Μια κρυμένη ιστορία αίματος και μίσους σε μια μικρή πόλη της Πολωνίας

Δεν ήμουν παρούσα όταν αποκεφάλιζαν Εβραίους ή όταν τους τρυπούσαν με μυτερά καρφιά ώσπου να πεθάνουν. Επίσης δεν είδα ανθρώπους μας να διατάζουν νεαρές Εβραίες να πνιγούν στη λιμνούλα. Η αδερφή της μητέρας μου τα είδε. Έκλαιγε γοερά όταν ήρθε να μας τα πει. Εγώ είδα με ποιο τρόπο διέταξαν κάτι Εβραίους να ρίξουν το άγαλμα του Λένιν, πώς τους είπαν να το κουβαλήσουν και να φωνάζουν «εμείς φταίμε για τον πόλεμο». Είδα πώς τους χτυπούσαν με λαστιχένια κλομπ, πώς τους έσφαξαν στη συναγωγή, πώς έναν που ακόμα ανέπνεε τον έθαψαν ζωντανό οι άνθρωποί μας.

Jan T. Gross, Neighbors: the destruction of the Jewish community in Jedwabne, Poland, Penguin, 2002

Μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου, το Γεντβάμπνε ήταν μια ήσυχη κωμόπολη και οι ζωές των Εβραίων ήταν πολύ λίγο διαφορετικές από εκείνες των ομοθρήσκων τους οπουδήποτε στην Πολωνία. Αντιθέτως, μπορεί να ήταν και καλύτερες, καθώς η κοινότητά τους δεν πληττόταν από σημαντικές ρήξεις ή παρατεταμένες διενέξεις. Επιπλέον, χάρη σε μια ευτυχή συγκυρία, ο τοπικός αστυνομικός προϊστάμενος ήταν ένας αξιοπρεπής και ευθύς άνθρωπος που διατηρούσε την τάξη στην πόλη και κυνηγούσε τους ταραξίες ανεξάρτητα από τα πολιτικά τους πιστεύω ή το εθνικό τους υπόβαθρο. Και μετά ήρθε ο πόλεμος.

Στις 10 Ιουλίου 1941, όλοι οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης Γιεντβάμπνε στην Πολωνία συγκεντρώνονται με τη βία στην κεντρική πλατεία και οδηγούνται σε ένα στάβλο όπου και δολοφονούνται. Η επίσημη ιστορική αφήγηση καταδείκνυε τους ναζί ως δράστες της σφαγής, ωστόσο, 60 χρόνια μετά, οι έρευνες μιας κινηματογραφίστριας απέδειξαν πως υπαίτιοι δεν ήταν οι Γερμανοί, αλλά οι συντοπίτες και γείτονες των θυμάτων, καθολικοί Πολωνοί.

Στο έργο του Ταντέους Σλομποτζιάνεκ, ‘Η Τάξη μας» που σημείωσε παγκόσμια επιτυχία (Kαλύτερο Έργο Πολωνικής Λογοτεχνίας 2010- Nike Literary Award), οι ήρωες είναι δέκα μαθητές του δημοτικού σχολείου της πόλης. Στις επτά δεκαετίες που καλύπτει με την αφήγησή του το έργο, οι ήρωες μιλούν εξ ονόματος των θυμάτων και αποκαθιστούν την αλήθεια που θάφτηκε για σχεδόν 60 χρόνια, μετατρέποντας το Γιεντβάμπνε σε σύμβολο της φιμωμένης Ιστορίας. O σκηνοθέτης Γιάννης Καλαβριανός ανεβάζει το έργο του Σλομποτζιάνεκ στο φεστιβάλ Αθηνών, στις 17 και 18 Ιουνίου και μας μιλά για τις κρυμμένες; Αυτές σελίδες της ιστορίας.

Δέκα νέοι ηθοποιοί, έρχονται σήμερα και τραβούν από το χώμα και τη λάσπη δεκαετιών, αυτή την θαμμένη ιστορία. Δανείζουν τις φωνές, τα σώματα, την αντίληψη και την ευαισθησία τους, για να δώσουν φωνή σε εκείνους που την έχασαν, λέει ο σκηνοθέτης.

Η αλήθεια μπορεί να αποκαταστήσει αυτό που συνέβη;

Η αλήθεια δεν θα αποκαταστήσει ποτέ αυτό που συνέβη. Η αλήθεια δεν είναι τόσο ισχυρή. Αλλά μόνο με την παραδοχή της, μπορούμε να καθαρίσουμε τις πληγές της μνήμης.

Πόσο διχάστηκε η πολωνική κοινωνία με την αποκάλυψη αυτής της ιστορίας;

Η εγγενής ανάγκη του ατόμου να έχει την αίσθηση εαυτού ως φέροντα και πράττοντα το καλό, δυσκολεύει αντίστοιχες διαδικασίες. Η κοινή γνώμη της χώρας διχάστηκε, ένας μεγάλος διάλογος άνοιξε και συνεχίζεται, ακολούθησαν νέες αποκαλύψεις, βιβλία, άρθρα και το παρόν θεατρικό κείμενο του Σλομποτζιάνεκ που ακολουθεί τα γεγονότα και προτείνει με τη σειρά του μια προσωπική ανάγνωση της ιστορίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με μια έντεχνη απόπειρα ανασύνθεσης της πραγματικότητας, που βασίζεται σε αληθινά περιστατικά, έχοντας όμως την ελευθερία να αναπλάσει χαρακτήρες, να γεννήσει άλλους, να φωτίσει ή αφήσει στο σκοτάδι γεγονότα. Ο Σλομποτζιάνεκ δεν κάνει ντοκιμαντέρ, κάνει θέατρο.

Υπάρχει συλλογική ή ατομική ευθύνη σε αυτή την πράξη;

Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για συλλογική ευθύνη, ούτε να ρίξουμε την ενοχή στους πολίτες οποιασδήποτε χώρας ή ολόκληρου το έθνους. Κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος μόνο για τις πράξεις του.

Οι γιοι δεν κληρονομούν τις αμαρτίες των πατεράδων τους. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε πως σε ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις, όπου καταλύονται συστήματα αξιών και διαστρεβλώνεται η τρέχουσα ηθική, οι άνθρωποι μπορεί να εξοκείλουμε και να οδηγηθούμε σε ακρότητες.

Η παράσταση πώς λειτουργεί; Ως μάθημα ή ως υπενθύμιση;

Η παράσταση δεν έρχεται να δικαιώσει ή να καταδικάσει κουνώντας το δάχτυλο. Έρχεται όμως να υπενθυμίσει πως πρέπει να επαγρυπνούμε. Αυτό που συνέβη τότε, μπορεί να ξανασυμβεί.

Κάνετε την παράσταση με νέους ηθοποιούς. Πώς προσεγγίζετε το θέμα;

Οι άνθρωποι του Γιεντβάμπνε ήταν συμμαθητές, νέα παιδιά. Οι ηθοποιοί είναι νέα παιδιά του σήμερα, συστήνονται εξ’ αρχής και μας λένε τι πρόκειται να συμβεί. Βασικός στόχος είναι η εγκαθίδρυση της απαραίτητης σύμβασης και συναίνεσης μεταξύ ηθοποιών και θεατών, ο οποίοι συμφωνούν στη «γλώσσα της παράστασης», που θα γεννηθεί στη ενδιάμεση περιοχή μεταξύ αφήγησης και αναπαράστασης. Ο κάθε ηθοποιός, φορώντας κοστούμι που θα μπορούσε να είναι και τα ρούχα του, έρχεται να μιλήσει εξ’ ονόματος ενός ήρωα, αλλά και να αποτελέσει μέρος της συνολικότερης αφήγησης. Μπορεί να είναι κυρίως ένα πρόσωπο, αλλά έχει τη δυνατότητα όποτε το θελήσει, να γίνει κάποιος άλλος, ένας ήχος ή ακόμη και ένα αναπαριστώμενο συναίσθημα. Το ζητούμενο είναι η δημιουργία μιας ομάδας και μέσω αυτής μιας συλλογικής αφήγησης. Αυτή δεν είναι μια παράσταση για σολίστες. Είναι μια παράσταση για ομάδα.

Πληροφορίες:

Η τάξη μας

Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260

17 - 18 Ιουνίου

Μια παραγωγή του ΘΟΚ

Γείτονες στην αυγή του Ολοκαυτώματος

Ένα αντι-εβραϊκό ρεύμα αναπτύχθηκε σημαντικά κατά τη διακυβέρνηση των μπολσεβίκων. Σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι γι’ αυτό ήταν οι ίδιοι οι Εβραίοι. Κορόιδευαν τους Πολωνούς, τους έλεγαν ότι η Πολωνία δεν τους ανήκε πια. Οι Εβραίοι κομμουνιστές «έπαιζαν» με τα πατριωτικά αισθήματα των Πολωνών, κατέδιδαν τις παράνομες συζητήσεις τους, επεσήμαιναν Πολωνούς αξιωματούχους και τέως κυβερνητικά στελέχη, εργάζονταν ανεμπόδιστα για το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων (Εν-Κα-Βε-Ντε) και συμμετείχαν σε συλλήψεις. Οι μπολσεβίκοι γενικά φέρθηκαν με εύνοια στους Εβραίους, τους εμπιστεύονταν πλήρως και πίστευαν στην αφοσίωση και την πίστη τους. Για τον λόγο αυτό είχαν τοποθετήσει Εβραίους σε όλες τις εξέχουσες και με επιρροή θέσεις.

Πολλοί αυτόπτες μάρτυρες από το Γεντβάμπνε επιβεβαιώνουν την ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά από πλευράς ντόπιων Εβραίων. Όχι μόνο κατέδιδαν Πολωνούς, αλλά συμμετείχαν με ζήλο στις συλλήψεις τους, στη συγκέντρωσή τους και την απέλασή τους στα γκουλάγκ. Οι Εβραίοι καλωσόρισαν τους Σοβιετικούς με λουλούδια στα χέρια και χτίζοντας μια αψίδα. Επίσης, σχημάτισαν μια πολιτοφυλακή και πολλοί στρατολογήθηκαν από το Εν-Κα-Βε-Ντε. Μετά την πλήρη οργάνωση της σοβιετικής εξουσίας, οι Εβραίοι συνέταξαν λίστες με ονόματα Πολωνών για να απελαθούν στη Σιβηρία. Αρχικά συνέλαβαν εκπροσώπους της διανόησης, δασκάλους, αξιωματούχους, εμπόρους, τους πιο πλούσιους αγρότες και τον πάστορα, και προχώρησαν σε κατασχέσεις αντικειμένων τους. Πολλοί Πολωνοί άρχισαν να κρύβονται και οργάνωσαν ένα αντιστασιακό κίνημα. Ύστερα από λίγο οι Εβραίοι τους εντόπισαν και το Εν-Κα-Βε-Ντε τούς συνέλαβε, εξαφανίζοντας τα ίχνη τους. Μόνο ένας επέστρεψε. Οι Πολωνοί άρχισαν να ζούνε με τον φόβο.

http://www.kpk-toronto.org/viewpoints_019.html (21 Μαρτίου 2001)

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr