Οι «Πέρσες», το σπουδαιότερο αντιπολεμικό έργο του Αισχύλου, θεωρείται η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία. Είναι η πρώτη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα και πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται για τη συντριπτική ήττα τους στη Σαλαμίνα. Ο Αισχύλος ως παλιός μαραθωνομάχος αποκαλύπτει στους Πέρσες όχι μόνο το θρήνο των Περσών αλλά και την διαρκή αγωνία του για το μέλλον των νικητών Ελλήνων, παράλληλα με τη σημασία της νίκης τους.
Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου στις 11 & 12 Αυγούστου, σε μια παραγωγή του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου (ΘΟΚ) με πλειάδα Ελλαδιτών και Κυπρίων ηθοποιών, ο Άρης Μπινιάρης, σκηνοθετεί τους «Πέρσες» του Αισχύλου και προτείνει μια ζωντανή σύνθεση ποιητικού λόγου, μουσικής και θεατρικής δράσης, με την Καριοφυλλιά Καραμπέτη στο ρόλο της Βασίλισσας των Περσών Άτοσσας. Την συναντήσαμε λίγες ημέρες πριν από την παράσταση της Επιδαύρου.
Υποδύεστε την Άτοσσα, μια βασίλισσα με δύναμη και εξουσία που βλέπει ένα ολόκληρο παρόν να χάνεται. Πως προσεγγίζετε αυτή την προσωπικότητα;
Αυτό που με προβληματίζει πάντα στην ερμηνεία των μεγάλων ρόλων είναι το ερώτημα ποιους τρόπους να χρησιμοποιήσεις ώστε ναι εξισορροπήσεις τα συχνά αντιφατικά στοιχεία που υπάρχουν στην προσωπικότητα που υποδύεσαι, ποια πρέπει να είναι κάθε στιγμή η δοσολογία ενός συναισθήματος, μιας υποκριτικής επιλογής, έτσι ώστε να φωτιστούν περισσότερες πλευρές του χαρακτήρα και ταυτόχρονα να τονιστούν εκείνες στις οποίες εστιάζει η σκηνοθετική γραμμή.
Μελετώντας την Άτοσσα είδα καταρχάς ότι είχα να αντιμετωπίσω μια πολιτική φυσιογνωμία εθισμένη τη δύναμη της εξουσίας, στην συσσώρευση του υλικού πλούτου μέσα από τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους της οικογένειας της και την ανελέητη φορολόγηση των υπηκόων τους, μια βασίλισσα εθισμένη την πολυτέλεια και την χλιδή. Από την άλλη όμως, η Άτοσσα φέρει και μία γυναικεία πλευρά μέσα από την διαίσθηση, την επαφή της με τον κόσμο των ονείρων, με τον κόσμο του υποσυνείδητου και των οιωνών και μέσα από την ανησυχία της ως μητέρα για τη ζωή του γιου της. Παρόλα αυτά, επιβάλλει ασυζητητί στο χορό την άποψη ότι κι αν ακόμα ηττηθεί ο γιος της δεν έχει να λογοδοτήσει σε κανέναν και θα συνεχίσει να είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς, γιατί έτσι επιτάσσει ο αυθαίρετος νόμος και το συμφέρον της απόλυτης δεσποτικής μοναρχίας. Για μένα λοιπόν το μεγάλο ερώτημα είναι πως θα περάσω από όλα αυτά τα στάδια, της έπαρσης, της ανησυχίας, της οργής, της κατάρρευσης, εκφράζοντάς τα ταυτόχρονα αλλά και προσπαθώντας να τηρήσω ένα μέτρο.
Υπάρχει ένα σημείο αυτής της συμπεριφοράς που σας έχει εντυπωσιάσει;
Με εντυπωσιάζει το γεγονός πως όταν μαθαίνει την καταστροφή δεν αρθρώνει ούτε λέξη συμπόνιας για τις άλλες γυναίκες που έχασαν τους άντρες τους και τα παιδιά τους. Αντιθέτως θριαμβολογεί προκλητικά πως ο δικός της γιος είναι ζωντανός. Είναι πραγματικά προκλητικό, γιατί σε μια στιγμή οδύνης αναφωνεί «φως ιλαρόν» για το γιο της. Βέβαια κάποια στιγμή θα κλονιστεί. Το βάρος της ήττας είναι συντριπτικό ο αλαζονικός ναρκισσισμός της οικογένειας έχει υποστεί ισχυρό χτύπημα. Ίσως φοβάται την αντίδραση των υπηκόων της, το αν θα εξεγερθούν. Έτσι γίνεται εμφανής και η αγωνία της να δικαιολογήσει και να προστατεύσει το τέρας που γέννησε, υποστηρίζοντας πως πάντα φταίνε οι άλλοι, ποτέ ο γιος της. Η υψηλή ποιητική γραφή του Αισχύλου καταφέρνει να δημιουργήσει συναισθήματα συμπόνιας και ταύτισης ακόμα και προς τον μεγάλο εχθρό, γιατί ο πόνος της απώλειας και ο θρήνος είναι πανανθρώπινες καταστάσεις και δείχνουν το παράλογο του πολέμου και τα δεινά όλων όσων εμπλέκονται σε αυτόν.
Ως βασίλισσα των Περσών από τη δύναμη και τη νίκη περνάτε στο θρήνο και την απώλεια. Τι αισθήματα και προβληματικές εμπεριέχει αυτή η μετάβαση;
Θα γενικεύσω την απάντηση, ξεφεύγοντας και ξεφεύγω από το ρόλο για να μιλήσω για τις προσωπικές μου σκέψεις. Υπάρχει πάντα αυτό το αίσθημα που προκαλείται όταν αναλογίζεται κάνεις όλες τις μεγάλες αντίστοιχες ήττες στη διάρκεια της Ιστορίας. Τα μεγέθη είναι ασύλληπτα, ανθρώπινες πανστρατιές αποδεκατισμένων, εκατομμύρια αριθμοί και ονόματα σε μια στατιστική. Κανείς μας σε αυτό τον απολογισμό των νεκρών δε σκέπτεται πως κάθε όνομα είναι ένα σύμπαν ζωής, ονείρων, σχέσεων που χάνεται στο όνομα του πιο σκοτεινού σκοπού, που είναι άσχετος με το μεγαλείο της ζωής και της ύπαρξης. Πως επιτρέπει η ανθρωπότητα να συμβεί αυτό; πως παρασύρονται οι λαοί σ' αυτή την παραφροσύνη και γιατί δεν μπορεί να αντισταθεί η κοινή λογική στο παράλογο; Για μένα είναι εντελώς ακατανόητοι αυτοί οι μηχανισμοί εξουσίας και πολέμου. Ο νους και η ψυχή μου δεν μπορούν να χωρέσουν το αδιανόητο.
Ποιό είναι κατά τη γνώμη σας το μήνυμα που θέλει να περάσει ο Αισχύλος στους Αθηναίους;
Ο Αισχύλος μιλάει για την παθολογία της υπερδυνάμης, για την ύβρη που μπορεί να διαπράξει ένα άτομο ή ένα σύνολο ανθρώπων και για την τιμωρία που θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο εφόσον διαταράσσονται οι νόμοι του θεϊκού δικαίου και της συμπαντικής αρμονίας. Προειδοποιεί τους συμπολίτες του Αθηναίους που αποκτούν εκείνη την εποχή μεγάλη ισχύ και κινδυνεύουν να αναπτύξουν παρόμοιες συμπεριφορές με αυτές των Περσών. Δυστυχώς, όμως, όπως θα δείξει η ιστορία, οι ευαίσθητες κεραίες των ποιητών δεν καταφέρνουν να αποτρέψουν τους Πελοποννησιακούς Πολέμους.
Πιστεύετε ότι η απώλεια μπορεί να ξεπεραστεί; Και τι χρειάζεται για να προχωρήσει ένα πρόσωπο ή ένας λαός στην προκειμένη περίπτωση πέρα από αυτό το όριο;
Όταν κάτι τελειώνει, κάτι νέο αρχίζει, αυτός είναι ο φυσικός νόμος. Το στίγμα της απώλειας όμως, παραμένει βαθύ και ανεξίτηλο. Ακόμα και αν μία χώρα ανοικοδομηθεί, όσο και αν η ζωή προχωρήσει, η μνήμη πάντα θα πονάει, ακόμα και οι νεότερες γενιές θα κουβαλούν την βαριά κληρονομιά. Χρειάζεται μεγάλο ψυχικό σθένος και συλλογική ευθύνη που θα μετατρέψει το πάθημα σε μάθημα ώστε να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη. Χρειάζεται ομόνοια και ομοψυχία, αλληλεγγύη και προσήλωση στον κοινό στόχο.
Ποια είναι τα λόγια της Άτοσσας τα οποία σας προβλημάτισαν περισσότερο, στα οποία σταθήκατε περισσότερο για να αναλύσετε τον χαρακτήρα της;
Καταρχάς τα πρώτα λόγια που εκφέρει με την πρώτη της εμφάνιση στη σκηνή:
«Φοβάμαι μήπως με μια κλωτσιά ο μέγας πλούτος γεμίσει σκόνη καταγής όσα αγαθά συσσώρευσε άφθονα ο Δαρείος...» Με τα πρώτα της κιόλας λόγια επικεντρώνεται στον υλικό πλούτο, είναι ενδεικτικό της σημασίας που έχει η ύλη στη ζωή των Περσών. Ένα δεύτερο σημείο, αφού αφηγηθεί το όνειρο που είδε την προηγούμενη νύχτα και τον οιωνό που είδε λέει στο χορό:
«...Όμως να ξέρετε αν νικήσει ο γιος μου θα είναι άντρας θαυμαστός. Αν δεν νικήσει δεν έχει στην πατρίδα να δώσει λόγο, αν σωθεί θα είναι πάλι βασιλιάς στην χώρα αυτή...». Δείχνει τη νοοτροπία και την αλαζονεία, ακόμα και αν σκοτωθούν χιλιάδες, εκατομμύρια άνθρωποι την ενδιαφέρει να διατηρήσουν την εξουσία. Και παρακάτω: «...Μα πιο πολύ από όλα τα δεινά μας, με καίει να ακούω για του γιου μου τα κουρέλια, ατίμωση που του τυλίγει το κορμί...». Αυτό το λέει αφού έχει ακούσει όλο το προσκλητήριο των νεκρών, είναι κάτι προκλητικό και παράλογο.
Παρουσιάζοντας τους Πέρσες σήμερα, ποιο είναι το μήνυμα,- αν υπάρχει τέτοιο-, που μπορεί να μας αφορά ως κοινό, αναλύοντας τη νίκη και την ήττα;
Ας υπάρχει σύνεση και μέτρο, μακριά από αλαζόνες ηγέτες και από την τύφλωση των λαών. Η ύβρις είναι μεταδοτική. Ό,τι υπερβαίνει το μέτρο και δε σέβεται τους ηθικούς νόμος θα τιμωρηθεί, το ελεύθερο δημοκρατικό πνεύμα δίνει δύναμη και τη νίκη ακόμα και στη μειοψηφία, στους λίγους.
Πληροφορίες:
Μετάφραση: Παναγιώτης Μουλλάς
Σκηνοθεσία – Mουσική δραματουργία: Άρης Μπινιάρης
Δραματουργική συνεργασία: Αντώνης Σολωμού
Μετρική διδασκαλία: Θεόδωρος Στεφανόπουλος
Σκηνικά: Κωνσταντίνος Λουκά
Κοστούμια: Ελένη Τζιρκαλλή
Κινησιολογία: Λία Χαράκη
Σχεδιασμός φωτισμού: Γεώργιος Κουκουμάς
Ηχητικός σχεδιασμός: Γιώργος Χριστοφή
Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Άτοσσα), Χάρης Χαραλάμπους (Αγγελιαφόρος), Νίκος Ψαρράς (Δαρείος), Αντώνης Μυριαγκός (Ξέρξης)
Χορός: Ηλίας Ανδρέου, Πέτρος Γιωρκάτζης, Γιώργος Ευαγόρου, Λευτέρης Ζαμπετάκης, Νεκτάριος Θεοδώρου, Μάριος Κωνσταντίνου, Παναγιώτης Λάρκου, Δαυίδ Μαλτέζε, Γιάννης Μίνως, Άρης Μπινιάρης, Ονησίφορος Ονησιφόρου, Αντρέας Παπαμιχαλόπουλος, Μάνος Πετράκης, Στέφανος Πίττας, Κωνσταντίνος Σεβδαλής
Επίδαυρος 11 και 12 Αυγούστου