Τι σημαίνει να μεγαλώνεις σε ένα κόσμο που θρυμματίζεται; Πως επιβιώνεις, ανταγωνίζεσαι, αναπνέεις ή πραγματοποιείς τα όνειρά σου; Τι περιθώρια έχει ένας νέος σε ένα κόσμο κατακερματισμένο και πόσο χώρο μπορεί να δημιουργήσει για τα όνειρά του; Η ενηλικίωση, η ωριμότητα, το μεγάλωμα σε ένα δύσκολο κόσμο είναι το θέμα των πέντε διαλέξεων ψυχολογίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο, στη Στοά του Βιβλίου, από την Φωτεινή Τσαλίκογλου με τίτλο ‘’Μεγαλώνοντας σε ένα κόσμο που θρυμματίζεται’’.
Η καθηγήτρια Ψυχολογίας και συγγραφέας απάντησε στις ερωτήσεις μας.
Τι εννοούμε σήμερα όταν μιλάμε για ένα θρυμματισμένο κόσμο;
Είναι 17 χρονών, αριστούχος μαθητής με ένα καταιγιστικό άγχος να του τρώει τα σωθικά. Σε λίγο τελειώνει το σχολείο. Δυσκολεύεται να μιλήσει για τη δυσφορία μέσα του.. Δεν βρίσκει τα καταλληλά λόγια. Παίρνει ένα μολύβι και ζωγραφίζει ένα παράθυρο κι έπειτα γρήγορα κι αποφασιστικά το μουτζουρώνει. Το παράθυρο γίνεται ένας μαύρος λεκές. ‘’Αυτό είναι το μέλλον μου’’ είπε. Ο θρυμματισμένος κόσμος συμπυκνώνεται σε αυτό το ακυρωμένο παράθυρο. Το παράθυρο σχεδιάστηκε και την ίδια στιγμή καταστράφηκε. Η αποεπένδυση του μέλλοντος, το άδειασμα του από οποιαδήποτε προοπτική, αυτό θα έλεγα ότι είναι το πιο βάναυσο βίωμα που καλείται ένας νέος σήμερα να αντιμετωπίσει. Αυτό το παράθυρο είχα κατά νου διαλέγοντας ως τίτλο των διαλέξεων μου στην Στοά του βιβλίου το ‘’Μεγαλώνοντας σε ένα θρυμματισμένο κόσμο’’
Αδυνατώντας να κάνεις μια θετική πρόβλεψη για το μέλλον βρίσκεσαι στο έλεος μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Η αναμονή του κακού, έχει ήδη εγκαταστήσει μέσα στο σπίτι σου το κακό . Ζεις και αναπνέεις μαζί του. Στις μέρες μας μια συνεχώς διευρυνόμενη μάζα ανθρώπων, κυρίως νέων, βρίσκεται σε άμεση αναζήτηση της εικόνας ενός βιώσιμου μέλλοντος.
Κάθε γενιά θεωρεί ότι ο κόσμος της έχει θρυμματιστεί. Το διαβάζουμε σε μαρτυρίες, στη λογοτεχνία στην ποίηση. Ειδικά οι μεταπολεμικές γενιές έχουν αυτή τη γεύση της ακύρωσης των ονείρων του. Γιατί θεωρείται ιδιαίτερης μνείας τη σημερινή εποχή;
Πράγματι, η έννοια της χαμένης γενιάς δεν είναι ‘’προνόμιο΄΄ των όσων σήμερα ζούμε. Η Γερτρούδη Στάιν χρησιμοποίησε τον όρο χαμένη γενιά για να περιγράψει μια χρυσή γενιά που άνθισε στο χείλος της αβύσσου. στη σκιά του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφερόταν στους εξόριστους Αμερικάνους συγγραφείς στο Παρίσι που με πάθος αναζήτησαν στα ερείπια ενός κατακερματισμένου κόσμου, νέα σημεία αναφοράς. Ο Χέμινγουεϊ δεν δίστασε να υπερασπισθεί την έννοια της χαμένης γενιάς. η κάθε γενιά είναι με κάποιο τρόπο χαμένη, η κάθε γενιά έχει τον δικό της τρόπο να χάνεται παραμένοντας ζωντανή σε αναζήτηση νέων αξιών και οραμάτων αφού τα παλαιά έχουν ανεπιστρεπτί φθαρεί. Χέμινγουεϊ, Τζον Ντος Πάσσος, Γερτρούδη Στάιν, Εζρα Πάουντ, εκπρόσωποι μιας ραγισμένης, χαμένης γενιάς.
«Το ράγισμα είναι για αυτούς που στα σαράντα τους διαπιστώνουν ότι το καπέλο του ταχυδακτυλουργού ήταν άδειο», λεει χαρακτηριστικά ο Σκοτ Φιτζεραλντ. Η χαμένη γενιά οραματίζεται την ανατροπή ενός φθαρμένου, αδειασμένου από νόημα κόσμου, αναζητά πυρετωδώς νέες αξίες και μια άλλη γλώσσα ικανή να τις εκφράσει. Πως λοιπόν να την θεωρήσεις επί της ουσίας ‘’χαμένη’’; Εκτός κι αν αλλάξουμε τη νοηματοδότηση της λέξης ‘’χαμένος’’.
Στη χώρα μας το στίγμα της χαμένης γενιάς μετά το τέλος των πολέμων και την Μικρασιατική Καταστροφή θα μπορουσε να συνοψίσθεί στο στίχο του Καρυωτάκη ‘’Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες’’. Η βαρβαρότητα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ανάδειξε την επόμενη «χαμένη γενιά». ‘’Δεν υπάρχει αγάπη για τη ζωή δίχως απελπισία για τη ζωή’’ Είναι τα λόγια του Camus στη διάρκεια της πιο σκοτεινής ίσως περιόδου που έζησε ο κόσμος μας, λίγο πριν τη φρίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Τι ιδιαίτερο θα είχε η σημερινή μας εποχή; Ποιος είναι ο δικός της τρόπος να νιώθει χαμένη, η χαμένη σήμερα γενιά;
Ευκολα προστρέχει κανείς στο δυσοίωνο μέλλον, στην κρίση που ρίχνει στην ανεργία τα 2/3 των νέων, σπρώχνοντας στο εξωτερικό χιλιάδες από αυτούς σε αναζήτηση μιας εργασίας και μιας βιώσιμης ζωής. Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται το τρίτο μαζικό μεταναστευτικό κύμα που γνωρίζει η χώρα τα τελευταία 100 χρόνια.
Πόσο αδιανόητη μπορεί να φαντάζει η ζωή για ένα νέο σήμερα;
Ένας νεαρός έβγαλε τα ρούχα του, γυμνώθηκε και στα τέσσερα άρχισε να γαβγίζει. Τον είπανε σχιζοφρενή, τον νοσηλεύσανε. Ξέχασαν μόνο να αντιληφθούν ότι η πράξη αυτή είχε ένα νόημα. Ήταν ο μόνος τρόπος που έμενε στον νέο να διαμαρτυρηθεί. Να κυριολεκτήσει δηλαδή περιγράφοντας την κατάστασή του. «Μου φέρονται σαν σκύλο». «Η ζωή μου δεν έχει καμιά αξία». Αν η οδύνη είναι διάχυτη, η διαχείρισης αυτής της οδύνης σήμερα διαφέρει. Ο ψυχικός πόνος αδειάζεται από το νόημα του και μεταμορφώνεται είτε σε κοινότοπο κι ασήμαντο κακό, είτε σε σύμπτωμα ατομικής ψυχοπαθολογίας.
Ο θρίαμβος μια διαδικτυακής κοινωνίας του θεάματος σε εκπαιδεύει να ψευτίζεις το συναίσθημα. Πλήθος νηπενθών περισπασμών σου προσφέρονται, από survivor, έως εικονικοί διαδικτυακοί έρωτες και σχέσεiς της μιας στιγμής. Μια αναλφάβητη στον αναστοχασμό του πόνου κοινωνία, λέει ‘’όχι’’ στην επεξεργασία της οδύνης προτείνοντας αλόγιστη χρήση νόμιμων και παράνομων ‘’γιατρικών’’: Ψυχοφάρμακα, αλκοόλ, ουσίες, τυχερά παιχνίδια, αυτοκαταστροφικές ερωτικές σχέσεις. Όλο και περισσότερο τα νέα σήμερα παιδιά εισχωρούν σε αυτό το ψευδαισθησιακό σύμπαν.
Η χαμένη γενιά σήμερα χάνει τα όπλα για να παλέψει την οδύνη της. Χρειάζεσαι , κάπως την οδύνη για να παλέψεις την οδύνη. Χρειάζεσαι τα τα σοφά εκείνα λόγια που θα λέγανε ‘’Όμως Μην αποσπάς, χωρίς λόγο, το λυπημένο παιδί από τη λύπη του. H θλίψη κατέχει αλήθειες που εσύ αγνοείς’
Ένας θρυμματισμένος κόσμος τι μας στερεί;
Μας στερεί την ελπίδα. Και η απώλεια της ελπίδας είναι ο μεγαλύτερος υπονομευτής της ψυχικής υγείας. Η χαμένη ελπίδα σκοτώνει αλλά το ίδιο και ο πλεονασμός, η αφελής υπεραφθονία της ελπίδας. Όταν γίνεται ρητορικό σύνθημα και πρόσταγμα προσταγή και καταναγκασμός ‘’να ελπίζεις΄΄κινδυνεύεις να είσαι διπλά χαμένος, όχι μόνο από όλα όσα σου στερούν την ελπίδα αλλά και από την προτροπή και την καλλιέργεια μιας αφελούς θετικιζουσας ψυχολογίας: "΄Eλπιζε εσύ και θα δεις΄΄ . Κι αν τα πράγματα δεν ευοδωθούν θα έχεις επιπλέον να διαχειριστείς το επώδυνο ενοχικό φορτίο.’’ Έχασα την ελπίδα μου και χάθηκα’’. Ο ιστός μιας ύπουλης ενοχοποίησης σχηματίζεται…….και πάει να σε καταπιεί. Ενας θρυμματισμένος κόσμος μας στερεί τη δυνατότητα να ελπίζουμε ενάντια στην ελπίδα.
Πώς θεωρείτε ότι μεγαλώνουμε σε ένα θρυμματισμένο κόσμο, με ποιά χαρακτηριστικά;
Ο κίνδυνος για τον καθένα μας είναι ένα πρωί να κοιτάξει τον εαυτό του στον καθρέφτη και να δει ένα άγνωστο πρόσωπο ή γιατί όχι? Ένα τέρας. Να νιώσει αυτή την τρομαχτική εμπειρία που συνοψίζει ο στίχος του Rimbaud ‘’ Je est un autre’’ (To εγώ είναι κάποιος άλλος’’. Η στέρηση γεννά βία. Και η βία έχει πολλά πρόσωπα και προσωπεία. Επιτίθεσαι ή στον άλλον, που τον αναγορεύεις εχθρό σου και με το να του επιτίθεσαι, νιώθεις ότι προστατεύεσαι. Ή αναγορεύεις εχθρό τον ίδιο σου τον εαυτό κι επιτίθεσαι σ’ αυτόν.
Ο φόβος που απλώνεται παντού απειλεί τον ψυχισμό. Φόβος για την άγνωστη μέρα που ξημερώνει, φοβος για την διάτρητη ασφάλεια σε ένα ταραγμένο ανα την υφήλι0 σύμπαν, σε μια ταραγμένη χώρα, σε ένα ενδεχομένως ταραγμένο σπίτι, σε έναν ταραγμένο εαυτό.
Έχω πει πολλές φορές ότι ο φόβος είναι μια φυλακή υψίστης ασφαλείας. Στο όνομα του φόβου το «εμείς» αναγορεύεται σε υπέρτατη άξια και το «οι άλλοι» σε θανάσιμη απειλή. Η μισαλλοδοξία και το μίσος κατακλύζουν τον ψυχισμό. Οι αποχρώσεις χάνονται και ο κόσμος χωρίζεται σε απόλυτα καλά και απόλυτα κακά αντικείμενα. Ο άνθρωπος καταστρέφει για να μην καταστραφεί. Στο όνομα του φόβου μπορείς να μεταμορφωθείς σε άγαλμα.
Άνθρωποι παγωμένα αγάλματα, δεν σκιρτούν, δεν ριγούν, δεν αντιδρούν. Υποδύονται τον νεκρό. Ένας νεκρός δεν κινδυνεύει από τίποτα. Απολαμβάνει την απόλυτη ασφάλεια.
Πως μεγαλώνουν παιδιά μέσα σε ένα τέτοιο κόσμο;
Τα μίντια και η διαδικτυακή κουλτούρα αυξάνουν συνεχώς την επιρροή τους. Γονείς κι εκπαιδευτικοί βλέπουν το ρόλο τους μέρα με τη μέρα να συρρικνώνεται. Η βία, ο ξενόφοβος λόγος, η μισαλλοδοξία, η αναλγησία, το μίσος του διαφορετικού, το μίσος για τον άλλον που κρύβει το μίσος για τον εαυτό, είναι κάποια από τα θέματα αιχμής.
Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος ειδικά ο νέος μπορεί να ανατάξει τις δυνάμεις του σε αυτό το περιβάλλον και με ποια εφόδια μπορεί να οπλιστεί;
Η απειλή σε αυτή την κρίση είναι το πάγωμα της σκέψης, η άμβλυνση του συναισθήματος, η αδυναμία στοχασμού και επαναστοχασμού πάνω στην απώλεια. Η νέκρωση αλλιώς. Σε ακραίες συνθήκες βλέπουμε τον άνθρωπο να υπερβαίνει τη μοίρα του. Η κρίση μάς παροτρύνει να επαναπροσδιορίσουμε μέσα από τα συντρίμμια τη σχέση μας με την απώλεια και τον θάνατο. Τη σχέση μας δηλαδή με τα δεδομένα της ύπαρξής μας. Αν δεν καταθέσουμε τα όπλα, αν δεν φυσικοποιήσουμε το αφύσικο που μας κυκλώνει τότε όλα μπορεί να είναι ανοιχτά.‘’Εγώ αρνούμαι να ενδώσω στην απελπισία’’ μου είπε ένας φοιτητής μου. ‘’Το μέλλον μου είναι εξ ορισμού άγνωστο. Θέλω να επενδύσω σε αυτό που δεν γνωρίζω. Να το κάνω υπαρκτό με το μυαλό μου και με τη σκέψη μου. Και με την καρδιά μου’’ Λέω να τον ακούσουμε.
Μιλώντας για τον θρυμματισμένο κόσμο και το μέλλον θα μπορούσατε να μου πείτε ένα λογοτεχνικό απόσπασμα ή ένα ποίημα που σας έρχεται στο νου και γιατι;
Διαλέγω ένα απόσπασμα από το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου μου Η Μετακόμιση. Η ογδονταδυάχρονη κυρία Ευρυδίκη ετοιμάζεται να αποχωριστεί από το σπιτι που γεννηθηκε και μεγάλωσε. Είναι η τελευταία της νύχτα. Σε λίγο ξημερώνει κι ένα ταξί θα την μεταφέρει στον οικο ευγυρίας. Αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να προχωρήσει στη μετακόμιση. Τότε ακούει τη φωνή της πεθαμένης εδώ και χρόνια γιαγιάς της. Διάλεξα το απόσπασμα που ακολουθεί γιατί συνοψίζει τα αδιέξοδα, τις αντιφάσεις αλλά και τα κρυφά, ίσως, δώρα ενός θρυμματισμένου κόσμου,
«Δεν θέλω να φύγω, γιαγιά. Θέλω να μείνω σπίτι μου».
Ακούει και πάλι τη φωνή της:
«Hic merak etmeyin. Μη μου στενοχωριέσαι. Κανένας δεν μένει σπίτι του πια».
Τι θα πει «κανένας δεν μένει σπίτι του πια»; Τι εννοεί;
Εφημερίδες, η γιαγιά Σουμέχαλα δείχνει πεταμένες στο πάτωμα εφημερίδες, ξεχασμένες από τα χθες από τον κύριο Χρυσοχόου.
«Δες», της κάνει, «δες».
Tι να δει; Τι γνωρίζουν οι πεθαμένοι από τα νέα των ημερών;
«Τι σημαίνει σπίτι; Κατοικία; Τόπος; Δεν υπάρχουν», λέει η γιαγιά της.
«Μα τι λες; Δεν σε καταλαβαίνω».
Σε όλα τα πρωτοσέλιδα των πεταμένων στο πάτωμα εφημερίδων υπάρχουν εικόνες από προσφυγικούς καταυλισμούς, αντίσκηνα, υπνόσακοι, χαρτόκουτα, βρέφη, τραυματίες πολέμου, σαλεμένοι γονείς στο λιμάνι, στις πλατείες, λίγο έξω από το σπίτι της, από εκεί που αύριο θα περάσει με το ταξί. Κι η μικρή Ιουλία, η αδερφή της, σαν έτοιμη ξανά να σκοτωθεί από αδέσποτη σφαίρα.
«Δεν θέλω να φύγω από το σπίτι μου».
Η γιαγιά σκύβει στο αυτί της.
«Σπίτι, κατοικία, τόπος, μικρή μου Ευρυδίκη, δεν υπάρχουν». Πιάνει το νόημα κι αναρωτιέται:
Αυτή η διαπίστωση κάνει πιο εύκολο τον αποχωρισμό; Ή μήπως όχι;
Πληροφορίες:
Πρόγραμμα 32ου Κύκλου
5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ
Μεγαλώνοντας σε έναν κόσμο που θρυμματίζεται
Τα μαθήματα θα πραγματοποιούνται Δευτέρα και Παρασκευή
και ώρα 17.00-18.30
Φωτεινή Τσαλίκογλου
Καθηγήτρια Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο - συγγραφέας
{C}{C}{C}{C}{C}{C}{C}{C}{C}{C}Ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη εν μέσω προκλήσεων ματαιώσεων και προσδοκιών. Επιθυμίες, προτροπές, κοινωνικές επιταγές, και η ανάγκη τού ''να υπάρχεις'' με τον εαυτό σου και τον άλλον.
Θα συζητηθούν και θέματα ψυχολογίας παιδιών και εφήβων που απασχολούν, ολοένα και περισσότερο σήμερα, γονείς και εκπαιδευτικούς.
Παρασκευή 26 Μαΐου, Δευτέρα 29 Μαΐου, Παρασκευή 2 Ιουνίου, Παρασκευή 9 Ιουνίου, Δευτέρα 12 Ιουνίου
Δήλωση ενδιαφέροντος: Στοα του Βιβλίου. Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου. Oι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να υποβάλουν δήλωση μέχρι την έναρξη των μαθημάτων.
210-3310090 Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr
![Tρέιλερ για το μεγάλο φινάλε του "Stranger Things": "Ήρθε η ώρα για έναν νέο κόσμο" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x377/0,21,608,362/crop/both/d9/d92b961c7157442ab01e2dc10c35ac96.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Tρέιλερ για το μεγάλο φινάλε του "Stranger Things": "Ήρθε η ώρα για έναν νέο κόσμο" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x377/0,21,608,362/crop/both/d9/d92b961c7157442ab01e2dc10c35ac96.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Λεωφορείο του ΟΑΣΑ κάνει δρομολόγιο με ανοικτή πόρτα και σπασμένα τζάμια [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x405/0,35,608,376/crop/both/bf/bf260ae04ec34bf8a26477a72776ca38.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Η στιγμή που οι Ουκρανοί χτυπούν ρωσικό υποβρύχιο τύπου Kilo στο Νοβοροσίσκ [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x307/30,0,577,307/crop/both/12/125c0a5911054636bd396f8951b2648b.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Γιάννης Σμαραγδής: Δέχθηκα απειλές θανάτου για να μη γυρίσω τον "Καποδίστρια" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x402/0,3,608,344/crop/both/04/046d80a9ed5240d9b689371a2f1ebe79.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Παραλίγο τραγωδία στη Λευκάδα: Τρίχρονο αγοράκι έπεσε μέσα σε βόθρο - Καρέ καρέ η διάσωσή του [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu546x325/0,9,546,315/crop/both/06/0653c00623174051b669a1eb2dee1979.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Νατάσσα Μποφίλιου: "Ας αφήσουμε τα τραγούδια και τη μουσική να μιλήσουν γιατί μιλούν καλύτερα" [Βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/crop/both/bb/bb776086b22c4fe4901a47651e08eaeb.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Εκεί όπου η παράδοση λάμπει: Ανακαλύπτοντας την αργυροτεχνία των Ιωαννίνων σε ένα μουσείο κόσμημα [εικόνες]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x405/0,31,608,372/crop/both/26/262ab2e4168b4c5388b87e6bdd0993ea.jpg?quality=60&404=default&v=2)
