Ας ξεκινήσουμε από μια, θέλω να πιστεύω, κοινή παραδοχή. Όλοι μας (και όταν λέω "όλοι μας" εννοώ "μηδενός εξαιρουμένου") γνωρίζουμε την τύφλα μας για τα συντριπτικά περισσότερα πράγματα σε αυτή τη ρημάδα τη ζωή, εκτός από λίγα, ελάχιστα, όπου συμβαίνει να γνωρίζουμε κάτι παραπάνω, είτε επειδή έτυχε να τα σπουδάσουμε συστηματικά επί χρόνια, είτε επειδή –ποιος ξέρει γιατί- αφύπνισαν την περιέργειά μας και είπαμε να τα σκαλίσουμε λίγο περισσότερο.
Εάν κοιτάξουμε το μεγάλο κάδρο, ακόμη και τα πλέον πεφωτισμένα πνεύματα ανάμεσά μας, τα πιο ευρυμαθή και ανοιχτόμυαλα, εκτίθενται ως αδαή έξω από τον στενό κύκλο των ενδιαφερόντων ή/και των δεξιοτήτων τους. Πόσες φορές δεν βάζουμε τα γέλια με τα "μαργαριτάρια" που αλιεύουμε από το στόμα ενός κορυφαίου καλλιτέχνη ή ενός κορυφαίου αθλητή; Σκόπιμο είναι να μη λησμονούμε πως η κακεντρεχής προτροπή μας "καλύτερα να μασάει παρά να μιλάει" λειτουργεί και ως μπούμερανγκ· κάλλιστα, με το πρώτο μας ολίσθημα, μπορεί να στραφεί κι εναντίον μας.
Στο εξαιρετικό βιβλίο που διαβάζω αυτές τις ημέρες, το "Προς τ’ άστρα" του διακεκριμένου αστροφυσικού Παύλου Καστανά, προτάσσεται ως μότο η περίφημη ρήση ενός άλλου θρυλικού συναδέλφου του, του αείμνηστου αμερικανού Καρλ Σέιγκαν (Carl Sagan, 1934-1996): "Η σύγχρονη επιστήμη αποτέλεσε ένα ταξίδι στο άγνωστο, όπου σε κάθε στάση μάς περίμενε ένα μάθημα ταπεινότητας". Πράγματι, εάν δεχτούμε ως υπόθεση εργασίας την ύπαρξη ενός Θεού, δημιουργού μιας τροφικής αλυσίδας εξόχως σαρκοβόρων πλασμάτων κι επιλεκτικά παρεμβατικού (όχι πάντοτε προς την επιθυμητή κατεύθυνση), οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον εν λόγω Θεό μια μακάβρια αίσθηση του χιούμορ, καθώς φρόντισε να συνταιριάξει τη γνώση με την ταπεινότητα και την άγνοια με την αλαζονεία: όσο πιο λίγα ξέρεις τόσο πιο σίγουρος είσαι για την ορθότητά τους. Βεβαίως, στην αληθινή ζωή –επί του πεδίου, όπως θα έλεγαν οι επιστήμονες- η κατάσταση δεν είναι ούτε τόσο σχηματική ούτε τόσο εξιδανικευμένη.
Πολλοί επιστήμονες –και όχι μόνο επιστήμονες- μεθούν από την όποια γνώση τους και κοιτάζουν αφ’ υψηλού τα κοπάδια των αμαθών, απαξιώνοντας να μοιραστούν μαζί τους τον "απαγορευμένο καρπό" και παραγνωρίζοντας όσα αναφέραμε παραπάνω, τουτέστιν πως σε ένα άλλο γνωστικό αντικείμενο (για την ακρίβεια: σε σωρεία άλλων γνωστικών αντικειμένων) "αγκρίκολες" ίσως να είναι οι ίδιοι. Το χειρότερο όμως είναι πως η αλαζονεία του πραγματικού ή κατά φαντασίαν ειδήμονα μπορεί να τον οδηγήσει σε πλήρη σύγχυση ως προς την ταυτότητα του εχθρού του στον διαρκή, στον καθημερινό και συχνά άχαρο πόλεμό του με την άγνοια: να μπερδέψει τον θύτη με το θύμα· εκείνον που αγνοεί μ’ εκείνον που εκμεταλλεύεται εν ψυχρώ την άγνοιά του, ακόμη και όταν (για να μην πω: συνήθως όταν) δεν την ασπάζεται.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από την επικαιρότητα. Αυτές τις ημέρες ολοκληρώνεται η περιφορά της υποτιθέμενης Αγίας Ζώνης της Θεοτόκου στην Κύπρο. Είναι η πολλοστή περιφορά της Αγίας Ζώνης εντός κι εκτός του ελλαδικού χώρου (μέχρι τη Ρωσία έφθασε κάποτε η χάρη της, όπου την υποδέχτηκε ο ευσεβής Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρώτος ηγεμόνας στη σύγχρονη εποχή που απέδειξε εμπράκτως την ευσέβειά του σφάζοντας έναν λαό ομόδοξο με τον δικό του), πάντοτε με τη συνοδεία του προσωπικού της μάνατζερ, του επιτήδειου γέροντα Εφραίμ. Εγώ, ο αγαθός χριστιανός που θα πάω να την προσκυνήσω και θα καταθέσω πιθανώς τον οβολό μου, δεν οφείλω να γνωρίζω πως είναι μία από τις τρεις Ζώνες της Θεοτόκου που κυκλοφορούν στην πιάτσα, ούτε πως μία εκ των τριών παρέδωσε η ίδια η Παναγία μετά τον θάνατό της στον απόστολο Θωμά πάνω σ’ ένα σύννεφο και καθ’ οδόν προς τον Παράδεισο, σύμφωνα με το επίσημο αγιορείτικο δελτίο τύπου (γιατί γελάτε, κύριοι;), όπως δεν οφείλω να γνωρίζω και πόσα κεφάλια είχε ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (δύο τουλάχιστον, μας πληροφορεί ο φιλέρευνος ιστότοπος roides.wordpress.com, αναντίρρητα φτωχή συγκομιδή κεφαλιών εάν την συγκρίνουμε με τα είκοσι έξι κεφάλια του Αγίου Ιουλιανού, τα δέκα του Ιωάννη του Βαπτιστή, τα έξι του Αγίου Ανδρέα κ.ο.κ. που μπήκε στον κόπο να καταγράψει ο αλήστου μνήμης Κυριάκος Σιμόπουλος στο πολύμοχθο πόνημά του "Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα").
Στο κάτω-κάτω της γραφής, γιατί θα έπρεπε εγώ, ο αγαθός χριστιανός, να τα γνωρίζω; Γιατί θα έπρεπε να μπω καν στη ψυχοφθόρα διαδικασία να υποψιαστώ ότι "κάτι δεν πάει καλά" με όλες αυτές τις ζώνες και όλα αυτά τα κεφάλια; Μήπως χτύπησε κάποιο καμπανάκι κινδύνου και δεν το άκουσα; Μήπως οι ζώνες και τα κεφάλια δεν περιφέρονται με στρατιωτικά αγήματα και τιμές αρχηγού κράτους; Μήπως όταν ο γέροντας Εφραίμ σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση (ΣΚΑΪ, "Οι αταίριαστοι", 8 Νοεμβρίου 2017) δήλωνε εντελώς σοβαρά, χωρίς στιγμή να σκάσει το χειλάκι του, ότι η Αγία Ζώνη θεραπεύει τον καρκίνο και τη στειρότητα, εκδόθηκε καμία ανακοίνωση διαμαρτυρίας από εκπροσώπους της σεβαστής ακαδημαϊκής μας κοινότητας ή μήπως επενέβη κανένας εισαγγελέας; Μήπως εγώ, ο αγαθός χριστιανός, θα έπρεπε να μυρίσω τα δάχτυλά μου και να υποπτευθώ μια ασύλληπτων διαστάσεων κερδοφόρα διαχρονική απάτη, εκεί όπου οι πάντες –η τηλεόραση, οι επιστήμονες, οι δικαστικές αρχές, το κράτος- στην καλύτερη περίπτωση ποιούνται την νήσσαν και στη χειρότερη νομιμοποιούν την απάτη με βάγια και ωσαννά; Όποιος έντιμος άνθρωπος έχει την απάντηση στα ανωτέρω ερωτήματα, γνωρίζει και ποιος, στον πόλεμο με την άγνοια, είναι ο αληθινός εχθρός του.