Το θέαμα ως εναλλακτικός τρόπος του πολιτεύεσθαι

Υπάρχει ένα στοιχείο που αποτελεί τον πιο ασφαλή και σχεδόν αλάνθαστο δείκτη ότι η πολιτική αντιπαράθεση στο δημόσιο διάλογο έχει υποστεί μια μετάλλαξη τόσο βαθιά και τόσο συνολική που δύσκολα μπορεί να αντιστραφεί. Πρόκειται για την πικρή διαπίστωση ότι μια συζήτηση που θα έπρεπε να είναι πολιτική, επειδή τα θέματα που αγγίζει ή ο τόπος στον οποίο πραγματοποιείται ενδείκνυνται για κάτι τέτοιο, εκκενώνεται βαθμηδόν από οποιοδήποτε πολιτικό χαρακτηριστικό και αποκτά χαρακτήρα θεάματος.

Ας πάρουμε ως παράδειγμα τις τελευταίες συζητήσεις που έλαβαν χώρα στην Ολομέλεια της Βουλής για την παιδεία και τη διαπλοκή. Ο θεμελιώδης πυρήνας του πολιτικού λόγου, σημείωνε πριν από αρκετά χρόνια ο ιταλός φιλόσοφος και πολιτειολόγος Νορμπέρτο Μπόμπιο στο περίφημο βιβλίο του Δεξιά και Αριστερά, συγκροτείται από τις διαφορετικές, ασύμβατες και κατ’ανάγκην αντιτιθέμενες απόψεις για το κοινωνικά δέον. Κοντολογίς, από τα διαφορετικά και δη αλληλοσυγκρουόμενα οράματα για το πώς πρέπει να οργανωθεί μια πολιτική κοινότητα. Έτσι όπως αυτά εξειδικεύονται και αναδεικνύονται στο κάθε επιμέρους θέμα συζήτησης.

Αντί αυτού, στη θέση της ούτως ορισμένης πολιτικής αντιπαράθεσης, ήρθε να τοποθετηθεί με περισσή ευκολία και άνεση ένα περίεργο συνονθύλευμα λόγου, εικόνας και χειρονομιών, ένα μάγμα εγκλήσεων και αντεγκλήσεων, με βασικό χαρακτηριστικό την “πιασάρικη” ατάκα, την έντονη φόρτιση και τον άμεσο εντυπωσιασμό.

Η Βουλή των αντιφάσεων

Θα μπορούσε κανείς εύκολα να υποστηρίξει ότι ο λόγος αυτής της διολίσθησης οφείλεται στην απουσία ανταγωνιστικών οραμάτων, στο βαθμό που τα δύο μεγάλα κόμματα δείχνουν να συγκλίνουν σε αυτό που πολλοί αποκαλούν “μνημονιακό μονόδρομο”. Τα πράγματα ωστόσο είναι, κατά τη γνώμη μου, λίγο διαφορετικά.

Το αντικείμενο της απουσίας δεν είναι τα ανταγωνιστικά οράματα, αυτά υπάρχουν και παραϋπάρχουν. Οι αντιφάσεις, όμως, των υποκειμένων της εκφοράς τους και των φορέων της εφαρμογής τους στερούν από αυτά κάθε αξιοπιστία, μετατρέποντάς τα σε κενά κουφάρια τα οποία περιφέρονται δεξιά και αριστερά ως ξεφτισμένα τρόπαια μιας ιδεολογίας που ολοένα και ξεθωριάζει. Για να το πούμε λίγο πιο απλά, η διάκριση μοιάζει να ισχύει στη θεωρία, αλλά να διαψεύδεται στην πράξη. Και, κατά έναν παράταιρο τρόπο, όσο πιο έντονα και ένθερμα υποστηρίζεται στη θεωρία, τόσο πιο συχνά και πιο βίαια συντρίβεται και συνθλίβεται στην πράξη.

Τα πράγματα θα είχαν μια κωμική διάσταση, εάν δεν συνέβαιναν στο τραγικό υπόβαθρο της μνημονιακής μας καθημερινότητας. Ένας αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, υπέρμαχος της Αριστείας και της ιδιωτικής εκπαίδευσης, επαίρεται ότι πήγε στο καλύτερο πανεπιστήμιο του κόσμου, κατηγορεί τον πρωθυπουργό ότι έκανε δέκα χρόνια να πάρει πτυχίο και την ίδια στιγμή μπερδεύει τον Μοντεσκιέ με τον Ρουσό, πασχίζοντας να εντοπίσει τις φιλοσοφικές απαρχές της διάκρισης των εξουσιών.

Και ένας πρωθυπουργός, σφοδρός πολέμιος της διαπλοκής, όπως ο ίδιος δηλώνει, εμφανίζεται ως ενσαρκωτής του ηθικού πλεονεκτήματος μιας Αριστεράς που διοργανώνει έναν διάτρητο από νομικής και ηθικής απόψεως διαγωνισμό για το δημόσιο αγαθό, στον οποίο το μόνο κριτήριο που τίθεται και το μόνο εχέγγυο που αναγνωρίζεται είναι το χρήμα.

Τα “μνημονιακά” πολιτικά αδιέξοδα

Τα παραπάνω δεν αποτελούν απλώς δευτερεύουσες αντιφάσεις ή ασυνέπειες μιας κατά τα άλλα εύτακτα οργανωμένης πολιτικής σκηνής. Αποτελούν συμπτώματα του βασικού πολιτικού αδιεξόδου στο οποίο έχουν περιέλθει τόσο η κυβέρνηση όσο και η αξιωματική αντιπολίτευση από τον Ιούλιο του 2015.

Από την υπογραφή του τρίτου μνημόνιου και εφεξής, η μεν κυβέρνηση παραμένει “αντιμνημονιακή” στα λόγια, εφαρμόζει όμως αποτελεσματικότερα και με μεγαλύτερη πιστότητα από κάθε άλλον στο παρελθόν τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας. Η δε, μέχρι πρότινος “μνημονιακή”, αξιωματική αντιπολίτευση διακατέχεται από “αντιμνημονιακό οίστρο”, διακηρύσσοντας ότι οι μνημονιακοί στόχοι για τα πρωτογενή πλεονάσματα πρέπει να αναθεωρηθούν προς τα κάτω, ειδάλλως θα αποτελέσουν τροχοπέδη στην ανάπτυξη.

Η κατάρρευση διαιρετικών τομών που δόμησαν για κάποια χρονική περίοδο το πολιτικό μας σύμπαν δεν είναι μια ελληνική ιστορική πρωτοτυπία.

Έχει συμβεί πολλάκις στο παρελθόν, με πολύ πιο πανηγυρικό τρόπο και σε χώρες που πέρασαν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες από εμάς. Εκείνο ωστόσο που είναι, υπό μία έννοια, πρωτοφανές είναι η επιτακτική και πεισματική άρνηση ενδοσκόπησης, αναστοχασμού και διαχείρισης του αδιεξόδου που προκύπτει από αυτήν κατάρρευση. Τόσο από το πολιτικό σύστημα εν συνόλω όσο και, αν όχι κυρίως, από τον κάθε κομματικό σχηματισμό χωριστά.

Μπροστά σε αυτήν την άρνηση, μπροστά σε αυτήν την αναβολή και την μετάθεση όλων των μεγάλων ερωτημάτων, τόσο σε προσωπικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο, στο απώτερο μέλλον, ένας εναλλακτικός τρόπος του πολιτεύεσθαι δείχνει να διαγράφεται. Σχεδόν από μόνος του.

Το θέαμα και η αυτοπροσωπογραφία της εξουσίας

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του θεάματος, έτσι όπως το είχε αναλύσει στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Γκυ Ντεμπόρ, είναι η αφοπλιστική και συνάμα κραυγαλέα αυτοαναφορικότητά του. “Μέσα στο θέαμα ο σκοπός δεν είναι τίποτα, η ανάπτυξη είναι το παν. Το θέαμα δε θέλει να καταλήξει πουθενά αλλού παρά στον ίδιο του τον εαυτό”, σημείωνε με τον γνώριμα αφοριστικό του τρόπο ο γάλλος διανοητής.

Έτσι, η “οίηση” μετατρέπεται από ελάττωμα σε προτέρημα, η κοινωνική ανισότητα τρίβεται στη μούρη του ιδεολογικού αντιπάλου και η επίδειξη “πολιτικής ψευτομαγκιάς” δίνει και παίρνει. Όλα προς όφελος της αναπαραγωγής και της συνέχειας ενός θεάματος που στόχο έχει να αποτελέσει το υποκατάστατο, το ναρκωτικό ή την “ντόπα” που θα αντισταθμίσει αυτήν την διογκούμενη ασυμφωνία λόγων και έργων.

Στο πλαίσιο αυτού του περίεργου μηχανισμού, όπου οι συμμετέχοντες δείχνουν να αφήνονται, άλλοτε ιδιοτελώς και άλλοτε ασυνειδήτως, στο παιχνίδι των εντυπώσεων, μια συζήτηση για την παιδεία κατέληξε να επικεντρωθεί στο ποιος έχει πάει στο Χάρβαρντ και ποιος όχι. Και μια συζήτηση για τη διαπλοκή αναλώθηκε και καταναλώθηκε στο ποιος είναι τέκνο των καταλήψεων και ποιος τέκνο της Siemens. Και στο μεσοδιάστημα, ένας κενός περιεχομένου βερμπαλισμός των πολιτικών αρχηγών με ατάκες του τύπου “τον ενικό στα στελέχη σας”, “πόσα ένσημα έχετε κολλήσει;” κ.ο.κ.

Αυτή η λυπηρή “αυτοπροσωπογραφία της εξουσίας” —για να χρησιμοποιήσω άλλη μια φράση του Ντεμπόρ— είναι βεβαίως μάλλον αδιάφορη για το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που δίνουν καθημερινά τον δικό τους αγώνα για να ζήσουν με αξιοπρέπεια σε μια κοινωνία που όλο και αδειάζει από στηρίγματα και προοπτικές.

Είναι άλλωστε γνωστό πως τα πορτραίτα των βασιλέων δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλή ως θέαμα.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr