Το παιχνίδι των - ισμών

Ενα «φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη», όμως δεν είναι ο κομμουνισμός, κατά τη ρήση του Μαρξ. Είναι άλλοι -ισμοί: Εθνικισμός (κοινωνικός και οικονομικός), απομονωτισμός, σκοταδισμός, λαϊκισμός.

Η συνισταμένη αυτών των -ισμών μπορεί να είναι ένας άλλος -ισμός, ο διαμελισμός. Η αδυναμία της Ευρώπης να δώσει ουσιαστικές απαντήσεις στην οικονομική κρίση, στη φτωχοποίηση, στην ανισομερή κατατανομή πλούτου, στην προσφυγική - μεταναστευτική κρίση και στην απειλή της ασφάλειας ενισχύουν το οπλοστάσιο των ακροδεξιών και εθνικιστικών μορφωμάτων που υπόσχονται «καθαρές λύσεις». Ορμπάν στην Ουγγαρία, Λεπέν στη Γαλλία, Φίκο στη Σλοβακία, Κατσίνσκι στην Πολωνία. Στην Πολωνία, σημειωτέον, υπεγράφη ο νόμος για τον έλεγχο των δημοσίων ΜΜΕ, ένας νόμος ντροπή για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, με την Κομισιόν ουσιαστικά να ψελίζει, ή να χασμουριέται κατά την ιστορική ρήση του Μιτεράν.

Ολα αυτά φαίνεται να δημιουργούν μια φυγόκεντρη δυναμική, που μπορει να πολλαπλασιαστεί γεωμετρικά από το αποτέλεσμα του επικείμενου δημοψηφίσματος για το Brexit. Και ίσως δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο το γεγονος ότι η γερμανική οικονομική ελιτ, οι επιχειρηματικές ενώσεις, μίλησαν για κίνδυνο διάσπασης της Ευρώπης.

Πως διαμορφώνεται το σκηνικό. Το περιγράφει σε γενικές γραμμές ο W. Münchau στους Financial Times: «Καθώς μπαίνουμε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας, η ΕΕ διχάζεται από τρία ρήγματα. Το πρώτο χωρίζει τον επιτυχημένο Βορρά από τον χρεωμένο Νότο. Το δεύτερο, τον περιθωριακό ευρωσκεπτικισμό από το ευρώφιλο κέντρο. Το τρίτο διαχωρίζει την κοινωνικά φιλελεύθερη Δύση από την αυξανόμενα αυταρχική Ανατολή. Αυτή είναι μια εικόνα αποσύνθεσης και διάσπασης»

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν η εικόνα αποσύνθεσης και διάσπασης μπορεί να αλλάξει. Πολλοί εκτιμούν ότι το υφιστάμενο ευρωπαϊκό μοντέλο εξέπνευσε τα λοίσθια και απαιτείται ένας μετασχηματισμός στη λογική της διαμόρφωσης μιας ένωσης πολλών πυρήνων και προφανώς διαφορετικών ταχυτήτων. Αυτό όμως το μόρφωμα δεν μπορεί να είναι Ενωση και αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει σε τείχη, σε φράκτες οικονομικούς αλλά και φυσικούς. μεταξύ των χωρών μελών, ειδικά σε συνδυασμό με τις πιέσεις που ασκούνται από τις μεταναστευτικές ροές.

Η προσέγγιση αυτή βρίσκεται εξάλλου δεν συμβαδίζει, όσο και αν φαίνεται περίεργο, με την επιθυμια των λαών και τις πεποιθήσεις της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης που πολλές φορές ξεπερνά τους ηγέτες της αλλά και τους λεγόμενους διαμορφωτές της. Σε αυτό το γκρίζο σκηνικό της αστάθειας, της αβεβαιότητας και του τρόμου, πανευρωπαϊκή δημοσκόπηση, πριν από λίγες ημέρες, κατέδειξε την πίστη των πολιτών στην Ενωμένη Ευρώπη. Παρά τις περί του αντιθέτου εκτιμήσεις, το ποσοστό των ερωτηθέντων που επιθυμεί την παραμονή στην Ε.Ε. φτάνει το 64% – το ίδιο όπως και πέρσι, ενώ ακόμη και στην Βρετανία, όπου υπάρχει ένα ρεύμα για Brexit, το ποσοστό των αναποφάσιστων είναι τόσο υψηλο, 21%, που ενδεχομένως μπορει να οδηγήσει σε αναστροφή του ρεύματος.

Τα ευρήματα της έρευνας ειναι ή μπορεί να γίνουν η συγκολλητική ουσία της Ευρώπης. Ομως είναι ευθύνη των προοδευτικών, φιλοευρωπαικών δυνάμεων να συγκροτήσουν μια «μεγάλη συμμαχία», να πάρουν το κονίαμα για να χτίσουν την Ευρώπη της συνεργατικότητας και της αλληλεγγύης. Στον λαϊκισμό πρέπει να αντιταχθεί ένας διαφορετικός λαϊκισμός, όχι ως δημαγωγία όπως έχει καταντήσει να θεωρείται αλλά ως «πολιτική ιδέα και δράση που στοχεύει στην αντιπροσώπευση των επιθυμιών και των αναγκών του απλού λαού». Πως μεταφράζεται αυτό στην πράξη; Με την εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης, όχι ομως με την έννοια της δημιουργίας ενός υπερεθνικού μπαμπούλα.

Οπως σημειώνει ο Γιούργκεν Χάμπερμας: «Ο θεσμικός συντονισμός της φορολογικής, οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής δεν μπορεί να επιτευχθεί με τεχνοκρατικά μέσα. Η απαραίτητη μεταβίβαση κυριαρχίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο απαιτεί έναν δημοκρατικό έλεγχο, συνεπώς μια κλίση της ζυγαριάς υπέρ του Ευρωκοινοβουλίου. Δυστυχώς δεν βλέπω κανέναν Τσόρτσιλ, κανέναν πολιτικό που θα είχε το απαιτούμενο κύρος να θέσει μια τέτοια αλλαγή σε κίνηση»

Στους επικίνδυνους -ισμούς πρέπει να αντιπαρατεθεί και ένας άλλος ξεχασμένος, παραμελημένος -ισμός. Ο πολιτισμός, που μπορει να σφυρηλατήσει μια ευρωπαική ταυτότητα αναγνωρίζοντας τις διαφορετικότητες. Το είχε θέσει ο Ουμπέρτο Εκο, αναφερόμενος στην αντιπαράθεση που είχε γίνει για το Ευρωσύνταγμα: «Εγινε μια τεράστια συζήτηση για το αν οι θρησκευτικές ρίζες της Ευρώπης, έπρεπε να δηλώνονται στο Σύνταγμα. Οι κοσμικοί αντέδρασαν και επικράτησαν και έτσι δεν έγινε καμία αναφορά σ'αυτό. Η εκκλησία αντέδρασε. Όμως υπήρχε κι ένας τρίτος τρόπος, ο δυσκολότερος. Κι αυτός θα ήταν να μιλήσουμε στο Σύνταγμα για όλες τις ευρωπαϊκές μας ρίζες: τις Ελληνορωμαϊκές, τις Εβραιοχριστιανικές. Στις ευρωπαϊκές μυθολογίες, υπάρχει τόσο η Αφροδίτη όσο και ο Εσταυρωμένος, η Βίβλος αλλα και η Νορβηγική Μυθολογία που επιβιώνει στα χριστουγεννιάτικα δέντρα και σ'ενα πλήθος εορτών όπως της Αγίας Λουκίας, του Αγίου Νικολάου. Η Ευρώπη ήταν η ήπειρος που ένωσε πολλές, διαφορετικές ταυτότητες χωρίς, όμως, να τις μπερδέψει.»

Η Ελλάδα βρίσκεται στον 7ο χρόνο της ύφεσης, εκπέμποντας μια γενική εικόνα εθνικής, συλλογικής κατάθλιψης και κοινωνικής παραίτησης. Και όμως μέσα σε αυτήν τη γενική μαύρη εικόνα θα μπορούσε κάποιος να δει πινελιές αισιοδοξίας. Το 2015 ήταν έτος ωρίμασης, έστω και αναγκαστικής, ενδεχομένως περισσότερο λόγω κόπωσης και λιγότερο λόγω αυτογνωσίας. Οι αντιπαραθέσεις σε κοινωνικό επίπεδο υποχώρησαν ή τουλάχιστον δεν πήραν ακραία μορφή, δεν εκφυλίστηκαν σε ανόητους και επικίνδυνους φανατισμούς, παρά τη οξύτατη ρητορική της πολιτικής ηγεσίας.

Η κάλπη του δημοψηφίσματος του περασμένου Ιουλίου έβγαλε και ένα άλλο αποτέλεσμα που μάλλον δεν έχει εκτιμηθεί: Εχει να κάνει με το ύφος των πολιτών, ύφος που στην ουσία έβαλε ταφόπλακα στο μανιχαϊστικού τύπου δίλημμα «μνημόνιο - αντιμνημόνιο». Το ερώτημα είναι αν οι πολιτικές ηγεσίες, οι πολιτικοί σχηματισμοί έχουν κατανοήσει αυτή την αλλαγή προκειμένου να παρουσιάσουν ένα νέο αφήγημα που θα βασίζεται στον ρεαλισμό, μακριά από δήθεν ριζοσπαστισμούς , ανέξοδους πατριωτισμούς και ακροβατισμούς μεταξύ «αντιμνημονιακού λόγου» και «μνημονιακής πράξης». Αυτός είναι ο μόνος προνατολ-ισμός για το μέλλον. Διαφορετικά είμαστε καμένοι. Με ένα ή δύο «μ» μικρή σημασία έχει.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr