- «Δεν έχω αίσθημα μειονεξίας αλλά ένα είδος ελληνικής περηφάνειας. Εχω κατηγορηθεί για την ελληνικότητά μου αλλά δεν πειράζει».
- «Η έμπνευση αν δεν αντλήσει από την παράδοση θα είναι στείρα».
- «Ολα αυτά που μας περιβάλλουν σε 20 - 30 χρόνια θα έχουν χαθεί».
- «Προσπαθώ να εμβολιάσω τις εγγονές μου (που είναι 13 και 14 ετών) με κείμενα της λογοτεχνικής γενιάς του '30. Μας ενισχύουν να αντιμετωπίσουμε μια πραγματικότητα καθόλου ενθαρρυντική...»
Κατάμεστη ήταν η αίθουσα της Τράπεζας της Ελλάδας περίπου ένα μήνα πριν, στις 28 Μαρτίου 2018, που ο ΄Αγγελος Δεληβορριάς συνομίλησε με τη δημοσιογράφο, Μαργαρίτα Πουρνάρα, στο πλαίσιο των Καταθέσεων Πολιτισμού με θέμα «Η αποτίμηση της προσφοράς της Γενιάς του ΄30 σήμερα».
Κανείς απ' όσους παρακολούθησαν τον επί 41 χρόνια διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Ακαδημαϊκό και μια από τις εμβληματικότερες μορφές της πνευματικής ζωής του τόπου να μιλά με μοναδική ζωηράδα, διαύγεια πνεύματος κι αυτό το, εντελώς προσωπικό, γέλιο που διάνθιζε τα λεγόμενά του, μπορούσαν να αντιληφθούν ότι αυτή θα ήταν η τελευταία δημόσια εμφάνιση του ΄Αγγελου Δεληβορριά.
Κι όμως, την Τρίτη 24 Απριλίου, σαν βόμβα έπεσε η είδηση ότι ο 81χρονος πληθωρικός, εξωστρεφής, φιλόδοξος, οραματιστής και με διεθνείς επιστημονικές περγαμηνές Αγγελος Δεληβορριάς, έφυγε από αυτή τη ζωή. Κανένας, ούτε κι εκείνοι που παρακολούθησαν από κοντά την εισαγωγή του στο νοσκομείο Υγεία τη Μεγάλη Πέμπτη εξαιτίας πνευμονικού οιδήματος και την επιδεινούμενη υγεία του, την πνευμονία, το χειρουργείο αλλαγής βαλβίδας, την παραμονή του στην εντατική και την προοπτική να βγει (που, αλίμονο, δεν επαληθεύτηκε), πίστεψαν την κακή είδηση που μεταδόθηκε γύρω στις 15. 45 κι έκανε αστραπιαία το γύρο του Διαδικτύπου.
Ενας διευθυντής αλλιώτικος από τους άλλους
΄Ηταν πρωινός τύπος. Για περισσότερα από 40 χρόνια ήταν από τους πρώτους που στις 5 π.μ. το χειμώνα και στις 6 π.μ. το καλοκαίρι διάβαινε την πόρτα του Μουσείου Μπενάκη για να πάρει θέση σ’ εκείνο το παλιό ξύλινο γραφείο στα έγκατα της οδού Κουμπάρη. 'Ενα γραφείο που παρ’ ότι στενό δεν το εγκατέλειψε. Ούτε όταν δέχτηκε προτάσεις να διευθύνει Μουσεία του εξωτερικού, ούτε όταν του ζητήθηκε να πολιτευθεί - και μάλιστα δις όπως έχει πει σε συνέντευξή του. Από εκεί, με τον καφέ του να κρυώνει, τον φορητό του υπολογιστή και το τηλέφωνο να χτυπά ασταμάτητα, ο Άγγελος Δεληβορριάς ενορχήστρωσε και υλοποίησε τη ριζική ανάπλαση, επέκταση και άνθιση του Μουσείου Μπενάκη που αποτέλεσε πρότυπο για τα ελληνικά – και γιατί όχι;- τα διεθνή Μουσεία. «Μας αγαπούν οι συνεργάτες μας» έχει πει αναφερόμενος στο στενό περιβάλλον του Μουσείου. «Από τις καθαρίστριες έως τους επιστήμονες…». Ίσως γι’ αυτό η φόρτιση ήταν κάτι παραπάνω από έντονη όταν ο Άγγελος Δεληβορριάς αποχαιρέτησε το προσωπικό του Μουσείου Μπενάκη μια μέρα πριν ανακοινώσει δημοσίως ότι σταματά να κρατά το «τιμόνι» του. Αυτός ήταν ένας διευθυντής αλλιώτικος από τους άλλους. «Θα έχω περισσότερο χρόνο για επιστημονική έρευνα όσο ο εγκέφαλος συνεχίζει να λειτουργεί», είχε πει στο συγκινητικό του αντίο τον Οκτώβριο του 2014 σ' 'ενα κατάμεστο Μουσείο κι ενώπιον στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν την πορεία του επί δεκαετίες. Ο Αγγελος Δεληβορριάς, ωστόσο, συνέχισε να υπηρετεί το Μουσείο Μπενάκη και να είναι αναπόσπαστο μέλος της οικογένειάς του έκτοτε και μέχρι το θάνατό του ως μέλος της Διοικητικής του Επιτροπής.
«Αντοχή, υπομονή και ρωμέικο πείσμα…».
Με επιστημονικές περγαμηνές πολύ μεγαλύτερες απ’ αυτές που όριζαν οι προδιαγραφές του ρόλου του στο Μουσείο ( κορυφαίος αρχαιολόγος και πιθανότατα από τους καλύτερους γλυπτολόγους σε διεθνές επίπεδο), ο Άγγελος Δεληβορριάς έκανε φίλους αλλά και εχθρούς όσους δεν συγχώρεσαν το εκρηκτικό του ταπεραμέντο και το επιθετικό του όραμα. «Εγώ λόγω ιδιοσυγκρασίας επιλέγω την επίθεση», είχε απαντήσει σε συνέντευξή όταν είχε ερωτηθεί πως σκέφτεται να αντιμετωπίσει την κρίση. «Σε μια δύσκολη περίοδο δεν περιστέλλεσαι, αντίθετα επιτίθεσαι». Οι ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες, όμως, δεν είναι πάντα με το μέρος των εμπνευσμένων. Ο Άγγελος Δεληβορριάς έζησε τις απολύσεις και τους περικομμένους μισθούς των ανθρώπων του Μουσείου Μπενάκη, κάτι που τον βάρυνε πολύ τα τελευταία χρόνια. Είδε την κρατική επιχορήγηση να συρρικνώνεται και την Πολιτεία να μην μπορεί να αντιληφθεί τη σημασία της πρότασης του Μουσείου, την παρουσίαση της Ελλάδας ως «όλον» που είναι πρωτότυπη διεθνώς. Τι είχε απαντήσει όταν ρωτήθηκε τι θα πρέπει να διαθέτει αυτός που θα τον διαδεχτεί: «αντοχή, υπομονή και ρωμέικο πείσμα…».
«Μεγαλώσαµε σε ένα σπίτι µε πάρα πολλά βιβλία»
Εκείνος διέθετε κι από τα τρία. Γεννήθηκε το 1937 στην Αθήνα. «Μεγαλώσαµε σε ένα σπίτι µε πάρα πολλά βιβλία. Ο πατέρας µου µας µετέδωσε την αγάπη του για το διάβασµα και κάποιες αρχές σύµφωνα µε τις οποίες µπορούσαµε να κρίνουµε και να αποτιµάµε τα κοινωνικά ζητήµατα. Αυτό του το χρωστάω», έχει πει. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Αθηνών, έκανε μεταπτυχιακά στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ/Μπραϊσγκάου και διορίστηκε στην Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Υπηρέτησε αρχικά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας υπό την καθοδήγηση του Χρήστου και της Σέμης Καρούζου και αργότερα ως επιμελητής σε Εφορείες Αρχαιοτήτων. ΄Ηταν 36 ετών το 1973 και με την Αθήνα σε πολιτιστικά κωματώδη κατάσταση όταν ο Μαρίνος Καλλιγάς του πρότεινε να αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου Μπενάκη δίνοντας αγώνα να αποδεχτεί η Διοικητική Επιτροπή το νεαρό της ηλικίας του. Η «απογείωση» του Μουσείου μόλις ξεκινούσε.
Ο άνθρωπος που διπλασίασε το Μουσείο
Ο άνθρωπος που δεν εμποδίστηκε ποτέ από την αγκύλωση της ελληνικής γραφειοκρατίας και κατόρθωνε να ξεφεύγει με θαυμαστό τρόπο από τις μπλοκαρισμένες οδούς των σκουριασμένων νοοτροπιών, κατάφερε να ολοκληρώσει τη ριζική ανάπλαση το Μουσείου Μπενάκη τον Ιούνιο του 2000. Με τον Αγγελο Δεληβορριά έχει ταυτιστεί ο διπλασιασμός των ωφέλιμων επιφανειών του κτηρίου της Κουμπάρη, η δημιουργία του νέου Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς και της Πινακοθήκης Γκίκα στην Κριεζώτου όπου απλώνεται όλη η κληρονομιά της Γενιάς του '30 (το μεγάλο του καμάρι), η μεταστέγαση των ιστορικών αρχείων στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά, η αυτονόμηση των ισλαμικών συλλογών στο κτήριο του Κεραμεικού και πολλά- πολλά ακόμα. Στον ίδιο οφείλεται και το εντυπωσιακό άνοιγμα του Μουσείου στην κοινωνία μέσα από την ποικιλία των εκθέσεών του, τα πρωτοποριακά εκπαιδευτικά προγράμματά του, την εμπορική ανάπτυξη των πωλητηρίων του, τη διεύρυνση των ωραρίων λειτουργίας του.
Με μεγάλη πλειοψηφία 23 έναντι 13 ψήφων τον Ιούνιο του 2016 εξελέγη Ακαδημαϊκός από τη συνεδρίαση της ολομέλειας της Ακαδημίας Αθηνών καταλαμβάνοντας την έδρα Αρχαιολογίας και Μουσειολογίας.
«Αν δεν δω τη γυναίκα μου όταν γυρίζω σπίτι χάνω την ισορροπία μου...»
Ο Άγγελος Δεληβορριάς δεν «παντρεύτηκε» για πάνω από 40 χρόνια το Μουσείο Μπενάκη αλλά και την ίδια γυναίκα. «Αν γυρίσω σπίτι και δεν δω τη γυναίκα μου, χάνω την ισορροπία μου», είχε πει.
Ο Άγγελος Δεληβορριάς ήταν πάντα υπερήφανος για την «ελληνικότητά» του, δεν είχε κάνει μπάνιο ποτέ σε καμία άλλη θάλασσα εκτός από την ελληνική -παρ’ ότι έχει ταξιδέψει όσο λίγοι- και αισθανόταν με τις δύο εγγονές του τη μεγαλύτερη χαρά της ζωής του. «Κυκλοφορώ με έναν ζουρλομανδύα στο χέρι κι είναι έτοιμος να τον φορέσω στον εαυτό μου», είχε πει επίσης. Και ναι, ήταν αισιόδοξος κόντρα στους καιρούς.
Το Μουσείο Μπενάκη ανακοινώνει τη ματαίωση των προγραμματισμένων από το Μουσείο εκδηλώσεων της Τετάρτης 25 Απριλίου: