Ξεκίνησαν με φόρα, ξεπέρασαν τις 70 παραστάσεις αλλά στην πορεία συνέβη κάτι αναπάντεχο, η απώλεια της Νίκης Λειβαδάρη. στα 33 της χρόνια που κλυδώνισε όσο τίποτα άλλο τις παραστάσεις του διάσημου περιπετειώδες θρίλερ Stamboul Train στην Αμαξοστοιχία – Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ, σε σκηνοθεσία Τατιάνας Λύγαρη.
«Ήταν μια απώλεια έξω από τη λογική. Μια νέα κοπέλα, συνεργάτης του Τρένου στο Ρουφ από νεαρή ηλικία, καλή ηθοποιός, ζωντανή, δυναμική, κεφάτη. Στην τελευταία της παράσταση του “Stamboul Train” έπαιξε υπέροχα, έλαμπε και μετά από λίγες ώρες έφυγε απρόσμενα, στα χέρια των γιατρών, από ανακοπή καρδιάς....», λέει στο TheTOC η Τατιάνα Λύγαρη. Κι όμως, ο θίασος αποφάσισε αυτό το σοκ να μην τον «κρατήσει» πίσω. «Η οικογένεια της Νίκης, με μια τεράστια γενναιοδωρία ψυχής μέσα στον βαθύ πόνο , μας αποβάρυνε από ενοχές σχετικά με τη συνέχιση της παράστασης», μας λέει η Τατιάνα Λύγαρη που μετά από τον κλυδωνισμό έζησε την επανεκκίνηση. Μια επανεκκίνηση που χρειάστηκε δύναμη, μια και «όλες οι παραστάσεις που ακολουθούν είναι αφιερωμένες στη θύμησή της».
- Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να αποφασίσετε να ανεβάσετε το διάσημο θρίλερ, Stamboul Train, που καθιέρωσε τον Graham Greene σαν έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της αγγλικής λογοτεχνίας του 20ου αιώνα, για πρώτη φορά στην Ελλάδα;
. Το διάσημο μυθιστόρημα του Graham Greene διαδραματίζεται τις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου κατά τη διάρκεια ενός σιδηροδρομικού ταξιδιού με το Orient Express. Πάντα με βασάνιζε η σκέψη πόσο κοντή είναι η μνήμη της ανθρώπινης φύσης και δεν μπορούσα να κατανοήσω πως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, που άφησε πίσω δεκαοκτώ εκατομμύρια νεκρούς, η ανθρωπότητα επέτρεψε να οδηγηθεί, λίγα χρόνια μετά, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με τα 80 εκατομμύρια νεκρών και τις γνωστές τραγικές συνέπειες.
Από το 2010, όταν άρχισαν να φαίνονται καθαρά οι αλλαγές που έφερε η νέα χιλιετία στην ιεράρχηση των αξιών στις νέες γενιές, με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας και σ΄ ένα ρευστό και ανασφαλές παγκόσμιο τοπίο, ο φόβος για επανάληψη τραγικών στιγμών της ιστορίας επέστρεψε.
Το μυθιστόρημα του Greene βρισκόταν στο ράφι της βιβλιοθήκης μου εδώ και είκοσι χρόνια. Περίμενε την κατάλληλη χρονική στιγμή για να μεταφερθεί στη σκηνή του Τρένου στο Ρουφ. Πώς να αντισταθείς λοιπόν και να μην υποκύψεις σ’ ένα διάσημο έργο ενός σπουδαίου συγγραφέα που διαδραματίζεται στον μεσοπόλεμο και τα έχει όλα: έρωτα, ρατσισμό, κομμουνισμό, ίντριγκα, δολοφονία, μυστήριο, bad guys και bad girls, ομοφυλοφιλία, επανάσταση... Κι όλα αυτά μέσα σ’ ένα τρένο! Η αφορμή δόθηκε όταν αποφασίσαμε να γιορτάσουμε τα 20 χρόνια από τη δημιουργία της Αμαξοστοιχίας-Θεάτρου το Τρένο στο Ρουφ (1997-2017) με μια μεγάλη θεατρική παραγωγή που να συνδέεται με τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα του χώρου αλλά και να καθρεφτίζει τους προσανατολισμούς και τις αγωνίες της κοινωνίας μας, σήμερα.
- Μιλήστε μας λίγο για το ιστορικό πλαίσιο που εκτυλίσσεται η ιστορία. Υπάρχουν αντιστοιχίες με το σήμερα; Και ποιες είναι αυτές;
Ο Greene γράφει το έργο το 1932.Το 1933 ανεβαίνει στην εξουσία το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ. Αυτό σημαίνει με απλά λόγια και για να γίνει η εικόνα ακόμα πιο ξεκάθαρη, ότι η πλειοψηφία ψηφίζει… Χίτλερ. Η Ευρώπη βράζει. Σε λίγο θα αρχίσει το κυνήγι μαγισσών, τσιγγάνοι, εβραίοι, ομοφυλόφιλοι… Ταυτόχρονα υπάρχει ο απόηχος της χρυσής εποχής, της belle époque. Διασκέδαση, πανάκριβα ταξίδια με τα τρένα πολυτελείας της εποχής, κοινωνικές απολαύσεις και μια αδικαιολόγητη αλλά και επικίνδυνη ανεμελιά. Ο Greene γράφει ένα «διασκεδαστικό» μυθιστόρημα, που όμως κρύβει μέσα του κάτι σκοτεινό που αχνοφαίνεται στον ορίζοντα. Την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα του επικείμενου μεγάλου πολέμου. Την ίδια ανασφάλεια και αβεβαιότητα που βιώνουν και οι δικές μας σύγχρονες κοινωνίες, που βλέπουν τα σύννεφα του ρατσισμού και του άκρατου εθνικισμού να ξαναμαζεύονται απειλητικά και να κάνουν τον σπουδαίο αυτόν συγγραφέα τόσο προφητικό και επίκαιρο. Είναι εντυπωσιακά θλιβερό ότι η ιστορία πάντα θα επαναλαμβάνεται γιατί οι άνθρωποι δεν διδάσκονται ούτε από την ιστορία ούτε από τα λάθη τους.
- Μιλήστε μας λίγο και για τους ήρωες του Stamboul Train. Φαίνεται να συνθέτουν ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον μωσαϊκό προσωπικοτήτων...
Ο συγγραφέας φημίζεται για το μεγάλο του ταλέντο στη διαγραφή των χαρακτήρων και τη διεισδυτική και ψυχαναλυτική ματιά στον τρόπο σκέψης και τις πράξεις των ηρώων του. Έχει μάλιστα δημιουργηθεί και ένας λογοτεχνικός όρος, οι “Greeneian” χαρακτήρες της Greeneland, της χώρας, δηλαδή, του Greene. Είναι βαθύς γνώστης των ανθρώπινων αδυναμιών και οι χαρακτήρες του έχουν διλήμματα και αναστολές, είναι αντιήρωες μέσα στον κρυμμένο ηρωισμό τους και φοβισμένοι μέσα στα βαθειά πιστεύω τους. Στο Stamboul Train παρουσιάζει μια εξαιρετική πινακοθήκη χαρακτήρων που βρίσκονται εκτός της καθεστηκυίας τάξης με όλες τις αντιφάσεις και τις εσωτερικές συγκρούσεις της ψυχής τους. Πετυχαίνει, κάνοντας τον συνήγορο του διαβόλου, να προκαλέσει τη συμπάθεια και την κατανόηση του θεατή για όσους λειτουργούν έξω από τα αποδεκτά όρια του κατεστημένου.
Ο εύπορος εβραίος σταφιδέμπορος, η φτωχή χορεύτρια, η σκληρή δημοσιογράφος, ο κυνηγημένος επαναστάτης, ο στυγνός δολοφόνος, η όμορφη γραμματέας, ο φιλόδοξος συγγραφέας κι ένας μυστηριώδης παπάς επιβιβάζονται στο Orient Express με προορισμό την Κωνσταντινούπολη για ένα 3ήμερο περιπετειώδες ταξίδι, που θα καθορίσει τη μοίρα τους.
Στην παράσταση θέλησα να φωτίσω τα θέματα που ερευνά ο Greene, τις αρχές της ηθικής στις σύγχρονες κοινωνίες, της πίστης, της προδοσίας, του ρατσισμού, του καθήκοντος απέναντι στον άλλον σε σχέση με το καθήκον στον εαυτό μας και της ματαιότητας να παραμείνει κανείς ουδέτερος σε εποχές σύγκρουσης. Επέλεξα μια γοργή κινηματογραφική αφήγηση και μία ρεαλιστική, “gros plan” ερμηνευτική απόδοση των οκτώ χαρακτήρων στο κινούμενο τρένο, με τους θεατές συμμέτοχους και συνένοχους μιας καταστροφής που μοιάζει να πλησιάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
- Ξεκινήσατε με φόρα, ξεπεράσατε τις 70 παραστάσεις αλλά στην πορεία συνέβη κάτι αναπάντεχο, η απώλεια της Νίκης Λειβαδάρη. Πως αντιμετωπίσατε αυτό το συμβάν; Η επανέναρξη αφιερώνεται στη μνήμη της;
Ήταν μια απώλεια έξω από τη λογική. Μια νέα κοπέλα, συνεργάτης του Τρένου στο Ρουφ από νεαρή ηλικία, καλή ηθοποιός, ζωντανή, δυναμική, κεφάτη. Στην τελευταία της παράσταση του “Stamboul Train” έπαιξε υπέροχα, έλαμπε και μετά από λίγες ώρες έφυγε απρόσμενα, στα χέρια των γιατρών, από ανακοπή καρδιάς. Οι θίασοι δένονται στη διάρκεια των παραστάσεων, λειτουργούν σαν οικογένεια κι αυτό ήταν ένα τεράστιο σοκ για όλους μας. Περάσαμε δύσκολες στιγμές. Κλυδωνιστήκαμε, αποκαλύφθηκαν χαρακτήρες, αντιμετωπίσαμε αήθεις συμπεριφορές. Χρειάστηκε δύναμη. Η οικογένεια της Νίκης, με μια τεράστια γενναιοδωρία ψυχής μέσα στον βαθύ πόνο , μας αποβάρυνε από ενοχές σχετικά με τη συνέχιση της παράστασης. Τα λόγια της μητέρας της, λόγια μάνας μιας αληθινής θεατρίνας – με κάθε καλό και σπουδαίο φέρει αυτή η λέξη – θα μείνουν χαραγμένα ανεξίτηλα στη μνήμη μου. Την επόμενη μέρα ξαναρχίσαμε πρόβες με νέα διανομή και το ζεστό χαμόγελο της Νίκης να μας συντροφεύει από ψηλά. Όλες οι επόμενες παραστάσεις μας είναι αφιερωμένες στη θύμησή της.
Με ποια κριτήρια κάνατε τη νέα διανομή; Πως βλέπετε να λειτουργεί το νέο σχήμα επί σκηνής σε σχέση με το παλιότερο;
Φορτισμένη συναισθηματικά από το γεγονός αλλά και από τις ελάχιστες πρόβες που είχα στη διάθεσή μου για την αντικατάσταση, απευθύνθηκα σε ηθοποιούς που γνωρίζω κι έχω εμπιστοσύνη στο ταλέντο, τον επαγγελματισμό και το ήθος τους. Με νέα μέλη του θιάσου την Κλαίρη Σαρρηκυριάκου και την Ανατολή Αθανασιάδου και νοιώθοντας την ευχή της Νίκης για τη συνέχιση της επιτυχίας της παράστασης, εισπράττουμε ήδη ένα γεμάτο θέατρο, τα ζεστά χειροκροτήματα των θεατών, κι ένα οικογενειακό καμαρίνι.
- Ποιοι είναι οι συντελεστές του Stamboul Train; Πότε ξεκινήσατε τις παραστάσεις και μέχρι πότε είναι ο προγραμματισμός να διαρκέσουν;
Η παράσταση ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2018 και φέτος διανύει τη δεύτερη σεζόν της, μέχρι την Κυριακή των Βαΐων 2019. Είναι μια μεγάλη παραγωγή για τις δυνατότητές μας με νέα μετάφραση, οκτώ ηθοποιούς και σημαντικούς συντελεστές. Η επιτυχημένη διασκευή του Ιωσήφ Βαρδάκη διατηρεί τη συναρπαστική πλοκή του μυθιστορήματος, τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ είναι αυθεντικά της εποχής, οι φωτισμοί είναι του Σάκη Μπιρμπίλη, η χορογραφία της Πέπης Ζαχαροπούλου και βοηθός σκηνοθέτη ο Ευθύμης Χρήστου. Πρωταγωνιστούν οκτώ ταλαντούχοι ηθοποιοί ο Νίκος Παπαδόπουλος, η Ανατολή Αθανασιάδου, ο Δημήτρης Σταμούλης, ο Βασίλης Πουλάκος, ο Σωτήρης Σωπύλης, ο Γιάννης Διαμαντής, η Δάφνη Καφετζή και η Κλαίρη Σαρρηκυριάκου.
- Κυρία Λύγαρη έχετε πει ότι μαζί με τους συνεργάτες σας παλεύετε να κρατήσετε ζωντανό σε αντίξοες συνθήκες εδώ και 20 και πλέον χρόνια τον πολυχώρο στο Ρουφ. Υπάρχουν στιγμές που έχετε πει "τα παρατάω";
Η λέξη «παραίτηση» δεν συμπεριλαμβάνεται στο ρεπερτόριό μου. Τα δύσκολα και τα αδιέξοδα με πεισμώνουν περισσότερο και απ’ αυτό το πείσμα αντλώ δύναμη. Τα βράδια -δουλεύω πάντα ως τα χαράματα- ονειρεύομαι κι ελπίζω. Τα πρωινά είναι η πιο δύσκολη ώρα της μέρας, γιατί πρέπει να βρεθούν οι λύσεις. Καλλιτεχνικές, διοικητικές, κατασκευαστικές και κυρίως οικονομικές. Σε μια χώρα που ο πολιτισμός κινείται πάντα σ’ ένα ασαφές τοπίο, όχι μόνο στην ανύπαρκτη χάραξη εθνικής πολιτιστικής πολιτικής αλλά και στη συνείδηση του κοινού και την τοποθέτηση των media, είναι αδύνατο να εκτιμηθεί κάθε καλλιτεχνική παρουσία στο σωστό μέγεθος. Μέσα σ’ αυτό λοιπόν το τοπίο, είναι τεράστια η προσπάθεια, ο κόπος, ο χρόνος, η αφιέρωση, οι θυσίες για να συνεχίσει να λειτουργεί και να προσφέρει ένας τόσο ιδιαίτερος πολιτιστικός χώρος όπως το Τρένο στο Ρουφ. Η παραίτηση λοιπόν,δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό μου ακόμα και στις πιο οριακές στιγμές. Όμως αν με ρωτήσετε, αν γύριζε ο χρόνος πίσω, αν θα το τολμούσα ξανά, θα σας απαντήσω, όχι.
- Ποια είναι η μεγαλύτερη αντιξοότητα που έχετε συναντήσει και ποια η μεγαλύτερη ανταμοιβή που έχετε πάρει όσον αφορά στην Αμαξοστοιχία - Τρένο στο Ρουφ;
Λόγω της ιδιαιτερότητας και της τοποθεσίας της Αμαξοστοιχίας μέσα στον σιδηροδρομικό σταθμό Ρουφ οι αντιξοότητες συνοψίζονται σ’ ένα πακέτο άλυτων η δυσεπίλυτων και πολυέξοδων προβλημάτων. Ένα μοναδικό παγκοσμίως στο είδος του βιομηχανικό μνημείο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ιστορίας στο κέντρο της Αθήνας και μόλις οκτώ λεπτά με τα πόδια από το πολυσύχναστο μετρό Κεραμεικός, έχει την πιο πολυέξοδη πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες που απολαμβάνει ο κάθε πολίτης μιας μεγαλούπολης του 21ου αιώνα, στο ηλεκτρικό ρεύμα, την ύδρευση, την αποχέτευση, το τηλέφωνο κλπ. Στο πακέτο αυτό συμπεριλαμβάνονται και οι διαρκείς και αναγκαίες εργασίες συντήρησης των ιστορικών βαγονιών που χρειάζονται ειδικούς τεχνίτες, μεράκι, γνώση και βέβαια… χρήματα. Δύσκολο το… άθλημα!
Μεγάλη προσωπική ανταμοιβή όταν ανακάλυψα ότι το 1872 ο Ιούλιος Βερν στο μυθιστόρημά του «ο Γύρος του κόσμου σε 80 μέρες» προέβλεψε κοντά σε άλλες πολύ σημαντικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις του 20ου αιώνα ότι κάποτε θα υπάρξουν και τρένα-θέατρα.Αυτό το πραγματοποίησα στην Ελλάδα, στην Αθήνα, εκατόν είκοσι χρόνια αργότερα. Αλλά κι όταν μας συμπεριέλαβε ο Guardian στα δέκα καλύτερα εστιατόρια σε σταθμούς τρένων στην Ευρώπη δίπλα σε μυθικά εστιατόρια όπως το Train Bleu στον Gare de Lyon στο Παρίσι η ο τουριστικός οδηγός της Louis Vuitton για τους ψαγμένους πελάτες της. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή όμως συνεχίζει να είναι το χειροκρότημα των θεατών μας και η προσέλευση των νέων, που ανακαλύπτουν την Αμαξοστοιχία κι ανοίγουν τον νέο κύκλο ζωής της.
- Ποιο είναι το ανομολόγητό σας όνειρο για την Αμαξοστοιχία - Θέατρο το Τρένο στο Ρουφ; Και ποιο ένα προσωπικό σας καλλιτεχνικό όνειρο;
Προσωπικά ονειρεύομαι τη λέξη «μοιράζομαι» και θα ήθελα ως ηθοποιός να συναντηθώ με ενδιαφέροντες ρόλους σ’ ένα περιβάλλον «ομάδας», συλλογικότητας, προσήλωσης και δημιουργικής ευφορίας.
Για το Τρένο στο Ρουφ εύχομαι να διατηρηθεί ζωντανό κι ανταγωνιστικό στον πολιτιστικό χάρτη μιας Ελλάδας του μέλλοντος που θα πιστεύει, θα προωθεί και θα επενδύει στον Πολιτισμό.
- Κυρία Λύγαρη, τι σας έχει διδάξει η ενασχόληση με τα καλλιτεχνικά πράγματα στην Ελλάδα του σήμερα;
Είναι μια σκληρή, μετ΄ εμποδίων ανάβαση όσων ασχολούνται με την Τέχνη, με ελάχιστους εμπνευσμένους να κατανοούν τη χρησιμότητα και να συμπράττουν, μια ανάβαση με αποπροσανατολισμένους αποδέκτες κι απροσδιόριστο προορισμό.
- Τι ελπίζετε γι' αυτόν τον τόπο;
Ό, τι του αξίζει.