσεις, όμως, είναι οι πιο αιματηρές και βίαιες με θύματα τόσο διαδηλωτές όσο και αστυνομικούς.
Οι επόμενες ώρες και μέρες θα είναι κρίσιμες για τη σταθερότητα και το μέλλον της κρίσης στην Ουκρανία. Ο κίνδυνος γενικευμένης σύγκρουσης είναι υπαρκτός και δεν μπορεί κάποιος να αποκλείσει το ενδεχόμενο, εάν δεν υπάρξει συμβιβαστική λύση, η κατάσταση να διολισθήσει σε μια μορφή «εμφυλίου πολέμου».
Ο Γιανούκοβιτς, η αντιπολίτευση και ο ακροδεξιός κίνδυνος
Ο Ουκρανός πρόεδρος Γιανούκοβιτς, ο οποίος δεν έχει κρύψει το φιλορωσικό προσανατολισμό του, αποδείχθηκε επανειλημμένα άστοχος στις πολιτικές αποφάσεις που έλαβε και αναξιόπιστος στις υποσχέσεις που έδωσε στην αντιπολίτευση για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Η απόφασή του τον περασμένο Νοέμβριο να παγώσει την επέκταση των σχέσεων Ουκρανίας-Ευρωπαϊκής Ενωσης άναψε τη σπίθα των διαδηλώσεων και της αποσταθεροποίησης. Μια άλλη απόφασή του, στις 16 Ιανουαρίου, να θέσει περιορισμούς στο δικαίωμα της διαδήλωσης στο κέντρο του Κιέβου, οδήγησε σε κοινωνική ένταση και στη βίαιη απάντηση των δυνάμεων καταστολής. Και τώρα, στις 18 Φεβρουαρίου, το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας αρνήθηκε να συζητήσει τις προτάσεις της αντιπολίτευσης για μεταρρυθμίσεις με αποτέλεσμα η ένταση να γίνει έκρηξη με ανεξέλεγκτες προεκτάσεις.
Ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος που φαίνεται να έχει στις διαμαρτυρίες και στις συγκρούσεις η ουκρανική ακροδεξιά
Ετσι ενώ τον Νοέμβριο το κύριο αίτημα των διαδηλωτών και της αντιπολίτευσης ήταν να εμβαθύνει η Ουκρανία τις σχέσεις της με την Ευρώπη, σήμερα αμφισβητείται συνολικά η κυβέρνηση Γιανούκοβιτς και απαιτείται η παραίτηση της και η προκήρυξη εκλογών. Στο οριακό σημείο που έχει φτάσει η κατάσταση, είναι σχεδόν αδύνατο να δει κανείς πως μπορεί να εκτονωθεί η κατάσταση χωρίς ριζικές αλλαγές στο κυβερνητικό σχήμα και με τον Γιανούκοβιτς να παραμένει στο πηδάλιο της χώρας.
Από την άλλη, η αντιπολίτευση, παρότι δείχνει να έχει κοινό παρονομαστή ως προς τους στόχους, φαίνεται να έχει χάσει τον έλεγχο στους δρόμους του Κιέβου. Με άλλα λόγια, τόσο η δική της συνοχή αλλά κυρίως η επιρροή της ανάμεσα στους διαδηλωτές δεν είναι ξεκάθαρη. Η αντιπολίτευση προσπάθησε να οικοδομήσει τον αντίθετο πόλο στη φιλορωσική στάση του Γιανούκοβιτς. Πρόταξε εξ αρχής ένα Δυτικό-φιλοευρωπαϊκό προφίλ και προσπάθησε να κτίσει συμμαχίες με τις Δυτικές δυνάμεις έτσι ώστε να υποχρεώσει τον Γιανούκοβιτς σε παραίτηση. Ωστόσο, ο Ουκρανός πρόεδρος, έχοντας τη στήριξη της Μόσχας, αποδείχτηκε δύσκολος αντίπαλος.
Ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος που φαίνεται να έχει στις διαμαρτυρίες και στις συγκρούσεις η ουκρανική ακροδεξιά. Οπως έχει επισημανθεί από έγκυρους παρατηρητές της κατάστασης, η ακροδεξιά είναι αυτή που δίνει τον τόνο στους δρόμους του Κιέβου. Η ουκρανική αντιπολίτευση, στην προσπάθειά της να οδηγήσει τον Γιανούκοβιτς στην έξοδο, ανέχτηκε την παρουσία και τις μεθόδους των ακροδεξιών χωρίς ουσιαστική αντίδραση. Εκτισε, έτσι, μια «βολική συμμαχία» εναντίον της κυβέρνησης Γιανούκοβιτς. Αυτό, όμως, είχε ως αποτέλεσμα οι αντιπολιτευτικές δυνάμεις που εκφράζουν την ακροδεξιά να κερδίσουν νομιμοποίηση και να καταστούν σημαντικοί παίκτες στο πολιτικό σκηνικό. Την επόμενη μέρα της κρίσης, ο παράγοντας ακροδεξιά θα παραμείνει ένα σοβαρό και επικίνδυνο πρόβλημα.
Η Ουκρανία μεταξύ Ρωσίας και Δύσης
Πέραν του εσωτερικού μετώπου, σημασία έχει και η γεωπολιτική διάσταση. Η Ουκρανία προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η διελκυστίνδα αυτή απεικονίζεται και στο εσωτερικό της χώρας. Ο πληθυσμός της Δυτικής Ουκρανίας θέλει να έρθει πιο κοντά στην Ευρώπη και να εμβαθύνει τις σχέσεις της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Από την άλλη, οι Ουκρανοί που ζουν στα ανατολικά της χώρας θέλουν να συνεχίσουν να έχουν στενές σχέσεις με τη Ρωσία. Ο δυισμός αυτός που χαρακτηρίζει την Ουκρανία εξηγεί, εν μέρει, και τον ανταγωνισμό Δύσης-Ρωσίας ο οποίος μας πηγαίνει πίσω στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ουκρανία παραμένει χώρα στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία η οποία δεν φαίνεται διατεθειμένη να επιτρέψει σε ακόμα μια χώρα της γειτονιάς της να μπει στη σφαίρα επιρροής της Δύσης
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ουκρανία παραμένει χώρα στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία η οποία δεν φαίνεται διατεθειμένη να επιτρέψει σε ακόμα μια χώρα της γειτονιάς της να μπει στη σφαίρα επιρροής της Δύσης. Δεν είναι τυχαίο που η Μόσχα, την ώρα που το Κίεβο ήταν στις φλόγες, ανακοίνωσε την αποδέσμευση 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων ως μέρος από τη συνολική βοήθεια των 15 δισεκατομμυρίων την οποία συμφώνησε με την ουκρανική κυβέρνηση. Οι ισχυροί οικονομικοί δεσμοί που η Ουκρανία εξακολουθεί να έχει με τη Ρωσία κάνει εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα την όποια προσπάθεια για πολιτική απεξάρτηση από τη Μόσχα. Με άλλα λόγια, εάν δεν υπάρξει οικονομική ισορροπία στις σχέσεις με τη Ρωσία η Ουκρανία δεν θα μπορέσει να αναπτύξει ανεξάρτητο βηματισμό.
Από την άλλη, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ευρωπαϊκή Ενωση επενδύουν στην απεξάρτηση της Ουκρανίας από τη Ρωσία έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις εναλλακτικών επιλογών διοχέτευσης φυσικού αερίου προς της Δύση. Ετσι εξηγείται η έντονη δραστηριοποίηση των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτον και η υποστήριξή τους προς την αντιπολίτευση. Αυτή η στήριξη προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Μόσχας η οποία κατηγόρησε τις Δυτικές δυνάμεις ότι συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας. Σε κάθε περίπτωση αυτός ο ανταγωνισμός μεταξύ Ρωσίας και Δύσης για τα «μάτια» της Ουκρανίας δεν αναμένεται να κοπάσει την επόμενη μέρα της κρίσης. Τόσο η Μόσχα, από τη μια, όσο και η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες, από την άλλη, θα επιδιώξουν η όποια νέα κυβέρνηση σχηματιστεί να είναι της δικής τους επιρροής.
Εν τω μεταξύ, όμως, οι συγκρούσεις, η βία και το αίμα συνεχίζονται στους δρόμους του Κιέβου. Εάν συνεχιστεί ως έχει η κατάσταση και δεν βρεθεί μια συμβιβαστική λύση, η επόμενη μέρα θα είναι εξαιρετικά δύσκολη για όλους τους εμπλεκόμενους και η χώρα θα βρεθεί σε μια παρατεταμένη περίοδο αβεβαιότητας ακόμα και βίας.