Η πρωτότυπη, ευφάνταστη έκθεση που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, δεν ... μυρίζει νοσοκομείο, αλλά δίνει απαντήσεις σε μία σειρά ερωτημάτων που αφορούν στην υγεία και στην εξέλιξη των ιατρικών πρακτικών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που απήλλαξαν την ιατρική από μαγικά και θρησκευτικά στοιχεία αντιλαμβανόμενοι ότι η διατήρηση της υγείας και η καταπολέμηση της ασθένειας εξαρτώνται από φυσικά αίτια.
Ναι, οι αρχαίοι Έλληνες πήγαιναν στον γιατρό -στα θεραπευτήρια του Ασκληπιού εφαρμοζόταν η «εγκοίμησις»- και επίσης, στα δύσκολα, κατέφευγαν σε προσευχές, καθαρμούς και θυσίες (...)
Επίσης, έκαναν βεντούζες και έβαζαν σιδεράκια (χρυσά συρματάκια) στα δόντια, για να βελτιώσουν το χαμόγελο τους.
Η έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εξετάζει ακριβώς αυτό: Τη μετάβαση, μεταξύ Ασκληπιού και Ιπποκράτη, από τη μαγικο - θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική.
Οι γιατροί και το φακελάκι
Οσο για το ερώτημα εάν οι γιατροί στην αρχαιότητα έπαιρναν φακελάκι, ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και εμπνευστής της έκθεσης, καθηγητής Αρχαιολογίας Νίκος Σταμπολίδης απαντά: «Καμιά φορά, ναι» και υπενθυμίζει τον γιατρό που βοήθησε την Αγριπίνα να φαρμακώσει τον αυτοκράτορα για τον οποίον δούλευε. Ο γιατρός επέστρεψε στην πατρίδα του και έζησε βίο πολυτελή. «...Αλλά συνήθως, όχι», είναι η συνέχεια της απάντησης, επειδή το «έχειν» του καθενός ήταν εμφανές.
Δάνεια και από το Βρετανικό Μουσείο
Η έκθεση «Ίασις» περιλαμβάνει σχεδόν 300 αρχαία αντικείμενα από 41 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού -Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο, Μουσεία του Καπιτωλίου στην Ρώμη- χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Υγεία, Νόσος, Θεραπεία, και καλύπτει το χρονικό διάστημα περίπου από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Υπήρχαν χειρουργικά εργαλεία;
Φρόντιζαν τη διατροφή και το σώμα τους στην αρχαία Ελλάδα; Πώς αντιμετώπιζαν το ζήτημα της δημόσιας υγείας; Τι έκανε ένας αθλητής εάν τραυματιζόταν 2.500 χρόνια πριν; Υπήρχαν χειρουργικά εργαλεία; Πώς χρησιμοποιούσαν το όπιο και άλλες φαρμακευτικές ουσίες και βότανα;
Παρουσιάζονται μετάλλινα ιατρικά εργαλεία (σικύες, νυστέρια, μήλες, άγκιστρα, κολποσκόπιο, κ.ά) που βρέθηκαν σε τάφους γιατρών, και επίσης πήλινες θερμοφόρες.
Θεραπείες από τα Ομηρικά έπη
Οι πρωιμότερες γραπτές μαρτυρίες που αφορούν στην ελληνική θεραπευτική προέρχονται από τα Ομηρικά έπη, από τα οποία προκύπτει ότι οι ασθένειες θεωρούνταν σημάδια θεϊκής οργής και δυσαρέσκειας.
Για τον εξευμενισμό των θεών οι άνθρωποι κατέφευγαν σε προσευχές, καθαρμούς και θυσίες. Ωστόσο, ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., η φιλοσοφία άρχισε να ασκεί μια ιδιαίτερη επιρροή στην εξέλιξη της ιατρικής. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που απήλλαξαν την ιατρική από μαγικά και θρησκευτικά στοιχεία αντιλαμβανόμενοι ότι η διατήρηση της υγείας και η καταπολέμηση της ασθένειας εξαρτώνται από φυσικά αίτια.
Το μαρμάρινο άγαλμα της Υγιείας
Στην είσοδο του Μουσείου ο επισκέπτης συναντά το αριστουργηματικό μαρμάρινο άγαλμα της Υγιείας από το Μουσείο της Κω, το οποίο πλαισιώνεται από τον Ασκληπιό -εκπρόσωπο της θεουργικής ιατρικής- και τον Ιπποκράτη -εκπρόσωπο της επιστημονικής ιατρικής.
Ακόμη και νομίσματα εκδόθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη σπουδαίων ιατρών, όπως του Γαϊου Στερτίνιου Ξενοφώντα από την Κω, ο οποίος υπήρξε προσωπικός ιατρός του ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του.
Στη συνέχεια, οι ενότητες της έκθεσης διαρθρώνονται σε 6 αίθουσες.
Υγεία – Υγιεινή
Παρουσιάζονται αντικείμενα που εικονογραφούν τους τρόπους υγιεινής διαβίωσης (διατροφή, αθλητισμός), αντικείμενα που σχετίζονται τόσο με την ατομική υγιεινή (αγγεία με αθλητές που πλένονται, χάλκινες στλεγγίδες, αρωματοδόχα αγγεία, αγγεία νυκτός), όσο και την δημόσια υγιεινή, όπως π.χ. πήλινα στελέχη από τον Πεισιστράτιο υδρευτικό αγωγό της Αθήνας του τέλους του 6ου αι. π.Χ.
Νόσος
Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται σωματικές, ψυχικές, αλλά και συλλογικές ασθένειες όπως επιδημίες και λοιμοί. Τεκμηρίωση για τις ατομικές ασθένειες και τις επιδημίες παρέχεται από τις απεικονίσεις ασθενών πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και πήλινα ειδώλια, αλλά και από ιστορικά κείμενα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αναφορά του Θουκυδίδη στον λοιμό που ξέσπασε στην Αθήνα στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου το 430 π.Χ., η οποία τεκμηριώνεται από τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα σε ομαδικό τάφο στον Κεραμεικό.
Θεραπεία
Ξεκινάμε από τα Ομηρικά έπη, τα οποία αποτελούν τις πρωιμότερες μαρτυρίες για τις μεθόδους αντιμετώπισης και περιποίησης των πολεμικών τραυμάτων με διάφορα φυτικά φάρμακα και επιδέσεις.
Παρουσιάζονται δύο πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β΄ στις οποίες βρίσκονται καταγεγραμμένες οι λέξεις i-ja-te (ιητήρ) και pa-ma-ko (φάρμακο), καθώς επίσης αγγεία και μαρμάρινα και πήλινα ανάγλυφα όπου απεικονίζονται σκηνές περιποίησης των τραυματισμένων ομηρικών ηρώων.
Θεουργική ιατρική
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Θεουργικής ιατρικής, όπως ο Ασκληπιός και τα μέλη της οικογένειάς του (Υγιεία, Τελεσφόρος κλπ.) καθώς και άλλοι ήρωες-θεραπευτές όπως ο Αμφιάραος, ο Άμυνος κλπ.
Οι ασθενείς - ικέτες και η «εγκοίμησις»
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Ασκληπιεία (τα ιερά - θεραπευτήρια του Ασκληπιού) που είχαν ιδρυθεί σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και στα οποία συνέρρεαν οι ασθενείς - ικέτες αναζητώντας μια θαυματουργή θεραπεία.
Ως μέθοδος ιάσεως εφαρμοζόταν η «εγκοίμησις», κατά την οποία οι ασθενείς κοιμόντουσαν μέσα στο ναό, ευελπιστώντας να εμφανιστεί στο όνειρό τους ο ίδιος ο Ασκληπιός και είτε να τους θεραπεύσει είτε να τους δώσει συμβουλές, τις οποίες θα ερμήνευαν την επόμενη ημέρα οι ιερείς.
Παρουσιάζονται αντικείμενα που βρέθηκαν σε αυτά τα ιερά, όπως μαρμάρινα αγαλμάτια του Ασκληπιού και άλλων θεών-θεραπευτών, ανάγλυφα με αφηγηματικές σκηνές εγκοίμησης, πήλινα και μαρμάρινα αναθήματα που απεικονίζουν το πάσχον μέλος του σώματος (πόδια, χέρια, μάτια, στήθη, γεννητικά όργανα), καθώς και ενεπίγραφες μαρμάρινες στήλες στις οποίες καταγράφεται η θαυματουργή θεραπεία ασθενών με την θεϊκή επέμβαση.
Επιστημονική ιατρική
Η άσκηση της επιστημονικής ιατρικής τεκμηριώνεται μέσα από παραστάσεις αγγείων και αναγλύφων όπου απεικονίζονται σκηνές ιατρικής εξέτασης, και από ανθρωπολογικά κατάλοιπα, όπως κρανία, που φέρουν ίχνη χειρουργικών επεμβάσεων.
Επίσης, παρουσιάζονται ενεπίγραφα πήλινα και μετάλλινα δοχεία που περιείχαν φυτικά φάρμακα, ενεπίγραφα κεραμικά θραύσματα με συνταγές θεραπευτικών σκευασμάτων, καθώς και διάφορα μετάλλινα ιατρικά εργαλεία (σικύες, νυστέρια, μήλες, άγκιστρα, κολποσκόπιο, κ.ά) που βρέθηκαν σε τάφους γιατρών, και επίσης πήλινες θερμοφόρες.
Στη μνήμη των γιατρών της αρχαιότητας
Στον επίλογο της έκθεσης τιμάται η μνήμη των γιατρών της εποχής: εκτίθενται ποικίλα μνημεία που απεικονίζουν ιατρούς ή αναφέρονται σ’ αυτούς και στο έργο τους, όπως π.χ. ενεπίγραφες ταφικές στήλες, τιμητικά ψηφίσματα για δημόσιους ιατρούς που ανταποκρίθηκαν στις έκτακτες ανάγκες της πόλης, καθώς και νομίσματα που εκδόθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη σπουδαίων ιατρών, όπως του Γαϊου Στερτίνιου Ξενοφώντα από την Κω, ο οποίος υπήρξε προσωπικός ιατρός του ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του.
Η έκθεση αποτελεί το 2ο μέρος της τριλογίας των μεγάλων αρχαιολογικών εκθέσεων του ΜΚΤ που εστιάζουν σε θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και η οποία ξεκίνησε το 2009 με την έκθεση Έρως, και ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο με την έκθεση Επέκεινα.
Info: «Ιασις. Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό». Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4, Αθήνα). Διάρκεια: 19 Νοεμβρίου 2014 - 31 Μαΐου 2015. Εισιτήριο 7 ευρώ, μειωμένο 3 ευρώ. Κυριακή 11:00 – 17:00. Τρίτη κλειστά.
Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο: Υπό το βλέμμα της Υγιείας, ο Ασκληπιός θεραπεύει την ξαπλωμένη ασθενή κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης στο Ασκληπιείο, περ. 400 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.
Μαρμάρινο αγαλμάτιο του Ασκληπιού, του κατ’ εξοχήν θεραπευτή θεού της αρχαιότητας. 3ος – 4ος αι. μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου
Μαρμάρινο αγαλμάτιο της Υγίειας, κόρης του Ασκληπιού και προστάτιδας της υγείας. 3ος – 4ος αι. μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου.
Ζεύγος πήλινων θερμοφόρων για το δεξί και αριστερό άκρο χέρι, τέλη 1ου αι. π.Χ. – αρχές 2ου αι. μ.Χ. Επαρχιακό Μουσείο Πάφου.
Μαρμάρινη προτομή του Ιπποκράτη. Βρέθηκε σε τάφο ιατρού στην Ostia, 100-150 μ.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ostia
Πήλινος ερυθρόμορφος αρύβαλλος με παράσταση ιατρού που εκτελεί φλεβοτομή στον βραχίονα του ασθενή. Επώνυμο αγγείο του Ζωγράφου της Κλινικής. 480-470 π.Χ. Παρίσι, Μουσείο Λούβρου
Κρανίο γυναίκας. Στην κάτω γνάθο φέρει χρυσή ορθοδοντική συσκευή, πιθανότατα για διόρθωση προβλημάτων σύγκλισης των οδόντων. 4ος αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας
Χάλκινη κυλινδρική εργαλειοθήκη που περιείχε έξι μήλες. Βρέθηκε στην Πάφο, στον τάφο του χειρουργού. Τέλη 2ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ.. Επαρχιακό Μουσείο Πάφου
Πήλινο θραύσμα με γραπτή επιγραφή «υποκισθίδος χυλός». Πρόκειται για ετικέτα σε δοχείο που περιείχε την αναγραφόμενη φυτική φαρμακευτική ουσία, η οποία χρησιμοποιείτο για την αιμόσταση αλλά και σε προβλήματα του πεπτικού συστήματος. 2ος – 4ος αι. μ.Χ.
Μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Υγιείας, 3ος αι. μ.Χ.,, Αρχαιολογικό Μουσείο Κω
Μαρμάρινο άγαλμα του θεού Ασκληπιού από την αυτοκρατορική έπαυλη στο Anzio. Περίοδος Αδριανού (117-138 μ.Χ.). Ρώμη, Μουσεία Καπιτωλίου
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr
![Γιαννόπουλος για Παππά: Δεν θέλω να με πλησιάσει ξανά, είναι επικίνδυνος - Θα πάω μέχρι τέλους τον νομικό αγώνα [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu561x376/0,18,561,333/crop/both/60/609d9c6cd73e4a7ea6d3608710a89401.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Τελευταίο "αντίο" στην Ειρήνη Μαρινάκη - Πλήθος επιχειρηματιών και πολιτικών στην κηδεία της [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/crop/both/4e/4e8913b84fa04658a2490598e2d3e2f3.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Tρέιλερ για το μεγάλο φινάλε του "Stranger Things": "Ήρθε η ώρα για έναν νέο κόσμο" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x377/0,21,608,362/crop/both/d9/d92b961c7157442ab01e2dc10c35ac96.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Νατάσσα Μποφίλιου: "Ας αφήσουμε τα τραγούδια και τη μουσική να μιλήσουν γιατί μιλούν καλύτερα" [Βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/crop/both/bb/bb776086b22c4fe4901a47651e08eaeb.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Εκεί όπου η παράδοση λάμπει: Ανακαλύπτοντας την αργυροτεχνία των Ιωαννίνων σε ένα μουσείο κόσμημα [εικόνες]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x405/0,31,608,372/crop/both/26/262ab2e4168b4c5388b87e6bdd0993ea.jpg?quality=60&404=default&v=2)
