"Ο τραγουδιστής του Αουσβιτς": Η συγκλονιστική ιστορία του Ε. Ναχάμα

- «Γέμισε πέτρες το καρότσι τραγουδιστή;»

- «Ναι».

- «Ε, τότε έλα εδώ και πες μας ένα τραγούδι...»

Αν η υπέροχη φωνή είναι δώρο Θεού, αυτό ήταν που χάρισε τη ζωή στον Εστρόγκο Ναχάμα, σε ένα από τα μεγαλύτερα κολαστήρια του 20ου αιώνα. Ο σεβάσμιος κάντορας της εβραϊκής κοινότητας του Δυτικού Βερολίνου - και συγκλονιστικός ψάλτης στην ταινία «Καμπαρέ» του Μπομπ Φος - που εκτοπίστηκε στο ΄Αουσβιτς τον Μάρτιο του 1943, γλύτωσε το θάνατο χάρη στο σπάνιο ταλέντο του. «Τραγουδούσα για τους κάπο, για τους γιατρούς του στρατοπέδου, για τους άνδρες των Ες Ες», θα αφηγηθεί. Η ανταμοιβή του ήταν ένα κομμάτι ψωμί πεταμένο στις λάσπες. «Αυτό με κράτησε στη ζωή. Ετσι επέζησα στο ΄Αουσβιτς. Μόνο χάρη σ' αυτό».

Ο Εστρόγκο Ναχάμα γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1918. Κι όμως, μετά το κολαστήριο του ΄Αουσβιτς, επέστρεψε μόνο μια φορά στην πατρίδα του. Κανένας από τους δικούς του δεν είχε επιβιώσει του Ολοκαυτώματος, ενώ η λαμπρή του σταδιοδρομία έκτοτε θα γίνει γνωστή παντού, εκτός από την πατρίδα του. Η Ελλάδα άργησε πολύ να συζητήσει το Ολοκαύτωμα, όπως επιβεβαιώνεται μέσα απ' αυτό το βιβλίο...

Ακολουθώντας τα ίχνη αυτής της μοναδικής διαδομής, αναδιφώντας σε αρχεία, συζητώντας με τους οικείους και τους φίλους του, ζητώντας τη συνδρομή των ιστορικών πηγών και χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της ιστορικής έρευνας, η δημοσιογράφος Κατερίνα Οικονομάκου συνθέτει μια μονογραφία για τον Εστρόγκο Ναχάμα που με τίτλο «Ο τραγουδιστής του ΄Αουσβιτς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν. «Ήθελα απλώς να γράψω αυτήν την ιστορία και, με μια έννοια, να φέρω πίσω τον Εστρόγκο στην πατρίδα του», λέει στη συνομιλία της με το TheTOC.

- Είναι αλήθεια ότι όλα ξεκίνησαν από μια δήλωση του διευθυντή του βερολινέζικου μουσείου «Τοπογραφία του Τρόμου», Αντρέας Ναχάμα το 2010;

- Όλα ξεκίνησαν ένα πρωινό, το φθινόπωρο του 2010, που έτυχε να διαβάζω μια γερμανική εφημερίδα. Βλέπω λοιπόν ένα ενδιαφέρον δημοσίευμα για μια έκθεση που γινόταν στην Τοπογραφία του Τρόμου, στο Βερολίνο. Πρόκειται για χώρο μνήμης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Και το κομμάτι για την έκθεση είχε και δηλώσεις του διευθυντή της Τοπογραφίας του Τρόμου, του Αντρέας Ναχάμα. Το όνομα μου έκανε αμέσως εντύπωση, γιατί ήταν ολοφάνερα σεφαραδίτικο. Σκέφτηκα ότι θα πρέπει να έχει ρίζες στα Βαλκάνια ή την Ιταλία κι έτσι, από περιέργεια, τον “γκούγκλαρα”. Μέσα σε λίγα λεπτά είχα διαπιστώσει ότι όχι απλώς είχε ρίζες από τα Βαλκάνια, αλλά ο πατέρας του Αντρέας, ο Εστρόγκο Ναχάμα, ήταν Θεσσαλονικιός, επιζών του Ολοκαυτώματος. Ο οποίος, μάλιστα, έγινε αρχικάντορας της Εβραϊκής Κοινότητας του Βερολίνου και διάσημος τραγουδιστής.

- Τι ήταν αυτό που σας κινητοποίησε περισσότερο απ' όλα να ξεκινήσετε την έρευνα αναζήτησης των ιχνών του πατέρα του, Εστρόγκο Ναχάμα;

Πρώτα λειτούργησε η περιέργεια, όπως πάντα συμβαίνει. Φαντάσου ότι έπεσα πάνω στην πληροφορία ότι ένας άντρας που ονομαζόταν Εστρόγκο Ναχάμα, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Θεσσαλονίκη, επέζησε από το Άουσβιτς και μετά την απελευθέρωσή του παρέμεινε στην Γερμανία, όπου και έκανε σπουδαία καριέρα. Ήταν πασίγνωστος. Και παρ'όλα αυτά, στην πατρίδα του ήταν άγνωστος. Για ποιο λόγο; Αυτό το ερώτημα με κινητοποίησε αρχικά. Πολύ σύντομα, όμως, άρχισα να ενδιαφέρομαι αυθεντικά για το ίδιο το πρόσωπο, ήθελα να τον ανακαλύψω.

- Πως φτάσατε στη Ουάσινγκτον για να ανακαλύψετε την καρτέλα που είχε ο Εστρόγκο Ναχάμα στο Άουσβιτς; Και πως αυτή η καρτέλα βρέθηκε εκεί;

Έτυχε να βρίσκομαι στην Ουάσιγκτον, στο πλαίσιο ενός ταξιδιού, και επισκέφθηκα το Μουσείο του Ολοκαυτώματος, όπου ως ερευνητής μπορείς να έχεις πρόσβαση σε διάφορα αρχεία.

- Πως κινήθηκε σε γενικές γραμμές η έρευνά σας; Πόσο διήρκεσε και τι ήταν αυτό που σας εμψύχωνε να συνεχίσετε κατά τη διάρκειά της;

Η έρευνα κατέστη εφικτή χάρη σε μια δημοσιογραφική υποτροφία του Freie Universität του Βερολίνου. Χωρίς την υποτροφία, δεν θα είχα καταφέρει να μείνω στο Βερολίνο προκειμένου να κάνω την έρευνα, ο κύριος όγκος της οποίας ολοκληρώθηκε μέσα σε έναν χρόνο. Συνολικά, πάντως, ασχολήθηκα τρία χρόνια με το θέμα.

- Ποιές ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκειά της;

Οι δυσκολίες που βάζει η πάροδος του χρόνου, καθώς είναι όλο και πιο δύσκολο να εντοπίσει κανείς μάρτυρες που βρίσκονται εν ζωή. Ο ίδιος ο Ναχάμα είχε πεθάνει το 2010, χωρίς να γράψει απολύτως τίποτε.

- Πως αυτή η έρευνα έφτασε να γίνει βιβλίο; Πότε κυκλοφόρησε; Ποια η πορεία του μέχρι τώρα;

Πρόκειται για ένα μακρύ ρεπορτάζ, στην πραγματικότητα. Την ίδια στιγμή, όμως, έχει κάποιες ιδιαιτερότητες, καθώς είναι εντελώς αδύνατο να ολοκληρώσει ο ερευνητής το παζλ που αποτελεί η ζωή ενός ανθρώπου, ο οποίος είχε επιλέξει να μιλάει ελάχιστα για τον εαυτό του. Η ιστορία του, όμως, μας ενδιαφέρει, καθώς αποτελεί μέρος της συλλογικής ιστορίας μας. Και θέτει ερωτήματα γύρω από το πώς έχουμε διαχειριστεί τη μνήμη. Έτσι θέλησα να αφηγηθώ όχι ακριβώς την ιστορία του Εστρόγκο, αλλά την ιστορία της αναζήτησής του Εστρόγκο. Άρχισα, λοιπόν, να γράφω το ρεπορτάζ, αλλά στην πορεία αποφάσισα ότι θα ήθελα να πάρω τον αναγνώστη από το χέρι και να του ζητήσω να με παρακολουθήσει καθώς παλεύω να ανακαλύψω τα χαμένα κομμάτια του παζλ.

- Πως θα σκιαγραφούσατε με λίγα λόγια τον Εστρόγκο Ναχάμα; Τι θα πρέπει να διαθέτει κάποιος για να μπορέσει να επιβιώσει των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης;

Ο Εστρόγκο Ναχάμα ήταν ένας εξαιρετικά ταλαντούχος άνθρωπος. Είχε μια εξαίσια φωνή, θα μπορούσε να έχει κάνει καριέρα στην όπερα. Ήταν γεννημένος για την όπερα. Αρκεί να τον ακούσει κανείς έστω μια φορά και θα το καταλάβει. Στα στρατόπεδα, λοιπόν, επιβίωσε ακριβώς χάρη στη φωνή του. Το έλεγε ο ίδιος, άλλωστε. Οι δεσμοφύλακές του τον έβαζαν να τραγουδάει για να τους διασκεδάζει, κι έτσι του πέταγαν κανένα ξεροκόμματο, κυριολεκτικά. Αυτό και η γερή κράση του, τον έσωσαν. Αν και στο τέλος του πολέμου, ήταν βαριά άρρωστος πια.

- Αληθεύει ότι ο πρώτος που προσπάθησε μεταπολεμικά να βοηθήσει να αποκατασταθούν οι σχέσεις ανάμεσα στους Εβραίους και στους Χριστιανούς της Γερμανίας;

Ως αρχικάντορας της Εβραϊκής Κοινότητας του Δυτικού Βερολίνου, μετά τον πόλεμο ήταν πρόσωπο υψηλής αναγνωρισιμότητας και κύρους. Και ήταν ο πρώτος Εβραίος με τέτοια θέση, που δέχτηκε να εργαστεί για την προσέγγιση των δύο κοινοτήτων. Γιατί μπορείτε να φανταστείτε πόσο δύσκολο και τολμηρό ήταν αυτό στη μεταπολεμική Γερμανία.

- Αληθεύει ότι τη μία και μοναδική φορά που αποπειράθηκε να έρθει στην Ελλάδα και στη Θεσσαλονίκη αντίκρισε μια πόλη που δεν αναγνώρισε, ερημωμένη απ’ όλους τους συγγενείς και τους φίλους του; Κι ότι το 1959 και κατηγορήθηκε για λιποτάκτης επειδή δεν είχε ανταποκριθεί στην κλήση να πολεμήσει το 1946;

Ναι, έτσι είναι. Επέστρεψε στην πόλη του μία και μοναδική φορά. Ήρθε οδηγώντας, από την Γερμανία. Ειχε μια ελπίδα ότι θα μπορούσε ίσως να βρει ζωντανό έναν συγγενή του. Αλλά δεν βρήκε κανέναν. Βρήκε έναν καλό φίλο του, μόνο. Κι εκείνος ο φίλος τον βοήθησε να γλιτώσει από τα πλοκάμια της ελληνικής γραφειοκρατίας, που τον είχε καταγεγραμμένο ως λιποτάκτη. Αυτόν, που ως έλληνας στρατιώτης είχε πρώτα πολεμήσει στο Αλβανικό Μέτωπο, προτού εκτοπιστεί στο Άουσβιτς.

- Εφυγε από τη ζωή έχοντας τι αισθήματά του για τη χώρα του, την Ελλάδα;

Δεν μπορώ να το γνωρίζω, δυστυχώς. Ο γιος του μου έχει πει ότι για αυτόν, η Θεσσαλονίκη ήταν μια λευκή κηλίδα στον χάρτη. Τον πονούσε πάντα. Για μένα, πάντως, έχει μεγάλη σημασία ότι κράτησε έως το τέλος της ζωής του το ελληνικό διαβατήριο. Παρόλο που η γερμανική κυβέρνηση όχι μόνο τον είχε παρασημοφορήσει, αλλά του ζητούσε να γίνει γερμανός πολίτης.

- Κυρία Οικονομάκου, έχετε προσωπικά κάποια σχέση με την Εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας;

Όχι, καμία.

- Ποιος ο απώτερος στόχος σας μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο;

Ήθελα απλώς να γράψω αυτήν την ιστορία και, με μια έννοια, να φέρω πίσω τον Εστρόγκο στην πατρίδα του.

- Πως αντιμετωπίστηκε το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα;

Θα έλεγα ότι αργήσαμε πολύ να συζητήσουμε για το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, υπήρχαν και φαινόμενα έντονου αντισημιτισμού. Είναι οδυνηρό, σας διαβεβαιώ, να ακούτε κάποιες από τις αφηγήσεις επιζώντων που λένε τι αντιμετώπιση είχαν από τους συμπολίτες τους όταν γύρισαν στα σπίτια τους.

- Πως θα σχολιάζατε αυτό που γράφτηκε στο Βήμα: «Αδύνατον να μη σκεφθείς ότι σε μια εποχή όπου η δημοσιογραφία απαξιώνεται και αφανίζεται, το πόνημα της Οικονομάκου αποτελεί ένα παράδειγμα για το πώς θα όφειλε να ασκείται από τους λειτουργούς της»;

Είναι ένα σχόλιο εξαιρετικά γενναιόδωρο και ευγενικό. Και μεγάλη χαρά να το λέει για τη δουλειά σου μια συνάδελφος που εκτιμάς.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr