Μια ματιά στον κόσμο του Ουμπέρτο Έκο και τα βιβλία του

O Ουμπέρτο Έκο, ποιητής, φιλόσοφος πέθανε χθες Παρασκευή, στην πατρίδα του την Ιταλία σε ηλικία 84 ετών. Ο Έκο άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στο Μιλάνο και τον θάνατό του επιβεβαίωσε ο εκδότης του.

Ο Έκο υπήρξε καθηγητής της Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, το αρχαιότερο πανεπιστήμιο της Ευρώπης. Ερμήνευε τους πολιτισμούς μέσω των συμβόλων τους από την κυκλοφοριακή σήμανση μέχρι την μουσική και τα λατρευτικά αντικείμενα της θρησκείας. Έγραψε περισσότερα από 20 σχετικά βιβλία.

"Το να έχουμε έναν εχθρό είναι σημαντικό για να ορίσουμε την ταυτότητά μας. Γι' αυτό όταν ο εχθρός δεν υπάρχει, χρειάζεται να τον κατασκευάσουμε"

Ο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσσάντρια του Πιεμόντε στις 5 Ιανουαρίου 1932. Από το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Ο Έκο έγινε παγκοσμίως γνωστός το 1980 με το μυθιστόρημά του, το "Ονομα του Ρόδου". Το βιβλίο ως παγκόσμιο μπεστ σέλερ πούλησε περισσότερα από 10 εκατομμύρια αντίτυπα σε περίπου 30 γλώσσες, ενώ το 1986 έγινε ταινία από τον Ζαν Ζακ Αρνό, με πρωταγωνιστή τον Σον Κόνερι. Πρόκειται για ένα αστυνομικό στο οποίο η πλοκή μπλέκεται με τη θρησκεία και την κυριαρχία των συμβόλων στον μεσαίωνα.

"Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά, πολλές φορές, την επικυρώνει. Όσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει".

Υπήρξε ένας από τους διασημότερους διανοούμενους της Ιταλίας. Η Κοριέρε ντελα Σέρα γράφει ότι «Ο Ουμπέρτο Έκο υπήρξε μια σημαντική παρουσία στην ιταλική πολιτιστική ζωή των τελευταίων 50 ετών».

Ο Έκο υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους του σύγχρονου πολιτισμού. Πολύγλωσσος ταξίδευε σε όλο τον κόσμο, ενώ άρχισε να γράφει μυθιστορήματα σε μεγάλη ηλικία. Μετά το Όνομα του Ρόδου ακολούθησε το Εκκρεμές του Φουκώ, Το νησί της προηγούμενης μέρας , και τη Μυστηριώδη φλόγα της βασίλισσας Λοάνα. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, Φύλλο μηδέν (2014), ένα βιβλίο για τον Ιταλικό Τύπο τη δεκαετία του 1990. Παράλληλα μας άφησε δεκάδες δοκίμια, ανάμεσά τους για την ιστορία της ομορφιάς, την ποίηση τον κινηματογράφο.

Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις

Οι μεγάλες αλλαγές που έφερε η δεκαετία του 1970 στην ιταλική κοινωνία επηρέασαν και τα γραπτά του Ουμπέρτο Έκο. Έχοντας εγκαταλείψει την καθολική θρησκεία στη διάρκεια των σπουδών του, ασχολήθηκε με θέματα αισθητικής και αργότερα η εμεπιρία του ως διευθυντή Πολιτιστικού Προγράμματος στην Κρατική Ιταλική Τηλεόραση του έδωσε την ευκαιρία να δει την κοινωνία μέσα από τα μάτια των ΜΜΕ, τα οποία μονοπωλούσε και έλεγχε η τότε Κυβέρνηση. Με όχημα την Σημειολογία, εκδίδει το βιβλίο του «Σημειολογία στην καθημερινή ζωή» και αρχίζει να ερευνά τον ρόλο της γλώσσας και της λογοτεχνίας στην κοινωνία, καθώς και την επίδραση της κοινωνίας στη λογοτεχνία και στη γλώσσα.

Όταν οι άνθρωποι σταματούν να πιστεύουν στο Θεό, δεν είναι ότι δεν πιστεύουν πια τίποτα. Πιστεύουν στα πάντα.

