Ηλ.Ηλιού: O εμβληματικός πολιτικός της Αριστεράς που ήθελε να γίνει ποιητής

Η ζωή και το έργο του εμβληματικού διανοούμενου της μετεμφυλιακής περιόδου, που μέχρι και στις μέρες μας χαίρει του σεβασμού από το σύνολο του πολιτικού κόσμου, παρουσιάζεται μέσα στον έκτο τόμο της σειράς Βιογραφίες Πολιτικών, που αναφέρεται στην πολιτική δράση του Ηλία Ηλιού, έργο του έγκριτου πολιτικού επιστήμονα, καθηγητή Ηλία Νικολακόπουλου, από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.

Πρόκειται για την πρώτη βιογραφία πολιτικού της Αριστεράς που δημοσιεύεται από το Ίδρυμα, και όχι μόνο το πρόσωπο του συγγραφέα αλλά και το πρόσωπο που επελέγη να βιογραφηθεί δεν είναι τυχαία. Ο Ηλίας Ηλιού υπήρξε σημαντικότατο στέλεχος της Αριστεράς, με πλούσια κοινοβουλευτική παρουσία και δράση, άνδρας με άρτια νομική κατάρτιση αλλά και ευρύτατη παιδεία, λάτρης των γραμμάτων και μαχητικός δημοτικιστής, με μεγάλη αγωνιστικότητα αλλά ταυτόχρονα και με μειλίχιο χαρακτήρα, για τον οποίο έχαιρε της εκτίμησης και του σεβασμού από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα.

Η πορεία της ζωής του είναι συνυφασμένη μέχρι τον θάνατό του με την ιστορία της Αριστεράς, έστω και αν οι απόψεις που κατά καιρούς υποστήριξε δεν έτυχαν πάντα της αποδοχής των συναγωνιστών του.

Οπαδός της ηπιότητας, της συμφιλίωσης, της δημοκρατικής ομαλότητας, δεν εφείσθη παρ' όλα αυτά μεγάλων προσωπικών θυσιών μαχόμενος υπέρ των ιδεών του, αλλά και κριτικής προς τους συντρόφους του, όταν διαφωνούσε προς την ακολουθούμενη από αυτούς γραμμή. Μετά τον Εμφύλιο υπήρξε ηγετικό στέλεχος της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, που έως τη δικτατορία του 1967 αντιπροσώπευε στη Βουλή το μόνο νόμιμο αριστερό κόμμα. Πίστευε όμως ότι και μεταδικτατορικά η ΕΔΑ αποτελούσε τον καταλληλότερο εκπρόσωπο μιας αριστερής πολιτικής, ενόψει των νέων εσωτερικών και διεθνών δεδομένων. Εξάλλου, από πολύ νωρίς, μαζί με τη στράτευσή του με την Αριστερά, ενστερνίστηκε εκτός από τις αρχές της αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, επίσης την ευρωπαϊκή ιδέα.

Από τον τόμο που κυκλοφορεί ανθολογήσαμε αποσπάσματα από τα πρώτα χρόνια της ζωής του σε Λήμνο και Αθήνα, που μας αποκαλύπτουν ένα πρόσωπο άγνωστο σε πολλούς.

..Στα πρώτα μου χρόνια ήμασταν φανατικοί βενιζελικοί. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν εκείνος που μας ελευθέρωσε. Στο διχασμό του 1916 μείναμε βενιζελικοί. Ο πατέρας μου κήρυξε από τους πρώτους την προσχώρηση της Λήμνου στην «Εθνική Άμυνα» της Θεσσαλονίκης...

Χαρακτηριστικό δείγμα της επιρροής του διάχυτου πολιτικού κλίματος της εποχής στη διαμόρφωση του Ηλ. Ηλιού είναι και ένα πρωτόλειο ποίημα που δημοσίευσε στην εφημερίδα Λῆμνος στις 17 Απριλίου 1916:

Ἀπαθὴς Ἑλλὰς πῶς μένεις ὅταν βλέπεις τοὺς βαρβάρους

Τ’ Ἀλεξάνδρου τοῦ Μεγάλου τὴν πατρίδα νὰ πατοῦν

Ὅταν βλέπεις τοὺς ἐχθρούς μας Πρώσους, Τούρκους καὶ Βουλγάρους

Τὰ παιδιά σου νὰ τὰ σφάζουν, πόλεις νὰ λεηλατοῦν.

Το τέλος των πρωτοβάθμιων σπουδών του το 1917 βρίσκει τον Ηλ. Ηλιού ορφανό από μητέρα, η οποία πέθανε από νεφρίτιδα, σε νεαρή ηλικία περίπου 36 χρόνων, τον Ιανουάριο του 1916,12 και την ιδιαίτερη πατρίδα του σε εμπόλεμη κατάσταση, με τον αγγλο-γαλλικό στόλο να έχει εγκατασταθείστο λιμάνι του Μούδρου και τα γερμανικά υποβρύχια να περιπολούν ανοικτά των Δαρδανελίων. Καθώς στη Λήμνο δεν υπήρχε ακόμη Γυμνάσιο, ο πατέρας του, που είχε ήδη διευρύνει τις οικονομικές του δραστηριότητες, λόγω και της παρουσίας των ξένων στρατευμάτων, αποφάσισε να τον κρατήσει προσωρινά στο νησί, όπου, μετά τον θάνατο της γυναίκας του Ευθαλίας, είχε τη βοήθεια της αδελφής της Χρυσούλας, για την ανατροφή των παιδιών. Τον χρόνο που παρέμεινε αναγκαστικά στη Λήμνο ο Ηλ. Ηλιού δεν τον πέρα-σε πάντως μαθησιακά ανενεργός.

....Το 1921 γράφτηκα στη Νομική του Πανεπιστημίου Αθηνών, μόνου την εποχή εκείνη πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Εκεί με περίμενε άλλος κόσμος. Ακαδημαϊκός πολίτης πια, εκτός από τα μαθήματα που, ιδίως στο πρώτο έτος, τα ακολούθησα ταχτικά και με καλή επίδοση, με περίμενε και η ελεύθερη ζωή, που, χάρη στα σημαντικά εμβάσματα του πατέρα μου γινότανε ολοένα και πιο ρέμπελη. Τάβλι, πρέφα [στο καφενείο του Γαμβέτα], κορίτσια. Αλλά και έντονη παρακολούθηση της πολιτικής και πολιτιστικής ζωής....

Από τους πρώτους μήνες της εγκατάστασής του στην Αθήνα ο Ηλ. Ηλιού άρχισε να συχνάζει στο «Ἀθηναϊκὸ Βιβλιοπωλεῖο» (Σοφοκλέους 3), χώρο συνάντησης σημαντικών λογοτεχνών, όπως ο Ταγκόπουλος, ο Παλαμάς, ο Ξενόπουλος, ο Μαλακάσης, ο Βουτυράς κ.ά. Κι έτσι, ήδη από τον Απρίλιο του 1922, παράλληλα με τις σπουδές του, ξεκινά η αρθρογραφία του στον Νουμᾶ, ενώ τον ίδιο χρόνο θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Αθηναϊκού Βιβλιοπωλείου του Χρυσόστομου Γανιάρη η μετάφραση της νουβέλας του Εμίλ Ζολά, την οποία είχε επεξεργαστεί ως μαθητής Γυμνασίου στη Χίο. Το πρώτο κείμενο που δημοσιεύει στον Νουμᾶ είναι μια κριτική για το βιβλίο του Louis Roussel, La versification d’André Kalvos, στο οποίο επικρίνεται η ποίηση του Κάλβου για «μετρικὲς καὶ στιχουργικὲς ἀτέλειες», και για το οποίο ο Ηλιού παρατηρεί πως πρόκειται ουσιαστικά για «στατιστικὴ ἐργασία» που αγνοεί την «οὐσία τῆς ποίησης».

Στοὺς ταχτικοὺς συντάχτες τοῦ Νουμᾶ, ἀπὸ τὸν Ἀπρίλη τοῦ 1922, μπῆκε ἕνα καινούριο ὄνομα, τ’ ὄνομα τοῦ Ἠλία Φ. Ἠλιοῦ. Εἶναι ὁ Βενιαμὶν τῆς συντροφιᾶς μας, ἕνα παιδὶ δεκαενιὰ μόλις χρονῶνε, ποὺ ἦρθε ἀρματωμένο μὲ μόρφωση, μὲ ταλέντο, μὲ χαραχτήρα, μὲ ἀφοσίωση, νὰ συνεργαστεῖ μαζί μας, νὰ μᾶς φέρει ὅλη τὴ δροσιὰ τῆς νιότης, τῆς ἀληθινῆς καὶ τῆς ἠθικῆς νιότης, σ’ ἐμᾶς τοὺς παλαίμαχους ἀγωνιστές. Τοῦ ἀνοίξαμε διάπλατες τὶς στῆλες τοῦ Νουμᾶ, τοῦ ἀνοίξαμε τὴν ψυχή μας, μὲ τὴν πεποίθηση πὼς δὲ γελαστήκαμε, καὶ τούτη τὴ φορά, πὼς δὲ δημιουργήσαμε ἕναν καινούριο ραβδή, μὰ ἕναν ἄξιο σύντροφο τοῦ Γκόλφη, τοῦ Παρορίτη, τοῦ Πάνου καὶ τῶν ἄλλων ποὺ στολίζουνε μὲ τὄνομά τους τὴ μετόπη τοῦ Νουμᾶ.

...Την ομάδα του Νουμᾶ, τον προσανατόλισαν από νωρίς προς τη δημοτική γλώσσα, παρόλο που το οικογενειακό του περιβάλλον ήταν, στο γλωσσικό ζήτημα, μάλλον συντηρητικό.29 Στα κείμενά του στον Νουμᾶ χρησιμοποιεί μάλιστα αρκετούς ψυχαρισμούς (βνωμοσύνη, συνεπούμενα, περιγυριὰ κ.ά.) τους οποίους θα εγκαταλείψει στη συνέχεια.30 Το σημαντικό όμως για την πρώιμη ιδεολογική του διαμόρφωση είναι η ταύτισή του με το κίνημα του δημοτικισμού, η οποία, ήδη από το 1923, θα συνδυαστεί και με την ένταξή του στη Δημοκρατική Νεολαία του κόμματος του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, με σαφή και έντονα αντιμοναρχικό προσανατολισμό...

Δύο μικρά σατιρικά του κείμενα (ένα ποίημα και ένα πεζό), γραμμένα την ακαδημαϊκή χρονιά 1923-1924, δημοσιεύονται στο περιοδικό Ἐρανιστὴς με το ψευδώνυμο « Ἐπαρχιώτης» και ένα μεγάλο ποίημά του, με τίτλο «Εἰς Ἑαυτὸν», στην Πασχαλινὴ Ἀνθοδέσμη που επιμελήθηκε ο Άγης Λεβέντης. Χαρακτηριστική είναι η τελευταία στροφή του ποιήματος:

Κακὴ καρδιὰ τὸν πόνο σου τί λὲς

Λίγη συμπόνια σά να ζητιανεύεις

Στὰ τρίστρατα, καὶ μύρεσαι καὶ κλαῖς

Ἀπὸ ποιόν τάχα τὸ ἔλεος γυρεύεις

Πιὸ καλὰ μοναχή σου νὰ πορεύεις

Περήφανη στὸν πόνο σου, παρὰ

Ν’ ἁπλώνεις χέρι, ἀγάπη νὰ γυρεύεις

Καὶ στοὺς κακοὺς νὰ δίνεις τὴ χαρά.

Ακολουθεί μία πολύ ενδιαφέρουσα ποιητική παρωδία στην εφημερίδα Πολιτεία (7 Ιανουαρίου 1925) με τίτλο «Κεραυνὸς», όπου σχολιάζονται οι πολιτικές μεταμορφώσεις του Γεωργίου Κονδύλη, ο οποίος είχε αποχωρήσει από το κόμμα του Αλ. Παπαναστασίου, είχε συγκροτήσει τις παρακρατικές ομάδες των «Κυνηγῶν» και είχε αναλάβει υπουργός Εσωτερικών (Οκτώβριος 1924) στην κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου. Το ποίημα μιμείται, με ελαφρώς ειρωνικό τρόπο, το ύφος του Καβάφη (εξ ου και το ψευδώνυμο Κ. Βάφης), το έργο του οποίου μόλις είχε αρχίσει να γίνεται γνωστό στην Αθήνα με το ειδικό αφιέρωμα του περιοδικού Νέα Τέχνη.

Αυτή τη «συνειδητὴ πρόθεσή του νὰ γίνει ποιητὴς» ο Ηλ. Ηλιού τη χαρακτηρίζει «μπαγαποντιὰ», η οποία επιζητεί την εξεζητημένη «πρωτοτυπία» και την απατηλή «ἔκπληξη». Γνωρίσματα που διακρίνει σε μοντερνιστικές τάσεις που αναπτύσσονταν εκείνη την εποχή, εισαγόμενες στην Ελλάδα από «κριτικοφιλοσόφους, ποὺ δημοσιεύουν μὲ τὴν ὑπογραφή τους ἄρθρα φιλο- σόφων τοῦ Παρισιοῦ μεταφρασμένα».

Οι σπουδές αλλά και οι παράπλευρες ασχολίες δεν απέκοψαν πάντως τον Ηλ. Ηλιού από τον γενέθλιο τόπο του με τον οποίο διατηρούσε στενούς δεσμούς και τον επισκεπτόταν για μεγάλα διαστήματα, κυρίως τα καλοκαίρια. Από τον Ιούνιο του 1924 έως τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς συνεργάστηκε με την εφημερίδα Νέα Λῆμνος, με κύρια αντικείμενα την ίδρυση Γυμνασίου στο νησί και την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα, όπως «Γκρινιάρης», «Ἀσυρματιστὴς» και «Ἅγιος Ὀνούφριος».

Η λημνιακή περίοδος του ενήλικα πλέον Ηλ. Ηλιού (1928-1935) δεν περιορίστηκε όμως μόνο στην πολιτική ή την ενασχόληση με τη δικηγορία. Ήδη από την εποχή που παρέμενε για αρκετό χρονικό διάστημα στη Μυτιλήνη ως ασκούμενος δικηγόρος, συνδέθηκε στενά με την παρέα του Στρατή Μυριβήλη, πρωταγωνιστή της Λεσβιακής Άνοιξης, η οποία συσπείρωσε μια πλειάδα ευρύτερα γνωστών διανοουμένων, όπως ο Ηλίας Βενέζης, ο Ευάγγελος Παπανούτσος, ο Ασημάκης Πανσέληνος, ο Αργύρης Εφταλιώτης, ο Στρατής Δούκας, ο Αντώνης Πρωτοπάτσης κ.ά. –με αρκετούς από αυτούς θα συνεργαστεί ο Ηλ. Ηλιού και αργότερα στην Αθήνα. Η «ορδή των βασιβουζούκων», όπως περιπαικτικά αυτοαποκαλείτο ο σχετικός κύκλος, εκφραζόταν από την καθημερινή τοπική εφημερίδα Ταχυδρόμος (με ιδρυτές τον Στρ. Μυριβήλη και τον Θείελπι Λευκία) στην οποία και αρθρογραφούσε κατά καιρούς και ο Ηλ. Ηλιού.

...Λίγους μήνες αργότερα, η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ήρθε, όμως, να αναστείλει οποιαδήποτε δημόσια πολιτική εκδήλωση. Όπως αναφέρει σε συνέντευξή του ο Ηλ. Ηλιού, έως τότε βρισκόταν «σ’ ἕνα ἀσυνεχές ἕλξεων καί ἀπώσεων» από τον κομμουνισμό. « Ἤμουν ἕνας προοδευτικός ἄνθρωπος», «χωρίς νά ἔχω κατασταλάξει». Παρ᾽ όλα αυτά, στη διάρκεια της δικτατορίας, ο Ηλ. Ηλιού απέκτησε μια έμμεση επαφή με το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας, μέσω ενός νεαρού Γάλλου δικηγόρου, του Ζοέ Νορμάν (ZoeNorman) (αργότερα εξελίχθηκε σε ισόβιο γενικό γραμματέα της Διεθνούς Ένωσης Δημοκρατικών Νομικών), ο οποίος τον επισκέφτηκε στο γραφείο του και του ζήτησε να τους ενημερώνει με συνθηματικό τρόπο, γράφοντας με λεμόνι πίσω από ένα ουδέτερο νομικό κείμενο, για τις διώξεις που γίνονταν στην Ελλάδα.....

Την Τετάρτη 24 Ιανουαρίου και ώρα 18:30, στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος της Βουλής (Βασ. Σοφίας 11, είσοδος από οδό Σέκερη) θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση στη μνήμη του Ηλία Ηλιού για τα 33 χρόνια από το θάνατό του, με την ευκαιρία της πρόσφατης κυκλοφορίας της πολιτικής του βιογραφίας από τις εκδόσεις του Ιδρύματος, στο πλαίσιο της σειράς Βιογραφίες Πολιτικών.

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, η Κατερίνα Λαμπρινού και η Ιωάννα Παπαθανασίου, θα αναδείξουν καθοριστικές πτυχές του πολυδιάστατου βίου του Ηλία Ηλιού, που διέπεται από τις αρχές της Αριστεράς, τις διεκδικήσεις και την αγωνιστική δράση της μεταπολεμικής περιόδου, την προσπάθεια για επαναφορά της Ελλάδας στον δρόμο της ομαλότητας, αλλά πρωτίστως από την πλούσια και καίρια κοινοβουλευτική του παρουσία.

Στη συζήτηση θα συμμετάσχει ο συγγραφέας της βιογραφίας, κ. Ηλίας Νικολακόπουλος και θα συντονίσει η γενική γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, ιστορικός Νίκη Μαρωνίτη.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr