Δεκατέσσερα χρόνια χρειάστηκε ο Μιχάλης Μοδινός για να συλλέξει το υλικό του βιβλίου του “Εκουατόρια”. Στο βιβλίο του παρελαύνουν επινοημένοι ήρωες, εξερευνητές, αποικιοκράτες, ιεραπόστολοι, πολιτικοί και κατακτητές αλλά και διωκόμενοι και κυνηγημένοι, που βρίσκονται στα τελευταία τριάντα χρόνια του δέκατου ένατου αιώνα, στην περιοχή Εκουατόρια, νοτίως του Χαρτούμ, πρωτεύουσας του Σουδάν. Η περιοχή της Εκουατόρια συμβιώνει, με ιθαγενείς, Ευρωπαίους και Αιγυπτιώτες, μια ουτοπία και επίγειος παράδεισος μέχρις ότου οι Βρετανοί τη θυμηθούν και αποφασίσουν να τη «σώσουν» αδειάζοντάς την. Θεωρητικός και ακτιβιστής του οικολογικού κινήματος, ο Μιχάλης Μοδινός δούλεψε ως περιβαλλοντολόγος, γεωγράφος και μηχανικός σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, συνεργάστηκε με διεθνείς οργανισμούς, δίδαξε σε ποικίλα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ενώ υπήρξε εκδότης της Νέας Οικολογίας και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος. Τον συναντήσαμε και αρχίσαμε τη συζήτηση από τη γεωγραφία για να φτάσουμε στα ζητήματα της οικολογίας και της μακρινής ακόμα σε εμάς Αφρικής.
"Όλα είναι γεωγραφία», λέει ο Μ. Μοδινός. «Από τη χαρτογραφία μέχρι το GPS. Κάποια στιγμή διευρύνθηκε πολύ ο κλάδος προς αυτό που ονομάζεται ανθρωπογεωγραφία και ο κλάδος άνοιξε πολύ. Σε μεγάλο βαθμό στην αναζωογόνηση της παλιάς γεωγραφίας των αρχαίων έπαιξε ρόλο η αποικιοκρατία, νέες ήπειροι, νέοι λαοί, η προσπάθεια να αποτιμηθούν αυτοί οι λαοί προς το ανθρωπολογικό σκέλος για να τους καταλάβεις και τελικά να τους νικήσεις. Ο Ιπποκράτης έχει γράψει ότι ο χαρακτήρας προσδιορίζεται από τους τόπους αναφερόμενος στους Σπαρτιάτες, αλλά όπως ξέρετε υπάρχουν διάφορες θεωρίες ότι οι Νέγροι είναι τεμπέληδες κλπ".
-Τολμάμε να τα πούμε αυτά σήμερα;
Όχι γιατί ζούμε σε εποχή πολιτικής ορθότητας και κατά την γνώμη μου αυτή η υπερβολή έφερε και τον Τραμπ στην εξουσία.
Τοπογράφος μηχανικός του ΕΜΠ και παιδί της γενιάς του Πολυτεχνείου, ο Μιχάλης Μοδινός έκανε μεταπτυχιακά στη Σκωτία σε θέματα ανάπτυξης του τρίτου κόσμου και διδακτορικό σε θέματα οικογεωγραφίας -έναν όρο που εφηύρε ο ίδιος διεθνώς- και αφορά την σύμπτυξη γεωγραφίας και οικολογίας και το πως ζητήματα όπως ο Αμαζόνιος, η ερημοποίηση, διασπείρονται σε συνάρτηση με το κοινωνικό τους σκέλος, την φτώχεια και την υπανάπτυξη.
-Που πιστεύετε ότι έχει φτάσει η οικολογία σήμερα στην Ελλάδα;
Στο απόλυτο μηδέν. Βλέποντας πρώτα από όλα την καταστροφή της Αθήνας. Και ένα δήμαρχο που θεωρείται πετυχημένος να μην ασχολείται. Όχι ότι ήταν πολύ καλύτερα πριν αλλά ο Καμίνης είχε μια μοναδική ευκαιρία να στρώσει λίγο την πόλη υπό την έννοια ότι είναι πολύ λιγότερες οι πιέσεις που ασκούνται στην πόλη. Λιγότερα σκουπίδια λόγω της κρίσης, πολύ λιγότερο κυκλοφοριακό λόγω της μη μετακίνησης αυτοκινήτων πολύ λιγότερη ατμοσφαιρική ρύπανση και άφθονο διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό που αργεί ή βρίσκεται στη σύνταξη και ομάδες εθελοντών που μπορούν να κάνουν χιλιάδες πράγματα. Αντί αυτού βλέπουμε μια πόλη εξαιρετικά βρώμικη με βρώμικους κάδους και μεγάλα προβλήματα. Μιλώντας για το περιβάλλον, αυτή η κυβέρνηση αγρόν αγοράζει επίσης.
-Συζητούσαμε για την οικολογία περισσότερο τα προηγούμενα χρόνια, σαν να βγήκε από το λεξιλόγιό μας τα χρόνια της κρίσης.
Εξέδωσα ένα ιστορικό περιοδικό τη Νέα Οικολογία από το 1982 έως το 1997 και έτσι θεωρούμαι και βετεράνος. Δε φανταζόμουν ποτέ ότι θα συζητάμε ακόμα και σήμερα αυτά τα πράγματα. Ζητήματα όπως τα χημικά απόβλητα, αποδασώσεις, καταστροφές, χωματερές, καταστροφές υδροφόρου ορίζοντα, αυθαίρετη δόμηση έχουν εκλείψει από τη δημόσια ατζέντα και μένουν να γίνονται κάποιες εκδηλώσεις σε σχολεία, γίνεται μια ευαισθητοποίηση, δειλά και χωρίς ενημέρωση.
-Ήταν καλύτερη η Αθήνα παλιότερα; Γιατί υπάρχει διάχυτη η αίσθηση της νοσταλγίας.
Εγώ δε συμπάσχω με τη λειτουργία της νοσταλγίας. Θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια μια Αθήνα να κατακρεουργείται. Τη μεταφερμένη νοσταλγία δια του παππού μου μπορώ να τη συμμεριστώ, αλλά διάβαζα θυμάμαι για το Πολυτεχνείο με το κομπρεσέρ στα αυτιά μου, μιας πόλης που κατεδαφιζόταν και χτιζόταν.
-Στα βιβλία σας ασχολείστε με άλλες "πρωτεύουσες του κόσμου", εννοώ και άλλες ηπείρους και κυρίως στο τελευταίο σας βιβλίο με την Αφρική.
Η Αφρική είναι μια ήπειρος που έμεινε εκτός της μεταμοντερνικής ανάπτυξης, άργησε αλλά τώρα αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, καθώς έχουν μπει στο παιχνίδι, οι Κινέζοι, οι μεγάλες εταιρείες, τα πετρέλαια. Είναι όμως μια ήπειρος που αντιστάθηκε στα κελεύσματα της δύσης περισσότερο από κάθε άλλη και για ανθρωπολογικούς λόγους κυρίως. Στο Καμερούν όπου ζούσα δυο χρόνια, είχαμε εκατό φυλές εκατό διαφορετικές γλώσσες, όχι διαλέκτους. Περισσότερο αφομοιώθηκαν οι Ευρωπαίοι από την Αφρική και λιγότερο οι Αφρικανοί από την αποικιοκρατία και το εννοώ κυρίως πολιτισμικά. Ακόμα και οι θρησκείες όπως ο χριστιανισμός ή το ισλάμ που εμφυτεύτηκαν στην Αφρική κατά κάποιο τρόπο τροποποιήθηκαν από τους Αφρικανούς το λέω αυτό και την Εκουατόρια. Αντιστάθηκε η Αφρική και στα κελεύσματα περί εξορθολογισμού και ανάπτυξης, περί επενδύσεων , εγώ ήμουν ως μηχανικός στην Αφρική ανοίγαμε δρόμους και κάθε φορά που ανατινάζαμε ένα βράχο ερχόντουσαν οι φύλαρχοι έλεγαν ότι ήρθαν τα φαντάσματα -αυτό το 1978- και αυτό δεν πρέπει να το ειρωνευτεί κανείς, γι αυτούς ένας απότομος θόρυβος ήταν κάτι εξωκόσμιο. Είχαμε ένα φύλακα στην εταιρεία και είχε ως όπλο ένα τόξο. Σε αυτό στο οποίο δεν αντιστάθηκε η Αφρική ήταν η εισβολή της βίαιης τεχνολογίας, των όπλων. Που σήμαινε εξόντωση του διπλανού τους.
-Κατηγορούμε συχνά τους Έλληνες συγγραφείς για εσωστρέφεια, εσείς βρίσκεστε ακριβώς στον αντίποδα κάνοντας μεγάλες μυθοπλασίες.
Ας πούμε ότι η δική μου λογοτεχνία χρησιμοποιεί τα μεγάλα πλάνα όπως λέμε στο σινεμά. Δε λείπει ο άνθρωπος, οι ερωτικές σχέσεις οι συγκρούσεις αλλά όλα αυτά υπόκεινται στη μεγάλη ιστορία που μας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό. Τουλάχιστον στις μέρες μας ο μέσος Έλληνας το καταλαβαίνει. Για παράδειγμα το αν θα πάρει ή όχι σύνταξη δεν οφείλεται στην εργατικότητά του όπως πίστευαν οι πατεράδες μας , αλλά σε παράγοντες έξω από αυτόν, ή ακόμα και αν μπορεί ένας νέος να έχει στο λεξιλόγιό του τη λέξη δουλειά. Η θεματική μου είναι η Ελλάδα και ο κόσμος. Έχουμε συγκρούσεις ανάπτυξης - υπανάπτυξης, τεχνολογίας και εκσυγχρονισμού και το μεγάλο δίλημμα πώς εκσυγχρονιζόμαστε. Αυτά υπάρχουν στην Εκουατόρια με καθαρό τρόπο. Έχω γράψει πολλά μυθιστορήματα σε μένα υπάρχει πάντα η μεγάλη ιστορία, αλλά και τη σχέση της τεχνολογίας με τη ζωή των πληθυσμών. Με απασχόλησαν και στην δουλειά μου ως εμπειρογνώμονα των Ηνωμένων Εθνών, όλα αυτά μπαίνουν άνετα στη μυθοπλασία, είναι στο πετσί μου.
-Στην ιστορία σας φτιάχνετε μια ουτοπία, την Εκουατόρια ως προϊόν των εξερευνητικών προσπαθειών της Δύσης στα μέσα του 19ου αιώνα περίπου αλλά περίπου και ως ιστορικό λάθος, μια περιοχή φτιαγμένη από «ξεχασμένους» ανθρώπους. Πιστεύετε ότι μια ουτοπία μπορεί να δημιουργηθεί μόνο από αποκλεισμένους ανθρώπους;
Δε θέλω να το πιστεύω, νομίζω κύριος παράγοντας είναι η ελευθερία της βούλησης είτε ατομική δικιά μας, είτε και κοινωνική, ομαδική. Η ελληνική ιστορία για παράδειγμα έχει στιγμές που συλλογικά αποφασίσαμε σπουδαία πράγματα. Όχι πολλά. Οι ουτοπίες θέλουν και κάποιες προϋποθέσεις.
-Ο σύγχρονος άνθρωπος πιστεύει στην ουτοπία;
Μόνο βλακωδώς. Δυστυχώς η ουτοπία έχει ταυτιστεί ή με τη συλλογική ηλιθιότητα ή με τα απολυταρχικά καθεστώτα, τη σοσιαλιστική ή την εθνικοσοσιαλιστική ιστορία. Δυστυχώς, ο όρος έχει εκπέσει από την πλατωνική έννοια. Παρόλα αυτά πιστεύω ότι ένα είδος ρεαλιστικής ουτοπίας ένα κόμμα για παράδειγμα πρέπει να την έχει κατά νου. Κάπου πρέπει να αποβλέπει αλλά με ρεαλισμό. Ετυμολογικά, όπως ξέρουμε, η ουτοπία σημαίνει ου τόπος. Εκεί θα πρέπει να προσθέσουμε ότι δεν υπάρχει ακόμα αυτός ο τόπος. Στην περίπτωση της Εκουατόρια και της ουτοπίας που περιγράφω, υπήρξε ως τόπος.
Το βιβλίο του Μιχάλη Μοδινού Εκουατόρια κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη