Η συνταγματική και θεσμική πορεία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης ήταν από τα κύρια θέματα συζήτησης τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου του Κύκλου Ιδεών "Η καμπύλη της Μεταπολίτευσης (1974-2024)" που πραγματοποιείται με αφορμή τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης και οργανώνεται από τον Κύκλο Ιδεών σε συνεργασία με το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών.
Ο Ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ Νίκος Αλιβιζάτος, υποστήριξε ότι το Σύνταγμα ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες της Μεταπολίτευσης κυρίως διότι η πορεία της χώρας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης συνδέθηκε με την πορεία της Ευρώπης.
"Ο πόλεμος του 1940-45 και η Χούντα του 1967 ήταν δύο περίοδοι που απέκοψαν τη χώρα από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις", τόνισε και συμπλήρωσε πως η χώρα και το θεσμικό θεμέλιο της Μεταπολίτευσης, δηλαδή το Σύνταγμα, κατοχυρώθηκαν και έτσι επετεύχθη η ελευθεροτυπία, η ελευθερία των ατομικών δικαιωμάτων, η ισοπολιτεία και το Κράτος Δικαίου. Ο κ. Αλιβιζάτος υπογράμμισε ότι ορόσημο για την χώρα μας είναι η ένταξη της στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, κάτι που έγινε χωρίς αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος και έκανε ειδική μνεία στο άρθρο 28 για τη νομοθετική εξουσιοδότηση που έπαιξε σημαντικό ρόλο στα χρόνια της οικονομικής αλλά και της υγειονομικής κρίσης.
Από τη δική σκοπιά ο Μπάμπης Ανθόπουλος, καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ, τόνισε ότι η Μεταπολίτευση είναι ένας "ισχυρός όρος του Συνταγματικού Δικαίου που οφείλεται στην ασυνέπεια της δυναμικής της με την προηγούμενη εποχή". Αναλύοντας αυτή τη φράση εξήγησε ότι η χώρα κατάφερε να επιτύχει την κατοχύρωση του Συντάγματος ξεπερνώντας τις περιόδους απειλής της δημοκρατίας, όπως ο πόλεμος του 1945 και η Χούντα. Ως τρία σημαντικά σημεία στην κατοχύρωσης του θεσμικού θεμελίου της Μεταπολίτευσης ξεχώρισε τη "Συνταγματική Κουλτούρα της Μεταπολίτευσης", λέγοντας ότι το Σύνταγμα ανήκει σε όλους (πολίτες, κόμματα, άτομα και κινήματα), την αξία της "καθημερινοκοποίησης" του Συντάγματος αλλά και την κατοχύρωση της ελευθερίας, κυρίως μετά το 1981, με το ΠΑΣΟΚ, κόμμα το οποίο χαρακτήρισε ως "κόμμα κατοχύρωσης δικαιωμάτων στους πολίτες".
Σύμφωνα με την Λίνα Παπαδοπούλου, καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ, η Μεταπολίτευση τελείωσε με την οικονομική κρίση του 2008. "Η ένταξη της χώρας μας το 1979 στη Δύση με την συμμετοχή της ως μέλος των Οικονομικών Κοινοτήτων είναι σημαντική και έφερε τη ροή της ιστορίας της χώρας μας να κινείται παράλληλα με την ιστορία της Δύσης και της Ευρώπης. Όμως η αδυναμία να πάμε παρακάτω, η κατάρρευση του κόμματος της Μεταπολίτευσης -του ΠΑΣΟΚ- και η ανούσια αναθεώρηση του Συντάγματος του 2008 οριοθετούν το τέλος της Μεταπολίτευσης", σημείωσε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε ότι το δημοψήφισμα του 2015 ήταν ένα ψευδο-δημοψήφισμα.
Ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ιστορικός και υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, έκανε μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή από την εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής μέχρι και σήμερα του ρόλου του Στρατού στην Μεταπολίτευση. Εξηγώντας αναλυτικά τις αλλαγές που υπέστη ο Στρατός κυρίως κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960, αλλά και την εποχή της τουρκικής εισβολής στη Κύπρο, εξήγησε ότι η θεσμική λήξη του ρόλου του Στρατού στην διακυβέρνηση της χώρας ήρθε αρχικά με την εισβολή της Κύπρου, την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, την πτώση του ρόλου της βασιλείας (παλάτι) και τέλος με τις θεσμικές αλλαγές της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ το 1981.
Ο Αντώνης Καραμπατζός, καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ μίλησε για την κρίση και πως αυτή επηρέασε τη χώρα και το θεσμικό θεμέλιο της Μεταπολίτευσης. "Η χώρα είχε μία οικονομική και νομισματική αστάθεια πριν ενταχθεί στο Ευρώ, μετά όμως με την ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη, αυτή αποκαταστάθηκε και απειλήθηκε εκ νέου την εποχή της οικονομικής κρίσης του 2008", σημείωσε. Και συμπλήρωσε ότι "το θεσμικό αποτύπωμα των αλλεπάλληλων κρίσεων (οικονομική και υγειονομική κρίση) οδήγησε τη χώρα σε μία ενίσχυση της θέσης του πρωθυπουργού από το 1975 ως και σήμερα που έχει μετατρέψει τη Βουλή σε ένα διεκπεραιωτικό όργανο της Κυβέρνησης. Το 2019 μέρος του προβλήματος αποκαταστάθηκε με την αναθεώρηση του Συντάγματος και την αποσύνδεση της προεδρικής εκλογής από την πρόωρη διάλυση της Βουλής".
Τέλος, η κυρία Βασιλική Χρήστου, Επίκουρη Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΕΚΠΑ, τόνισε ότι για εκείνη ο κύκλος της Μεταπολίτευσης δεν έχει κλείσει και ότι το μέλλον της ενίσχυσης του Συντάγματος για τις επόμενες γενιές πρέπει να βασίζεται στην πολιτική ελευθερία, στην διαρκή ενίσχυση του Κοινοβουλευτισμού μέσα από την ενίσχυση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας (αντιπολίτευσης), την ενίσχυση της εσωκομματικής δημοκρατίας, του πολιτικού διαλόγου αλλά και την αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκαλεί η ιδιώτευση.
Τη συζήτηση συντονισαν η δημοσιογράφος στην εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ", Δήμητρα Κρουστάλλη και ο διευθύνων σύμβουλος της Economia Media, Αντώνης Παπαγιαννίδης.
Κυκλος Ιδεών: Η πορεία της χώρας κατά τη Μεταπολίτευση ενισχύθηκε από την ένταξή της στην Ευρώπη
Στις εγχώριες και διεθνείς τομές, που ορίζουν την περίοδο της μεταπολίτευσης, ήταν επίσης αφιερωμένο μέρος της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου.
Στον χαιρετισμό του ο Συμεών Τσομώκος, πρόεδρος του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, υπογράμμισε ότι "είμαστε ικανοί για το καλύτερο και για το χειρότερο", αναφέροντας ορόσημα των 50 ετών της Μεταπολίτευσης, από την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΕ, την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης, την ένταξη στην ΟΝΕ και τους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι την οξεία πόλωση του πολιτικού συστήματος, την άνοδο του λαϊκισμού, την κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος και τη δίνη της μεγάλης οικονομικής κρίσης. Παράλληλα, ανέδειξε ως μείζονος σημασίας θέματα για τη νέα εποχή που έχει ξεκινήσει την ανάδυση νέων γεωπολιτικών δυνάμεων, την ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας, την έντονη μεταναστευτική κρίση αλλά και το οξύ δημογραφικό πρόβλημα.
Για τη χρονική διάρκεια της μεταπολίτευσης συζήτησαν καθηγητές και πολιτικοί αναλυτές. Ο ομότιμος καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γιάννης Βούλγαρης, σημείωσε ότι, ενώ ξέρουμε την αρχή αυτής της περιόδου - το 1974 - το τέλος της είναι αβέβαιο, εντοπίζοντας δύο ορόσημα, το τέλος του ψυχρού πολέμου το 1989 και το 2010 με την οικονομική κρίση και τονίζοντας ότι διατηρείται το βασικό δημοκρατικό και ευρωπαϊκό κεκτημένο που κινδύνευσε μόνο το 2015.
"Η μεταπολίτευση σε εμάς, αντίθετα από άλλες χώρες, δεν έχει τελειώσει. Θα τελειώσει μόνο όταν υπάρξει γενική πολιτική συναίνεση των κυριότερων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων στους τρεις πυλώνες: την κοινοβουλευτική δημοκρατία, τον πολιτικό φιλελευθερισμό και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας", τόνισε από την πλευρά του ο πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας Τάκης Παππάς, σημειώνοντας ότι κομματικές και κοινωνικές δυνάμεις τείνουν συχνά να αμφισβητούν κάποιο από τα τρία αυτά θεμέλια της μεταπολίτευσης.
Στη δεκαετία του ’80 με την επικράτηση του ΠΑΣΟΚ και τις πρώτες μεταρρυθμίσεις που εκκρεμούσαν επί δεκαετίες εντοπίζει το τέλος του πρώτου κύκλου της μεταπολίτευσης η Χριστίνα Κουλούρη, καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, επισημαίνοντας ότι ως κατάσταση τέλειωσε το 2010, όταν υπήρξε για πρώτη φορά κριτική αντιμετώπιση στοιχείων της μεταπολίτευσης.
Το φθινόπωρο του ’74 έγινε πιο ορατή η μεταπολίτευση με τη στενή έννοια, σύμφωνα με την Έφη Γαζή, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, η οποία σημείωσε ότι απέκτησε ευρεία έννοια γύρω στο 1985, όταν άρχισε να συζητείται το τέλος της. Μάλιστα, εντόπισε την αντοχή της μεταπολίτευσης στο γεγονός ότι περιέχει πολλές εποχές στο εσωτερικό της.
Ανοιχτό θεωρεί το τέλος της μεταπολίτευσης με την έννοια του πολιτικού καθεστώτος που έχει γερά θεμέλια ο Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής Ερευνών ΚΕΙΝΕ, Ακαδημία Αθηνών, επισημαίνοντας ωστόσο ότι με το τέλος του ψυχρού πολέμου μπήκαμε σε μια πιο εξελιγμένη φάση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με νέα ατζέντα και περιορισμούς στη δυνατότητα των κρατών να διαμορφώνουν την πολιτική τους.
Σε ερώτηση της συντονίστριας - δημοσιογράφου, Σίας Κοσιώνη, για τις διεθνείς εξελίξεις που λειτούργησαν ως ορόσημα στη μεταπολίτευση, η κυρία Κουλούρη στάθηκε, εκτός από την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού που είχε ως συνέπεια τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία και το μακεδονικό ζήτημα, στη μεγάλη τεχνολογική επανάσταση και τον ψηφιακό κόσμο που διαπερνά όλους τους τομείς της ζωής μας.
Από την πλευρά του, ο κ. Βούλγαρης εντόπισε ως ορόσημα το τέλος του διπολικού κόσμου αλλά και το 2009-10 που το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα υπέστη υποβάθμιση και η δημοκρατία για τη νέα γενιά έγινε συνώνυμο της στασιμότητας, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο αναφέρθηκε σε νέους αυταρχισμούς όπως στην Κίνα και στη Ρωσία.
Μεγαλύτερο βάρος στις τομές του εγχώριου πολιτικού συστήματος έριξε ο κ. Παππάς, τονίζοντας ότι το 2012 υπήρξε μια πολύ μεγάλη τομή με την κατάρρευση του δικομματισμού, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στην οικονομική κρίση του 2010, επισημαίνοντας ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας μας τότε ήταν υψηλότερο από το ΑΕΠ άλλων 13 χωρών της ΕΕ, ενώ σήμερα είμαστε μπροστά μόνο από τη Βουλγαρία.
Στο τέλος του ψυχρού πολέμου, το μακεδονικό ζήτημα, τη μαζική μετανάστευση καθώς η Ελλάδα έγινε για πρώτη φορά χώρα υποδοχής αλλά και την τεχνολογική εξέλιξη στάθηκε η κα Γαζή, ενώ ο κ. Ριζάς έκανε ειδική αναφορά στη ρήξη που υπήρξε στον πυρήνα που αποκαλούμε κοινωνικό συμβόλαιο, μιας και έχει απολεσθεί η προσδοκία ότι οι επόμενες γενιές θα ζήσουν το ίδιο ή καλύτερα από εμάς, γεγονός που οδηγεί στην αντίληψη ότι μια επιστροφή στα έθνη - κράτη μπορεί να δώσει οικονομικές και κοινωνικές λύσεις.
Το συνέδριο συνεχίζεται και σήμερα Τρίτη 14 Μαϊου. Η πρώτη θεματική της τρίτης ημέρας ανήκει στη συνολική επισκόπηση της ελληνικής οικονομίας που έζησε μια πρώτη Μεταπολίτευση το 1974 και μια δεύτερη "Μεταπολίτευση" με την οικονομική κρίση. Αμέσως μετά η γενιά Z διατυπώνει την άποψη της για τη Μεταπολίτευση. Ακολουθούν τρεις πολιτιστικές θεματικές. Η πρώτη έχει ως αντικείμενο τις αφηγήσεις, η δεύτερη την αισθητική και η τρίτη τη σκηνή και τις αναπαραστάσεις της Μεταπολίτευσης. Αφού μεσολαβήσει μια σημαντική παρέμβαση, θα διεξαχθεί ο καταληκτήριος διάλογος για τα μεγάλα δίπολα της πεντηκονταετίας ως οιωνούς για το μέλλον. Το συνέδριο θα κλείσει όμως μουσικά με τη "μπαλάντα της Μεταπολίτευσης" μια σύνθεση που αναζητά τον ήχο της Μεταπολίτευσης.
Η είσοδος στο συνέδριο είναι ελεύθερη, ενώ μεταδίδεται και διαδικτυακά.