Η πλάνη του τζογαδόρου

Τσαλαβουτώντας στα βαλτόνερα του διαδικτύου, ανάμεσα σε νοσηρές ιστοσελίδες με θεωρίες συνωμοσίας, θρησκόληπτες εμμονές, μοχθηρά fake news ή και απλές άδολες βλακείες, είναι πραγματικά ανακουφιστικό αραιά και πού (όσο πάει, αλίμονο, όλο και πιο αραιά και πού) να σκοντάφτεις πάνω σε αναρτήσεις που σέβονται τη νοημοσύνη σου ή, εν πάση περιπτώσει, δεν θεωρούν δεδομένο ότι υποφέρεις από ανήκεστο διανοητική βλάβη. Μια από αυτές τις δημοσιεύσεις ήταν και η "Πλάνη του τζογαδόρου", αναρτημένη σε μια φεϊσμπουκικό πρόφιλ ονόματι "Planet Physics" που φιλοξενεί εκλαϊκευμένα και αξιόπιστα (αυτά τα δύο δεν πάνε πάντα μαζί) κείμενα επιστημονικής θεματικής. Μεταπηδώντας κατόπιν στον ομώνυμο ιστότοπο πληροφορήθηκα ότι "η βασική λειτουργία του Planet Physics είναι να ενθαρρύνει, να προωθεί και να υποστηρίζει την εκπαίδευση στον τομέα της Φυσικής, κάνοντας τη μάθηση ενδιαφέρουσα και διαδραστική".

Θαυμάσια. Μια ευπρόσδεκτη όαση δροσιάς μέσα στη διαδικτυακή ανομβρία. Προς στιγμήν σκέφτηκα να κάνω μια σούμα από την "Πλάνη του τζογαδόρου" και να σας την σερβίρω ξαναζεσταμένη, αλλά επικράτησαν αργότερα πιο ώριμες σκέψεις και αποφάσισα πως δεν θα έχανε η Βενετιά βελόνι (για να μνημονεύσουμε και μια πρόσφατη δήλωση του Μάκη Βορίδη, όταν του επέστησαν την προσοχή στον κίνδυνο να απολέσει το υπουργικό του οφίτσιο) εάν κατ’ εξαίρεση παραχωρούσα μια Δευτέρα τον χώρο μου για να φιλοξενήσω ατόφιο ένα κείμενο που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πυροκροτητής για γενικότερο προβληματισμό. Ιδού λοιπόν:

"Ποια είναι η "πλάνη του τζογαδόρου” (the gambler’s fallacy); Ας σκεφτούμε μια απλή ρίψη νομίσματος. Η πιθανότητα να βγει κορόνα ή γράμματα είναι πάντα 50%, ανεξάρτητα από τα προηγούμενα αποτελέσματα. Ωστόσο, αν ρίξουμε ένα νόμισμα τέσσερις φορές και κάθε φορά βγει κορόνα, η πλάνη του τζογαδόρου ίσως μας κάνει να πιστέψουμε ότι τα γράμματα είναι πιο πιθανό να έρθουν στην επόμενη ρίψη. Αυτός ο συλλογισμός είναι λανθασμένος επειδή κάθε ρίψη νομίσματος είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός: το νόμισμα δεν έχει μνήμη από προηγούμενες ρίψεις και οι πιθανότητες παραμένουν ίδιες για κάθε ρίψη.

Μια κλασική απεικόνιση της πλάνης του τζογαδόρου συνέβη στο καζίνο του Μόντε Κάρλο το 1913, όπου η μπίλια της ρουλέτας έπεσε στο μαύρο 26 φορές συνεχόμενα. Καθώς το σερί παρατεινόταν, όλο και περισσότεροι άνθρωποι πόνταραν τεράστια ποσά στο κόκκινο, πιστεύοντας ότι επρόκειτο να έρθει. Δυστυχώς, η ρουλέτα δεν έχει καμία προτίμηση για το κόκκινο ή το μαύρο και η πιθανότητα να "κάτσει" η μπίλια σε οποιοδήποτε χρώμα είναι η ίδια σε κάθε περιστροφή. Όσοι πόνταραν στο κόκκινο βασιζόμενοι στην πλάνη έχασαν περιουσίες.

Η πλάνη του τζογαδόρου έχει τις ρίζες της στην έμφυτη επιθυμία μας να (προσπαθούμε να) βλέπουμε μοτίβα και να προβλέπουμε αποτελέσματα σε έναν κόσμο γεμάτο τυχαιότητα. Επισημαίνει μια θεμελιώδη παρανόηση του νόμου των μεγάλων αριθμών, ο οποίος δηλώνει ότι ενώ τα αποτελέσματα θα εξισωθούν σε μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό δεν προβλέπει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Οι άνθρωποι έχουν επίσης μια ψυχολογική προκατάληψη να πιστεύουν ότι οι μελλοντικές πιθανότητες επηρεάζονται από γεγονότα του παρελθόντος, γεγονός που οδηγεί σε λανθασμένες υποθέσεις στα τυχερά παιχνίδια και στη λήψη αποφάσεων.

Οι επιπτώσεις της πλάνης του τζογαδόρου επεκτείνονται πέρα από την αίθουσα του καζίνο, επηρεάζοντας τις οικονομικές αποφάσεις, τον αθλητισμό, ακόμη και τις νομικές αποφάσεις. Η αναγνώριση και η κατανόηση αυτής της πλάνης μπορεί να βοηθήσει στη λήψη πιο ορθολογικών αποφάσεων, τονίζοντας τη σημασία τού να λαμβάνονται υπόψη στατιστικά στοιχεία και όχι λανθασμένοι συλλογισμοί."

Δύσκολα προσθέτεις κάτι σε ένα τόσο περιεκτικό κείμενο (ανυπόγραφο, συν τοις άλλοις, από όσο ήμουν σε θέση να τσεκάρω). Συνοψίζοντας θα στεκόμουν στην ενστικτώδη ανάγκη μας για τον εντοπισμό "μοτίβων" εκεί όπου ολοφάνερα δεν υφίστανται και στη θεμελιώδη σημασία να λαμβάνουμε υπόψη "στατιστικά στοιχεία και όχι λανθασμένους συλλογισμούς". Προεκτείνοντας την τελευταία γόνιμη σκέψη, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: πόσο συχνά συγχέουμε ή/και ταυτίζουμε τα στατιστικά στοιχεία με τους λανθασμένους συλλογισμούς; Πολύ πιο συχνά από όσο νομίζουμε. Μήπως σε αυτό ακριβώς το αυθαίρετο διανοητικό υπόστρωμα δεν στηρίζονται και οι διαχρονικές απάτες επιτήδειων, όπως των αστρολόγων, λόγου χάριν ή των πάσης φύσεως και παντός δόγματος αδίστακτων ρασοφόρων; Εάν δεν κωλύεσαι να εμφανίσεις ένα "στατιστικό στοιχείο" με την παρενδυσία "προφητείας", μπορείς κάλλιστα να "προβλέψεις" ότι θα σημειωθεί "ισχυρός σεισμός" σε μια επιβαρυμένη σεισμογενή περιοχή και τα αμνοερίφιά σου να μείνουν με το στόμα ανοιχτό προτού σπεύσουν να ενισχύσουν το παγκάρι σου. Όλα εδώ πληρώνονται, με πρώτη την ανοησία.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr