Η Ευρυδίκη Ματθαίου γεννήθηκε στις 19 Απριλίου του 1937. Η μετακόμιση είναι η αληθινή ιστορία της ζωής της, όπως κατάφερε να την αναπλάσει στη μνήμη της μια νύχτα του 2019, λίγο πριν ξεκινήσει άλλο ένα ταξίδι προς τον οίκο
ευγηρίας: μετά τον πόλεμο χάνει τη μικρή αδελφή της από αδέσποτη σφαίρα, δεκατεσσάρων χρόνων μέσα σε ένα περίπτερο κάνει έρωτα για πρώτη φορά, η μαμά ακούει Τένεσι Ουίλιαμς στο ραδιόφωνο, ένας εξόριστος άντρας είναι ερωτευμένος με τον πατέρα της, αργότερα ένα ξένο μωρό στην Κωνσταντινούπολη γίνεται δικό της μαζί με ένα κλεμμένο οικογενειακό άλμπουμ. Είναι το νέο βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου για την προσδοκία και τις ανατροπές της ζωής, για την εσωτερική εξορία και τη μνήμη, για όλα αυτά που ξεχνάμε, για όλα όσα κατασκευάζουμε για να επιβιώσουμε. Τα κουβεντιάζουμε μαζί της ξετυλίγοντας το κουβάρι των λέξεων και του χρόνου.
Γιατί έχετε βάλει τη δράση σας τρία χρόνια μπροστά, στο 2019;
Όταν ξεκινάς να γράψεις δεν ξέρεις καθ’ οδόν τι θα σου προκύψει, - αυτή είναι και η μαγεία του «γράφω»- ξεκινάς για ένα λίγο- πολύ άγνωστο ταξίδι και ήθελα αυτό το ταξίδι να είναι ανοιχτό σε ένα μελλοντικό χρόνο, σε αυτό -που –ακόμα - δεν γνωρίζω. Το ξωτικό Πουκ του Σαίξπηρ στο Όνειρο Θερινής Νυκτός, στο τέλος βγαίνει στη σκηνή για να καθησυχάσει τους θεατές καθώς όσα θαυμαστά ζήσανε ‘’δεν είναι παρά μια ονειροφαντασία’’ (Νο more yielding but a dream). Τελειώνοντας το βιβλίο μου θα ήθελα να ακούσω το ξωτικό να λέει το αντίθετο ‘’μην ησυχάζετε αγαπητοί μου αναγνώστες, όλα όσα ζήσατε, είναι μεν ανήκουστα αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινά, θα μπορούσαν να είχαν συμβεί σε εσάς και σε μένα’’
Η ηρωίδα σας είναι μια γυναίκα που έχει άνοια, αλλά ταυτόχρονα, όπως μου είπατε το μυαλό της είναι σε εγρήγορση, πως γίνεται αυτό;
Η ηρωίδα μου μας ξεγελάει με την άνοια. Νομίζουμε ότι τα χάνει, αποπροσανατολίζεται, μπερδεύει τόπους, χρόνους, μυρωδιές. Όμως αυτή η σύγχυση, στις μέρες μας εκφράζει και μια εμβληματική υπαρξιακή συνθήκη για όλους μας. Πορευόμαστε μέσα σε μια ρευστή αβεβαιότητα, μια αιμορραγία εμπιστοσύνης, μια προς μια οι όποιες βεβαιότητες καταρρέουν. Κάθε μέρα αναρωτιόμαστε τι μας ξημερώνει. Πρόσωπα γνώριμα, καταστάσεις, σχέσεις, γίνονται αγνώριστα. Στο έλεος του ‘’όλα είναι δυνατόν να συμβούν’ ’όπως ακριβώς δηλαδή συμβαίνει και με την κύρια Ευρυδίκη. Για την Ευρυδίκη όμως το «α» στερητικό της νόησης (α-νοια) ταυτόχρονα είναι και εμπλουτιστικό. Της χαρίζει μια ιδιαίτερη διαύγεια, μια εγρήγορση, μια αφύπνιση του νου και των αισθήσεων. Εχεις την αίσθηση ότι μετέχει σε μια γιορτή, σε μια έκρηξη νοημάτων. Δονείται από μια πάλλουσα μέσα της ζωή.
Η μνήμη λοιπόν είναι κάτι ανελεύθερο;
Είναι κάτι το άναρχο. Ανακατασκευάζεται συνεχώς. Υπακούει στις βουλήσεις και στις επιθυμίες μας, αλλά όχι πάντα και συνεχώς. Η μνήμη είναι μια υπάκουη στη δούλεψη μας εργαζόμενη. Είμαστε το αφεντικό της. Άλλοτε ανάλγητο και σκληρό. Δεν την αφήνουμε να ξαποστάσει, να πάρει ρεπό. Άλλοτε μέσα από μια ύποπτη γενναιοδωρία, την αφήνουμε να κάνει ότι εκείνη θέλει, να φύγει για μέρες για χρόνια από τη δουλειά της με κίνδυνο να μας ρίξει στα βράχια. Είναι σαν ένας πηλός στα χέρια μας η μνήμη. Δεν ανακαλούμε μόνο αλλά και ανακατασκευάζουμε, διορθώνουμε, μπαλώνουμε, ανοίγουμε τρύπες. Φτιάχνουμε νέα σχήματα. Σαν τα σύννεφα στον ουρανό. Άλλοτε βλέπουμε γίγαντες απειλητικούς, άλλοτε αμέριμνα προβατάκια.
Εδώ έχουμε μια ηρωίδα που στη μετάβασή της από το σπίτι της σε έναν οίκο ευγηρίας ξεχνά αυτό που την έχει πονέσει πολύ. Αυτό συμβαίνει σε όλους μας;
Μεγαλώνουμε χάνοντας βεβαιότητες, χτίζοντας νέες αυταπάτες. Μεγαλώνουμε ξεχνώντας. Μια πορεία σημαδεμένη από λήθη και απώλειες είναι η ζωή μας. Η δυνατότητα υπέρβασης είναι σταθερά κοντά μας. Αν και η παρουσία της γίνεται όλο και πιο δυσδιάκριτη.
Ξεχνάμε ακόμα και το θάνατο;
Κυρίως τον θάνατο. Η Ευρυδίκη παλεύει να μην ξεχάσει. Ακόμα και με τίμημα τον ακραίο πόνο, παλεύει να μην ξεχάσει.
Ο άνθρωπος μεγαλώνοντας ή πιο σκληρά γερνώντας επιστρέφει σε ένα κομμάτι της ηλικίας του που δεν ξεχνά ποτέ. Το βλέπουμε στους ανθρώπους που βαδίζουν προς το τέλος, επιστρέφουν στη ρίζα. Θυμούνται λέξεις, μυρωδιές...
Υπάρχουν άνθρωποι που πριν πεθάνουν μιλάνε μια γλώσσα που δε γνώριζαν ότι την κατέχουν. Κατέχουμε τη γλώσσα και η γλώσσα μας κατέχει. Η έννοια του γενέθλιου τόπου έχει μια ακαταμάχητη έλξη. Μας συνοδεύει η ενεργός απουσία ενός ίχνους. Κάποιες στιγμές αυτό το ίχνος ενεργοποιείται. Όταν η αίσθηση ενός ασφαλούς τόπου απομακρύνεται από τον ορίζοντα, όταν νιώθεις εξόριστος μέσα στην πατρίδα σου, εξόριστος μέσα στο σώμα σου, ανέστιος, ένα τόσο δα πλασματάκι ριγμένο- εκεί. Τότε σαν ένα είδος αναπάντεχου δώρου, έρχονται σαν απρόσκλητοι επισκέπτες, τα πρώτα επιφωνήματα, μυρωδιές, ήχοι. Λειτουργούν σαν ένα φυλαχτό που σε περιθάλπει, σε προστατεύει από αυτό το δυσβάστακτο αίσθημα του ανοίκειου. Ένα από τα δώρα της γραφής είναι να σε φέρνει σε επαφή με έναν γενέθλιο τόπο που δεν υπάρχει πια. Φτιάχνουμε ιστορίες για να αναστήσουμε αυτό που δεν υπάρχει πια. Αυτό παλεύει μέχρι τέλους και η Ευρυδίκη. Να μην χαθεί ότι έχει ήδη χαθεί. Γίνεται; ναι η απάντηση είναι γίνεται.
Πως γίνεται;
Με το μαγικό μέσα μας εργαλείο, το μυαλό, που μεταμορφώνει κατά βούληση τα πράγματα, εξημερώνει τον τρόμο, αγριεύει την πλαδαρότητα, ταράζει τα κοιμισμένα μέσα μας νερά. Με άλλα λόγια ενδίδοντας στο χάδι και στον τρόμο της ζωής, στη θαλπωρή και στη βία της ζωής, η ηρωίδα μου αρνείται την απώλεια, μεταμορφώνει το πένθος σε πόθο ζωής.
Όταν λέτε γενέθλιο τόπο εννοείται και τους γονείς;
Εννοώ έναν ασφαλή τόπο. Μπορεί να είναι και ένα μητρικό σώμα που με ένα τρόπο εξημερώνει τον θάνατο.
Μπορείτε να μου πείτε τι συμβαίνει με τα πράγματα που υπάρχουν στο μυαλό μας και δε μπορούν να εκφραστούν;
Το ανέκφραστο μέσα μας, αναζητά διαρκώς, ένα τρόπο έκφρασης. Το ανέκφραστο μέσα μας δεν βολεύεται με τη σιωπή. Η φωνή, η έκφραση, δεν είναι πάντα από τη μεριά της δημιουργικότητας και της ζωής, είναι και από τη μεριά της καταστροφής, του θανάτου, της βλάβης, μπορεί δηλαδή να γίνει σύμπτωμα μιας ασθένειας, ένα ψυχοσωματικό σύμπτωμα αλλά και ένας δυνατός έρωτας, ένα έργο τέχνης.
Υπάρχει πάντα ένα θέμα για το οποίο γράφει ένας συγγραφέας; Μου είχατε μιλήσει για την απώλεια.
Να χάνεις ένα γονιό, μια πατρίδα, μια δουλειά, να χάνεις την πίστη σε μια ιδέα, να χάνεις ένα τρόπο του σκέπτεσθαι. Ένα τρόπο του να αισθάνεσαι, έναν έρωτα που έζησες, ή που δεν έζησες ποτέ παρά μόνο μέσα στο μυαλό σου, και θλίβεσαι όταν σου τελειώνει. Η απώλεια ταράζει τον νου. Το λέω με μεγάλο σεβασμό γιατί ο ταραγμένος νους μπορεί να γεννήσει πολλά πράγματα που ο μη ταραγμένος δε μπορεί καν να φανταστεί και να ελπίσει να γεννήσει. Στη δική μου συγγραφική πορεία υπάρχει ένας κεντρικός πρωταγωνιστής και ονομάζεται απώλεια. Είναι μια συνθήκη που δε φτωχαίνει τον ήρωα αλλά τον κάνει αλλιώς ανθεκτικό, αλλιώς ονειροπόλο, αλλιώς ικανό να αποδεχτεί τις ρωγμές του, και τη δύναμη του ευάλωτου που τον καθορίζει…..
Ποιά θεωρείτε ότι είναι η πιο σημαντική απώλεια;
Όταν χάνεται το πρώτο αντικείμενο αγάπης στη ζωή μας, η μητέρα. Όχι όταν πεθαίνει, αλλά όταν σβήνει αυτό που εκφράζει στο φαντασιακό ενός μωρού. Όταν χάνεται αυτή η αίσθηση που κάποια στιγμή, έστω μια ελαχίστη στιγμή, μας κυρίευσε, ότι είμαστε προστατευμένοι από κάθε έξωθεν και έσωθέν απειλή. Όταν χάνεται και σβήνει οριστικά, (και πως αλλιώς; ) η φωνή που βρίσκει τρόπους να σε πείθει ‘’Εγώ είμαι εδώ για σένα μωρό μου και τίποτα και κάνεις δεν μπορεί ποτέ, μα ποτέ, να σε βλάψει’’
Τι δημιουργούν οι σταθμοί των αποχωρισμών στη ζωή;
Αδειάζει ο κόσμος μέσα και έξω σου. Θλίψη, αγωνία, φόβος. Πως θα πορευτώ τώρα μόνος; Όμως χωρίς αυτό το ερώτημα, χωρίς τον αποχωρισμό θα ήμασταν ακόμα αγέννητοι, στην κοιλιά της μάνας μας.
Θέλω να μου μιλήσετε για τους μοναχικούς ανθρώπους σαν την ηρωίδα σας.
Αυτός ο μοναχικός άνθρωπος, ίσως χάριν της μοναχικότητάς του, το μυαλό του είναι σε μια τέτοια αφυπνιστική συνθήκη, ώστε παρεμβαίνει ενεργά σε ότι τον πονά και τον πληγώνει. Είναι μια διεκδίκηση χωρίς όρια. Θέλει να ξαναγράψει από την αρχή την ιστορία της ζωής της. Και εδώ μου θυμίζει αυτό που λέει ο Πεσσόα, «άνθρωπος είναι αυτό που δεν αρκείται».
Αναχωρώντας η ηρωίδα σας για τον οίκο ευγηρίας, αφήνει τα πάντα πίσω της. Παίρνει μόνο τα απαραίτητα, μια βαλίτσα, σαν πρόσφυγας, πηγαίνει σε ένα μέρος μακριά από τον γενέθλιο τόπο της. Πόσο την ενδιαφέρει όταν τα αφήνει όλα πίσω;
Aς αφήσουμε ανοιχτό το ερώτημα. Ένα βιβλίο αναμετριέται όχι μόνο με τις απαντήσεις που προσφέρει αλλά και με τα ανοιχτά ερωτήματα που αφήνει στον αναγνώστη…..
Πέστε μου, τι συμβαίνει κατά τη γνώμη σας με τους ανθρώπους που δεν τους ενδιαφέρει από ένα σημείο και μετά ούτε η ύλη, ούτε η ανάμνηση;
Άυλος και αμνήμων…….ένα είδος νεκρού δηλαδή……
Πόσο φοβάται ο άνθρωπος όταν βαδίζει προς το τέλος;
Αν ο φόβος είναι μια φυλακή υψίστης ασφαλείας μπορείς πάντα να επινοείς τρόπου απόδρασης από αυτή τη φυλακή. Να ξεγελάσεις τον δεσμοφύλακα, να του κλέψεις τα κλειδιά ή να ψάξεις βαθιά μέσα στις τσέπες σου, μήπως και εκεί μέσα βρίσκεται το κλειδί της φυλακής σου. Το θέμα είναι να μην φοβηθείς να κάνεις χρήση καθώς η ανελευθερία γίνεται μια ύπουλη δεύτερη φύση, κι εσύ έχεις εδώ και χρόνια αποδεχτεί ασμένως μια συγκατοίκηση μαζί της. Το ξεσπίτωμα από τη φυλακή δεν είναι εύκολο. Η ηρωίδα μου μέχρι τέλους δεν ενδίδει στο τέλος, γιαυτό και της είμαι ευγνώμων.
Έχετε σκεφτεί την ηρωίδας να πεθαίνει στον οίκο ευγηρίας; Γιατί με ένα τρόπο, στο τέλος τη βάζετε να ξαναρχίσει από την αρχή γράφοντας σε μια λευκή σελίδα.
Μα ακριβώς για να μην πεθάνει ποτέ. Να θυμίσω τη Σεχραζάτ στο χίλιες και μια νύχτες. Σώζει τη ζωή της. Ο βασιλιάς δεν την εκτελεί εφόσον μαγεμένος κάθε βράδυ αδημονεί για τη συνεχεία της ιστορίας που θα του αφηγηθεί. Η Σεχραζάτ δεν πεθαίνει ποτέ. Οι ιστορίες της χαρίζουν τη ζωή της.
Προσωπικά δεν τα πάω καλά με το ρήμα πεθαίνω, αντίθετα τα πάω πολύ καλά με το ρήμα που λένε τα πολύ μικρά παιδάκια, οι τρελά ερωτευμένοι και οι τρελοί. Με την έννοια του «για πάντα». Με αυτό τα πάω πολύ καλά. Φαίνεται μετέχω και στις τρείς κατηγορίες. Σαν την ηρωίδα μου.
Πληροφορίες:
Το βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου «Η μετακόμιση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Ο IANOS και οι εκδόσεις Καστανιώτη στο πλαίσιο των συζητήσεων «Η λογοτεχνία σού αλλάζει τη ζωή» σας προσκαλούν σε συζήτηση με θέμα «Λογοτεχνία & Ψυχολογία». Ο οικοδεσπότης του κύκλου Δημήτρης Στεφανάκης συνομιλεί με τη συγγραφέα Φωτεινή Τσαλίκογλου με αφορμή το νέο της μυθιστόρημα Η Μετακόμιση. Μαζί τους η δημοσιογράφος Εριφύλη Μαρωνίτη. Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός Πέγκυ Τρικαλιώτη.
Είσοδος ελεύθερη
Η εκδήλωση θα προβάλλεται ζωντανά και στο ianos.gr
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr
![Tρέιλερ για το μεγάλο φινάλε του "Stranger Things": "Ήρθε η ώρα για έναν νέο κόσμο" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x377/0,21,608,362/crop/both/d9/d92b961c7157442ab01e2dc10c35ac96.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Tρέιλερ για το μεγάλο φινάλε του "Stranger Things": "Ήρθε η ώρα για έναν νέο κόσμο" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x377/0,21,608,362/crop/both/d9/d92b961c7157442ab01e2dc10c35ac96.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Λεωφορείο του ΟΑΣΑ κάνει δρομολόγιο με ανοικτή πόρτα και σπασμένα τζάμια [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x405/0,35,608,376/crop/both/bf/bf260ae04ec34bf8a26477a72776ca38.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Η στιγμή που οι Ουκρανοί χτυπούν ρωσικό υποβρύχιο τύπου Kilo στο Νοβοροσίσκ [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x307/30,0,577,307/crop/both/12/125c0a5911054636bd396f8951b2648b.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Γιάννης Σμαραγδής: Δέχθηκα απειλές θανάτου για να μη γυρίσω τον "Καποδίστρια" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x402/0,3,608,344/crop/both/04/046d80a9ed5240d9b689371a2f1ebe79.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Παραλίγο τραγωδία στη Λευκάδα: Τρίχρονο αγοράκι έπεσε μέσα σε βόθρο - Καρέ καρέ η διάσωσή του [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu546x325/0,9,546,315/crop/both/06/0653c00623174051b669a1eb2dee1979.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Νατάσσα Μποφίλιου: "Ας αφήσουμε τα τραγούδια και τη μουσική να μιλήσουν γιατί μιλούν καλύτερα" [Βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/crop/both/bb/bb776086b22c4fe4901a47651e08eaeb.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Εκεί όπου η παράδοση λάμπει: Ανακαλύπτοντας την αργυροτεχνία των Ιωαννίνων σε ένα μουσείο κόσμημα [εικόνες]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x405/0,31,608,372/crop/both/26/262ab2e4168b4c5388b87e6bdd0993ea.jpg?quality=60&404=default&v=2)