Ο Έκο υπήρξε αριστερός, αλλά τολμούσε να ασκήσει κριτική, μέσω της στήλης του στο εβδομαδιαίο περιοδικό L'Espresso. Εκεί σχολίαζε την επικαιρότητα και εξέταζε την σύγχρονη κοινωνία και τα φαινόμενά της. Μίλησε για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη στάση του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στα φαινόμενα της εποχής του.

Τα βιβλία του:

Με το Όνομα του Ρόδου ο Έκο γράφει για τα όρια ανάμεσα στο μυστηριώδες και το αυτονόητο, το αποκρυμμένο και το προφανές, το περιπετειώδες και το αφηρημένο ή το ιδεολογικό. Η πλοκή συμβαίνει σε ένα μεσαιωνικό μοναστήρι, όπου σωρεύονται στις σελίδες του ιστορικές γνώσεις και πληροφορίες με τρόπο ελλειπτικό. Ο Έκο εγγράφει την αστυνομική, καταιγιστική του πλοκή μέσα στην Ιστορία και τις χρονικές τομές της.

Μετά το Όνομα του Ρόδου, το Εκκρεμές του Φουκώ είναι ένα βιβλίο που παίρνει μαζί του τον αναγνώστη στο χρόνο και αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο από μυστικές αδελφότητες, υπόγειες κοινωνίες, πλεκτάνες και συνωμοσίες, μέσα από τη χαρισματική γραφή του μεγάλου Ιταλού διανοούμενου. Μιλά για την υπέρτατη εμπειρία απέναντι στο Ακίνητο, το Φρούριο, την Εγγύηση, την ολόφωτη αχλή που δεν είναι σώμα, δεν έχει σχήμα, μορφή, βάρος, ποσότητα ή ποιότητα, και δεν βλέπει, δεν νιώθει, δεν υποκύπτει στο συναίσθημα, δεν βρίσκεται σ’ έναν τόπο, ή σε χώρο και χρόνο, δεν είναι ψυχή, διάνοια, φαντασία, γνώση, αριθμός, τάξη, μέτρο, ουσία, αιωνιότητα, δεν είναι σκότος ούτε φως, δεν είναι λάθος και δεν είναι αλήθεια.

Στο Φύλλο Μηδέν ασχολείται με τη κακή δημοσιογραφία σε ένα πικρό βιβλίο. Με το συνονθύλευμα των δημοσιογράφων μιας καθημερινής εφημερίδας που δε νοιάζεται τόσο για την πληροφορία όσο για εκβιασμούς, λασπολογίες και φτηνές ιστορίες. Με κυρίαρχο έναν Μουσολίνι σε αποσύνθεση, ένας παρανοϊκός συντάκτης αναβιώνει πενήντα χρόνια Ιστορίας υπό το φως μιας σατανικής πλεκτάνης. Η μυθοπλασία και η πραγματικότητα ενώνονται σε σκοτεινά όρια, καθώς παρελαύνει η μυστική δεξιά Επιχείρηση Gladio, η μασονική Στοά P2, η υποτιθέμενη δολοφονία του Πάπα Ιωάννη Παύλου Ι, το πραξικόπημα του πρίγκιπα Τζούνιο Βαλέριο Μποργκέζε, η CIA, και είκοσι χρόνια σφαγής και συγκάλυψης.

Όταν κυκλοφόρησε Το κοιμητήριο της Πράγας πούλησε σε δυο μήνες, 650.000 αντίτυπα. Ο Έκο ασχολείται με τα θέματα των συνωμοσιών, μέσα από ήρωες που ορκίζονται σε θρησκείες ενώ η ιστορία πλαστογραφείται μέσα από Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, το οποίο θα εµπνεύσει στον Χίτλερ τα στρατόπεδα εξόντωσης. Στο βιβλίο παρελαύνουν αβάδες και σατανίστριες, οι σφαγές της Κομούνας, ενώ κυριαρχεί το ψέμα με οπαδούς και αρχηγούς που καταστρώνουν εκρήξεις κι εξεγέρσεις στις πλατείες, ψεύτικες γενειάδες, ψεύτικους συµβολαιογράφους, ψεύτικες διαθήκες, διαβολικές αδελφότητες και µαύρες λειτουργίες. Ένας ψηφιδωτό του 19ου αιώνα

Με το Νησί της προηγούμενης μέρας, έρχεται στο φως ο δέκατος αιώνας, ο καιρός της επιστήμης, ο λόγος της κρατικής εξουσίας, ο Τριακονταετής Πόλεμος, οι συνωμοσίες, οι μάχες, οι πολιορκίες, ο δόλος, οι ίντριγκες των καρδιναλίων, η απώλεια ενός σύμπαντος που είχε τη γη για μοναδικό επίκεντρο. Ο ξεριζωμός είναι σε τόπο, σε χρόνο, σε σημεία αναφοράς, σε συνθήκη υπαρξιακή. Τέτοιος χρειάζεται να είναι και ο νόστος, ο γυρισμός, η περιήγηση. Και η αφήγηση. Το νησί που ο Ρομπέρτο ποθεί είναι χθες. Και αυτός, γράφοντας, ζητά να το φτάσει.

Κατασκευάζοντας τον εχθρό ή αλλιώς περιστασιακά κείμενα. Ο εκδότης φοβήθηκε να το ονομάσει περιστασιακά κείμενα. Είναι μια σειρά από κείμενα του Έκο σχετικά με το Απόλυτο, τους λόγους που μας ωθούν να κλαίμε για τη μοίρα της Άννας Καρένινα, τους θησαυρούς των καθεδρικών ναών, τον Βικτόρ Ουγκό, την τύχη ή την ατυχία του Τζόις κατά την εποχή του φασισμού, την υπόθεση Wikileaks Η επιλογή του τίτλου του πρώτου κειμένου ως βασικού τίτλου του βιβλίου δεν είναι πάντως τυχαία, δεδομένου ότι Εχθροί πρέπει να εφευρίσκονται συνεχώς και να παρουσιάζονται με τρόπο απεχθή και τρομακτικό, προκειμένου να κρατιούνται «αιχμάλωτοι» οι λαοί. Ο Έκο υποστήριζε ότι τα θέματα πάνω στα οποία αναστοχάστηκε προέρχονταν από παράγοντες εξωγενείς, πολλές φορές πιο γόνιμους από αυτό που γεννιέται μέσα μας.

Στο Μπαουντολίνο ο Ιταλός σημειολόγος θεμελιώνει ένα φηγηματικό πανηγύρι. Ο ήρωας είναι ένας εύθυμος παραμυθάς, κλέφτης περγαμηνών, χαρισματικός ψεύτης, δυνητικό προσωπείο κάθε μυθιστοριογράφου και, τελικά, αρχέτυπο του ανθρώπου που αναζητά στη ροή του λόγου την πιο προσωπική του ιστορία.
Η μυθιστορική περιπέτεια, η μεσαιωνική φαντασμαγορία, η λαϊκότροπη μέθεξη ενός ευάλωτου γλεντιού, η ανεξάντλητη μοτιβική παρουσία του δισκοπότηρου: η σκανταλιάρα ευγλωττία του Έκο διαπρέπει ξανά στο μυθιστόρημα που ονειρεύεται μια βίβλο των ζωντανών, ένα παλίμψηστο που ενεργοποιείται με τη δύναμη της ουτοπίας.

Η μυστηριώδης φλόγα της Βασίλισσας Λοάνα είναι ένα βιλίο-επίκληση σε βασίλισσες που αγάπησαν απεγνωσμένα και μάταια. Ένας έμπορος βιβλίων που πάσχει από αμνησία και η ιστορία του κόσμου από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως τις μέρες μας, μια αφηγηματική ανασυγκρότηση ερειπίων, pop/pulp εικόνες, μπαρόκ επιβιώσεις και φόρμες παραδοσιακές να ομολογούν την αδιάλλακτη πίστη τους στο θαύμα του χρόνου που κερδίζεται ξανά και ξανά. Μια ιστορία καταστρέφεται για να φτιαχτεί μια άλλη από την αρχή, με ένα πρόσωπο που ξυπνά μετά από ύπνο αιώνων για να βρεθεί σε ένα κόσμο κοσμογονίας με ιστορίες, ποιήματα, μυθιστορήματα, ταινίες και κόμικς. Ένας ύμνος στον ασίγαστο οίστρο των ιστοριών.

Φωτο: EPA

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr