Μέσα από τα λόγια και τα βιβλία μια αναδρομή σε μια προσωπικότητα με ισχυρό στίγμα στα ελληνικά γράμματα.
Η «ποίηση σήμερα» αποτελείται από μη διασταυρωμένες φήμες, από ανυπόστατες διαδόσεις, από άχρηστες (για το μεγάλο κοινό) πληροφορίες, από κιτρινίζοντα χειρόγραφα που τα είδε ο ήλιος και αλλοιώθηκαν, από ήχους γεμάτες παρηχήσεις και μισοτελειωμένες φράσεις. Κι όμως διατηρεί μια κομψότητα του ύφους, μια ισορροπία στη μορφή, μια άνετη και αδιάκοπη νερού από πηγή. Γιατί αυτές οι αντιθέσεις στο παρουσιαστικό και στα νοήματα; Από τη μια το παιχνίδι, η ειρωνεία, ο σαρκασμός, και από την άλλη η νοσταλγία για ένα αναπότρεπτο παρελθόν που όλο τ’ αλλάζουμε να μας ικανοποιεί καλύτερα, ενώ ήταν γεμάτο από χαμένες ευκαιρίες, ανολοκλήρωτους πόθους και αποτυχημένες προσπάθειες που επισκίαζαν τις λίγες ωραίες λαμπερές στιγμές ολοκλήρωσης. Γι’ αυτό η «ποίηση σήμερα» είναι μεταξύ άλλων ένα «πικρό καρναβάλι».
Είναι γνωστό ότι οι Έλληνες ως λαός συνήθως αναδεικνύονται καλύτερα στις έκτακτες περιστάσεις, όπως και στην αρχαιότητα: Περσικοί Πόλεμοι, εναντίον των Καρχηδονίων στη Σικελία, του ύψους, του βάθους ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, η κατάκτηση του Μεγαλέξανδρου, του ύψους, του βάθους, οι επίγονοι ανάμεσά τους. Εικοσιένα του ύψους, οι εμφύλιοι του βάθους. Ο κατάλογος είναι μακρύς – και πάντοτε σε σχέση με τους ξένους, εχθρούς, βαρβάρους ή μεταξύ μας, θα συνεχιστεί η ίδια εικόνα κατά μήκος της ιστορίας μας. Ποια είναι τα μυστηριώδη κίνητρα αυτού του μηχανισμού; Τα άρθρα, γραμμένα σε μια εποχή μεγάλης ταπείνωσης ηθικής, οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής, με αναπάντεχα φαινόμενα, αντιμετωπίζουν την κατάσταση με την ειρωνεία του σαρκασμού, την ψύχραιμη κριτική ή φανταστικό παιχνίδι, που είναι ίσως η καλύτερη άμυνα και αντεπίθεση σε μια δύσκολη έως τραγική περίσταση με σκοπό να ανεβάσει το ηθικό και να εκμηδενίσει τα στερεότυπα εναντίον του Έθνους που τόσο άδικα δοκιμάζεται σκληρά.
Είναι αδύνατον να καθορίσουμε με ακρίβεια τι είναι ποίηση∙ γιατί η γραφή της μας ξεφεύγει. Ο Άγγλος ποιητής John Keats σ’ ένα γράμμα του έλεγε ότι ο ποιητής δεν υπάρχει. Είναι ένας χαμαιλέων που προσαρμόζεται σε όλα τα περιβάλλοντα και τα είδη της ποιητικής γραφής. Επίσης μπορούμε να πούμε ότι ο ποιητής είναι όπως ο ψαράς που ρίχνει το δίχτυ του και πιάνει λέξεις, φράσεις, τις οποίες κατόπιν ανασκευάζει σε ποιήματα. Οι λέξεις αυτές μπορεί να είναι τρέχουσες ή σπάνιες, αναλόγως τι θέλει να παρουσιάσει. Εκεί επεμβαίνει ο προσωπικός χαρακτήρας του γράφοντος που ονομάζουμε ύφος. Πάντως τα ποιήματα δεν είναι παθητικά αποκυήματα της φαντασίας, αλλά ένα σύνολο που ενεργεί κι αλλάζει την πραγματικότητα πλουτίζοντάς την με νέες προοπτικές. Όσο για την ερμηνεία της σημασίας του κάθε ποιήματος, αυτό θα το κρίνει ο αναγνώστης ανάλογα με τις ευαισθησίες του.
Τα κείμενα αυτά καλύπτουν την περίοδο από το 1946, από την αρχή δηλαδή της κριτικής γραφής και πράξης του Νάνου Βαλαωρίτη, που ξεδιπλώθηκε σε τρεις γλώσσες, μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα. Αποτελούν την εξέλιξη αυτής της γραφής σε διάφορες περιόδους και συχνά συνοδεύουν αντίστοιχα κινήματα σε άλλες χώρες, ωστόσο εφαρμοσμένα σε ελληνικά πρότυπα.
Το πρώτο μέρος αφορά θεωρητικά κείμενα, ενώ το δεύτερο προσωπικές κριτικές. Τα δύο αυτά μέρη συναποτελούν τις φάσεις που πέρασαν τόσο η ποίηση όσο και τα πεζά του∙ από τον μοντερνισμό στον υπερρεαλισμό και στους Μπιτ, ως τον γλωσσοκεντρισμό και, τέλος, στην απεξάρτηση από όλα τα κινήματα και τις τάσεις, για να φτάσει στη σημερινή του ιδιαίτερη γραφή, όπου συνδυάζει τη μορφή με την καθημερινή γλώσσα, και τα γεγονότα με τις αντιδράσεις πλέον του ίδιου του ποιήματος που καθοδηγεί το χέρι του, όπως ακριβώς γίνεται και στα σχέδιά του. Οι διάφορες θεωρίες περί ενδοκειμενικότητας, του άγχους της επίδρασης του παρελθόντος αλλά και του μέλλοντος, η δομική ανάλυση των κειμένων αλλά και η ανάδυση της κειμενικής γραφής (του πεζού λόγου με ρυθμούς της ποίησης), όλα συναπαρτίζουν τη ροή της σκέψης του εικοστού αιώνα που κληρονομεί ο εικοστός πρώτος, συχνά φύρδην μίγδην, χωρίς ταξινόμηση. Τα άρθρα που περιέχει αυτός ο τρίτος τόμος της σειράς «Για μια θεωρία της Γραφής» ελπίζει ο συγγραφέας ότι θα διασαφηνίσουν ορισμένα σημεία, αποκαθιστώντας παράλληλα και τις μεταξύ τους συνδέσεις.
Φωτο: Eurokinissi