Αλήθεια, αισθανθήκατε καλύτερα όταν ο κ. Κατρούγκαλος παρουσίασε την μείωση των συντάξεων ως …«ασφαλιστική αναπλαισίωση»; Όποιος απαντήσει «ναι», ίσως ήδη να πιάστηκε στα δίχτυα της δημαγωγίας η οποία μέσω της γλώσσας απειλεί να χειραγωγήσει και τη σκέψη μας…
Σήμα εγρήγορσης απέναντι ακριβώς στον κίνδυνο αυτόν εκπέμπει ο δημοσιογράφος Γιάννης Βλαστάρης, με τα 400 λήμματα της νέας, εμπλουτισμένης, έκδοσης του Λεξικού Χωρίς Γραβάτα (εκδόσεις Αρμός). Εκεί παρελαύνουν, μεταξύ άλλων, η «καθαρή έξοδος», το «ολιστικό σχέδιο» και η «εποχή μετά-λιτότητας». Η νεότερη «σοδειά», δηλαδή, των λεκτικών κατασκευών που χρησιμοποιεί η εξουσία για να εξωραΐσει τις όχι και τόσο αθώες πράξεις της. Ο ανανεωμένος τόμος του Λεξικού βιβλίου του -παρουσιάζεται την Τετάρτη 16 Μαΐου (ώρα 19.30) στο ‘Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη- μάς έδωσε την ευκαιρία μιας συνομιλίας μαζί του.
- Κύριε Βλαστάρη γιατί να πάρει κάποιος την εμπλουτισμένη έκδοση του Λεξικού χωρίς γραβάτα αν έχει αγοράσει κάποια από τις προηγούμενες;
Για να διαπιστώσει, με τρόπο πρακτικό και ανάγλυφο, την κλιμάκωση του φαινομένου της «διπλής γλώσσας» στον τόπο μας. Το νέο βιβλίο περιλαμβάνει, ήδη, και περίπου 50 νέα λήμματα που έχουν προκύψει στο μεσοδιάστημα από τις προηγούμενες εκδόσεις. Και, δυστυχώς, οι νεολογισμοί και οι παραπλανητικοί όροι όλο και πληθύνονται. Για παράδειγμα, η έκδοση αυτή πρόλαβε τον διαβόητο «μπιφτεκά» για τον πολιτικό που αλλάζει όψεις σαν τα μπιφτέκια που ψήνονται αμφίπλευρα. Ενώ τυπωνόταν, όμως, εμφανίστηκαν και καινούργια λήμματα με πρώτο, ανάμεσά τους, το «αρνητικό πλεόνασμα», όπως ξαφνικά βαφτίστηκε το έλλειμμα…
- Ποιο από τα λήμματα σάς έκανε το μεγαλύτερο κέφι όταν το δουλεύατε;
Νομίζω κορυφαία είναι η αντικατάσταση της μείωσης των συντάξεων με τον όρο «αναπλαισίωση» του κ. Κατρούγκαλου. Είναι, ίσως, το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της τεχνικής της παραπλάνησης. Καθώς οι λέξεις κρύβουν σημασίες με τις οποίες λειτουργεί το μυαλό μας, η διαστροφή των πρώτων αυτομάτως αλλάζει και τις δεύτερες, δημιουργώντας σύγχυση στα κριτήρια του απλού πολίτη. Αυτό θέλω να επισημάνω και το κάνω, βέβαια, όχι με όρους επιστημονικούς αφού δεν είμαι γλωσσολόγος, αλλά μέσω δημοσιογραφικών σχολίων και με όπλο το χιούμορ.
- Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτό το φαινόμενο της διπλής γλώσσας...
Είναι φαινόμενο σύμφυτο με την εξουσία αλλά και με την καθημερινότητά μας, καθώς όλοι χρησιμοποιούμε ευφημισμούς που δεν αντανακλούν πλήρως την πραγματικότητα, αλλά μας βοηθούν στην επικοινωνία μας. «Εύσωμο» λέμε, ας πούμε, τον «χοντρό», ή «ζουμερή» μία κυρία με πολλά κιλά. Δεν έχουν όμως όλες οι διατυπώσεις την ίδια βαρύτητα. Είναι άλλο να αποκαλέσω τον «ανασχηματισμό» «αναδόμηση», και άλλο το «κολαστήριο της Αμυγδαλέζας» να βαφτίζεται σε μία νύχτα … «κλειστή δομή». Αυτομάτως, αμβλύνω τις εντυπώσεις γύρω από έναν όρο που είναι αρνητικά φορτισμένος και παρουσιάζω ένα δυσμενές γεγονός με τρόπο εύηχο ώστε η σκέψη του άλλου να το «καταπιεί» καλύτερα.
- Μπορεί η γλώσσα να εξελιχθεί σ’ ένα επικίνδυνο εργαλείο στα χέρια ενός πολιτικού;
Μα και βέβαια. Ο λόγος, άλλωστε, είναι το βασικό εργαλείο άσκησης της πολιτικής και εκεί ακριβώς καραδοκούν και η δημαγωγία και η προπαγάνδα. Η τελευταία, μάλιστα, γίνεται πιο ύπουλη, καθώς δεν δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα αλλά κυρίως διαμορφώνει παράλληλες πραγματικότητες. Το αποτέλεσμα; Απώλεια των ορθών κριτηρίων μας και πλήρης σύγχυση! Μέσα στις πολλές «αλήθειες» χάνεται η πραγματική, ενώ αθωώνονται οι άλλες -οι ψευδείς, οι νόθες- που μας περιβάλλουν.
- Αυτός, λοιπόν, είναι ο στόχος μέσα απ’ αυτήν την έκδοση;
Θα μπορούσε να λεχθεί κι έτσι. Είναι καιρός να γίνουμε πιο καχύποπτοι απέναντι στο δημόσιο λόγο και την «αργκό» της εξουσίας. Να βάλουμε ένα φίλτρο κυριολεξίας στα αυτιά μας και, εν συνεχεία, ένα δίχτυ ορθολογισμού στην πορεία του μηνύματος προς το μυαλό μας. ’Ετσι, νομίζω, θα γίνουμε καλύτεροι ερμηνευτές της πραγματικότητας.
- Λεξικό χωρίς γραβάτα! Ποιους συνειρμούς θέλατε να δημιουργήσετε με αυτόν τον τίτλο;
Δεν το αρνούμαι. Αυτή η «νέο-γλώσσα», που απευθύνεται περισσότερο στο θυμικό και λιγότερο στη λογική μπορεί να προϋπήρχε, αλλά άνθισε στα χρόνια του μνημονίου και κατέκλυσε την καθημερινότητα την εποχή των «Αγανακτισμένων». Το Λεξικό χωρίς Γραβάτα, ωστόσο, θέλει να επισημάνει ότι η κυβέρνηση που διάλεξε να ανέβει πάνω στο κύμα εκείνου του τυφλού λόγου, αμέσως τον εγκολπώθηκε και τον ανέπτυξε, για να δικαιολογήσει τον δικό της οπορτουνισμό: Βάφτισε την Τρόικα «θεσμούς», το Δ.Ν.Τ «κλιμάκιο Washington group» και το Μνημόνιο «προωθητικό συμβιβασμό». Ε, δεν έπρεπε κάπως να αποδοθεί αυτή η εξέλιξη;
- Ποια η στάση -και η τυχόν ευθύνη- της αντιπολίτευσης απέναντι στην ψευδή ρητορική της εξουσίας;
Η διπλή γλώσσα έχει έναν παράξενο τρόπο να επιβάλλεται ακόμη και στους αντιπάλους. Ιδιαίτερα αν ο βομβαρδισμός της είναι συνεχής και πολύ περισσότερο αν απευθύνεται σε ένα πολιτικό σύστημα καθυστερημένο και σε ένα ακροατήριο εν πολλοίς απλοϊκό. Έτσι, λοιπόν, ακούμε και την αντιπολίτευση να υπόσχεται, τώρα, κατάργηση του … «υποκατώτατου μισθού» λες και θα μας φέρει τον «υπέρ-κατώτατο». Και η Βαβέλ γενικεύεται…
- Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος από τη διείσδυση της διπλής γλώσσας;
Αν σκέφτομαι ότι ο επόμενος μισθός μου θα είναι, απλώς, «αναπλαισιωμένος» και όχι ο μισός, τότε θα ανέχομαι εκείνον που πήρε την απόφαση. Κι όταν μου πουν ότι η εποχή που ζω τώρα είναι η «εποχή μετά-λιτότητας», τότε αυτομάτως μπορεί να ελπίζω ότι τα πράγματα θα πάνε καλά. Όμως, ούτε ανεκτό μισθό θα έχω, ούτε τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Θα ζώ σε μία ψευδαίσθηση ή αυταπάτη, όπως είπε και ο πρωθυπουργός. Συνεπώς αν με πλημμυρίσει αυτή η γλώσσα, σημαίνει ότι θα με πλημμυρίζουν πλαστές έννοιες. Με άλλα λόγια, θα έχει χειραγωγηθεί, χωρίς καν να το καταλάβω, η συνείδησή μου
- Γιατί προσκαλέσατε μια πρώην υπουργό και Επίτροπο (την ΄Αννα Διαμαντοπούλου), τον πρόεδρο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά (τον Βασίλη Κορκίδη) και έναν δημοσιογράφο (τον διευθυντή του Βήματος Αντώνη Καρακούση) να μιλήσουν, την Τετάρτη, για το βιβλίο;
Στην ιστορική βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λασκαρίδη θέλουμε να ανιχνεύσουμε πώς η διπλή γλώσσα απειλεί την Πολιτική, την Οικονομία (και οι αριθμοί μπορούν να πλασαριστούν με λάθος τρόπο), αλλά και τον Τύπο που με σχετική ευκολία αναπαράγει αυτήν την παραπλανητική αργκό. Κυρίως, όμως, θέλουμε να προβληματιστούμε, να απαντήσουμε σε ερωτήσεις και να μιλήσουμε για το θέμα με όσους συμπολίτες μάς τιμήσουν με την παρουσία τους.
- Υπήρξατε για 20 χρόνια διευθυντής της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας και δημιουργός του περιοδικού Έψιλον. Τύπος τότε ή Τύπος τώρα, κύριε Βλαστάρη; Καλύτερο ή χειρότερα;
Δεν υπάρχει απάντηση με μια λέξη. Ηθικά προς το χειρότερο. Αλλά σε επίπεδο ταχύτητας στη δουλειά και παρουσίας νέων και καλύτερα μορφωμένων ανθρώπων στο επάγγελμα, προς το καλύτερο. Δεν υπάρχει μια και μόνη ανάγνωση. Αλλά αυτό το θέμα είναι ένα άλλο βιβλίο.
Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης έγραψε για το Λεξικό χωρίς Γραβάτα του Γ. Βλαστάρη:
Το Λεξικό τού κ. Βλαστάρη ξεχωρίζει για τα πιο έξυπνα, εύστοχα και πρωτότυπα λήμματα πολιτικοκοινωνικού περιεχομένου που ο ίδιος έχει συλλέξει συστηματικά και σχολιάσει δημοσιογραφικά. Ως γλωσσολόγος-λεξικογράφος φρονώ ότι πρέπει να διαβαστεί ευρύτερα ως ένα άλλου τύπου λεξικό, που ενδιαφέρει όλους. Στα δικά μας επιστημονικού τύπου λεξικά τα λήμματα αυτά (λέξεις και φράσεις) ή δεν περιλαμβάνονται λόγω τού εφήμερου χαρακτήρα τους ή δεν σχολιάζονται, αποτελώντας - στην καλύτερη περίπτωση - απλά περιγραφικά λήμματα. Αξίζουν συγχαρητήρια στον γνωστό, έμπειρο και γλωσσικά χαρισματικό αυτόν δημοσιογράφο που τόλμησε να συνθέσει ένα τέτοιο Λεξικό, το οποίο έχει και το χαρακτηριστικό, από τη φύση του και την εξέλιξη των πραγμάτων, ότι σε κάθε νέα έκδοση (όπως σ' αυτήν τη που ήδη κυκλοφορείται) εμπλουτίζεται σημαντικά.
Info:
Λεξικό χωρίς γραβάτα
Τετάρτη 16 Μαΐου (ώρα 19.30)
Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη
2ας Μεραρχίας 36 και Ακτής Μουτσοπούλου
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr