Μια πασίγνωστη αλυσίδα καταστημάτων παιδικών παιχνιδιών, που καθόλου δεν θα στενοχωρηθεί εάν δεν αναφέρω το όνομά της, έχει πάρει το κολάι τα τελευταία χρόνια σε παραγωγή προβοκατόρικων (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, την έννοια της πρόκλησης) διαφημίσεων. Άλλοτε χαριτωμένες κι ευρηματικές, άλλοτε σαχλές και άστοχες, οι εν λόγω διαφημίσεις πετυχαίνουν πάντα το στόχο τους: να στρέφουν την προσοχή του καταναλωτή πάνω στη συγκεκριμένη αλυσίδα.
Τούτων δοθέντων, η εφετινή χριστουγεννιάτικη διαφημιστική της καμπάνια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως μία από τις πιο χαμηλότονες, από εκείνες που έχουν "προγραμματιστεί" για να προκαλέσουν τις όσο το δυνατόν λιγότερες αρνητικές αντιδράσεις. Εάν κατά την προσωπική μου εκτίμηση είναι και μία από τις πιο ύπουλες, επιτρέψτε μου να πιστεύω ότι δεν ευθύνεται μονάχα η γκρίνια ενός μουρτζούφλη που κλείνει αυτή τη βδομάδα τα εξήντα τέσσερα χρόνια του, αλλά και κάτι όχι τόσο εμφανές με την πρώτη ματιά, πιο υποδόριο και πιο διαβρωτικό.
Στην πλήρη της ανάπτυξη –το director’s cut, όπως λέμε στα χωριά μας- η διαφήμιση διαρκεί ένα λεπτό και είκοσι δύο δευτερόλεπτα. Εισερχόμαστε ευθύς εξαρχής σε ένα παραμυθένιο περιβάλλον. Γοτθική ατμόσφαιρα. Βουνά και χαράδρες, λίμνες και μουντάδα, η "Μελωδία της Ευτυχίας" στο πιο νυχτερινό και στο πιο χειμερινό της. Ένα καραβάνι από χαμένα παιδιά, ξεστρατισμένη θα λέγαμε από το μονοπάτι του εκμαυλιστή στον "Μαγικό Αυλό", ανακαλύπτει στο σκοτάδι έναν θησαυρό από λαμπιόνια, την ίδια ώρα που μια υπερκόσμια φωνή δίνει τις οδηγίες χρήσεως: "Ανάβει, σβήνει· κι όποιος πιστεύει, την καρδιά του ανοίγει".
Εξοπλισμένο πλέον με τα αναμμένα λαμπιόνια, το καραβάνι των χαμένων παιδιών σχηματίζει ένα ρυάκι φωτός μέσα στο ζόφο, προσπερνάει απόκληρους και τους λούζει παροδικά με τη λάμψη του, κατεβαίνει σε γκρεμούς, διασχίζει λίμνες με βάρκες, σκαρφαλώνει σε απάτητες κορφές, ενόσω καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της "μεγάλης πορείας" συνοδεύεται από ένα γλυκερό μουσικό σκοπό κι ένα τραγουδάκι όπου επαναλαμβάνονται κατατονικά τα "λαμπιόνια" μαζί με το brand name της αλυσίδας καταστημάτων. Στο τέλος της διαδρομής, όχι, δεν συναπαντάει τον εκμαυλιστή του "Μαγικού Αυλού", αλλά τον Άγιο Βασίλη αυτοπροσώπως: κυρίαρχη φιγούρα, επιβλητική, τεράστια σε σύγκριση με τα μικρά το δέμας πιτσιρίκια. Ο Άγιος Βασίλης πλησιάζει το πρώτο παιδί και αποφαίνεται: "Βλέπω πιστεύεις". Του παίρνει το αναμμένο λαμπιόνι από τα χέρια και συνεχίζει πιο δυσοίωνα: "Να θυμάσαι. Αν ένας δεν πιστεύει", το λαμπιόνι του πρώτου παιδιού σβήνει, "κανένας δεν πιστεύει" -και το βρήκατε: όλα τα λαμπιόνια σβήνουν. Ύστερα από την αιφνίδια ανατριχίλα που διαπερνάει το καραβάνι, ο Άγιος Βασίλης χαμογελάει, ανάβει πάλι όλα τα λαμπιόνια, η καρδιά των παιδιών επιστρέφει από την Κούλουρη και το γλυκερό τραγουδάκι επανέρχεται. Ουάου. Όποιο γαϊδούρι δεν κλάψει και τώρα, δεν θα κλάψει ποτέ στη ζωή του.
Όσοι έχουμε παιδιά –εγώ έχω δύο- αλλά και όσοι απλώς υπήρξαμε παιδιά γνωρίζουμε ότι το "ανήκειν" κάπου, οπουδήποτε, είναι ένα από τα πιο ισχυρά παιδικά συναισθήματα: σε μια ομάδα, σε μια αγέλη. Δεν είναι διόλου τυχαίο –και στατιστικά πολλαπλά επιβεβαιωμένο- ότι το bullying στρέφεται κυρίως εναντίον των παιδιών που ξεχωρίζουν από την αγέλη, είτε με την εξωτερική τους εμφάνιση, είτε με τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, είτε με τις διανοητικές τους ικανότητες, συχνά μάλιστα με τον συνδυασμό όλων των ανωτέρω.
Στο σχολείο, βέβαια, τα παιδιά έρχονται σε επαφή και βαθμολογούνται για τις επιδόσεις τους σε μαθήματα που ενθαρρύνουν a priori την αμφιβολία, τον σκεπτικισμό, τον συγκριτισμό και την έρευνα -όπως τα μαθήματα της Βιολογίας, της Φυσικής, της Γεωλογίας, της Ιστορίας κ.ο.κ.- αλλά έρχεται ξανά ένα μάθημα κατήχησης και απολογητικής, το μάθημα των Θρησκευτικών, για να ρίξει στα σκουπίδια όλα τα υπόλοιπα μαθήματα, να φέρει τούμπα το ματς και να διδάξει τη μόνη "χρήσιμη" αλήθεια: "Σημασία έχει να πιστεύεις".
Φανταστείτε τώρα έναν δάσκαλο Θρησκευτικών βασιλικότερο του βασιλέως, από εκείνους που αποκαλούμε "ταλιμπάν" με διαφορετικό κάθε φορά ιδεολογικό πρόσημο, να τρομοκρατήσει όλα τα παιδιά μιας τάξης λέγοντάς τους πως, εάν ένα ανάμεσά τους "δεν πιστεύει", δεν θα πάει μονάχο του στην Κόλαση, αλλά θα συμπαρασύρει εκόντες άκοντες και τους συμμαθητές του. Πόσο διαφέρει ένα τέτοιο μήνυμα από το βασικό μότο της διαφήμισης;
Ένας καλός μου φίλος, που συνηθίζει να βλέπει μισογεμάτο κάθε ποτήρι που βλέπω εγώ μισοάδειο, μου είπε τις προάλλες: "Πάρ’ το ανάποδα, Πέτρο. Σίγουρα δεν ήταν στις προθέσεις των εμπνευστών της διαφήμισης, αλλά γιατί –ερήμην τους, εν αγνοία τους- να μην ισχύει και το ανάποδο; Σκέψου το: "Αν ένας δεν πιστεύει, κανένας δεν πιστεύει”. Με άλλα λόγια; Αρκεί να αμφιβάλει ένας προκειμένου να απλωθεί η αμφιβολία σαν πυρκαγιά". Δεν έχει άδικο. Κάπως έτσι δεν έμειναν τα λαμπιόνια αναμμένα ανά τους αιώνες; Μονάχα που εκείνα δεν ήταν λαμπιόνια χριστουγεννιάτικα.