Αναρωτιέμαι γιατί δεν πήγε ο νους μας σε Αμφιπολίτες, λέει στο TheTOC ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, κ. Νικόλαος Σταμπολίδης σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του σε σχέση με το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης και την κορύφωση διαφόρων σεναρίων μετά την εύρεση των 5 σκελετών. Για τον κ. Σταμπολίδη υπάρχουν βασιλικοί τάφοι που μπορεί να είναι ένα απλό κτίσμα και τάφοι νεόπλουτων που μπορεί να είναι πολύ περισσότερο εντυπωσιακοί. Και όσον αφορά στα σενάρια περί Ολυμπιάδας θέτει το εξής ερώτημα: η 60 ετών γυναίκα που βρέθηκε (η οποία δεν αποκλείεται ηλικιακά να είναι η Ολυμπιάδα) είναι ο τελευταίος νεκρός του τάφου;
- Είναι οικογενειακός ο τάφος; Ποια ήταν η συγγένεια που «έδενε» τους νεκρούς; Θα αποδειχτεί μέσω ελέγχων DNA;
Το να υπάρχει οικογενειακός τάφος και μάλιστα στην Μακεδονία των ελληνιστικών χρόνων, αυτό είναι δεδομένο. Ξέρουμε ότι υπήρχαν οικογενειακοί τάφοι οι οποίοι ανοίγονταν και ξανοίγονταν για να τοποθετηθούν οι νεκροί. ΄Ηταν συνήθεια τον 4ο και τον 3ο π.Χ. αιώνα, για να μιλήσουμε γενικά, να ενταφιάζονται άτομα της ίδιας οικογένειας στον ίδιο τάφο. Τώρα αν όντως αυτοί οι άνθρωποι είναι συγγενείς, αυτό μπορεί να το πει μόνο η μελέτη του DNA των οστών, διότι ακόμη και σήμερα σ’ έναν οικογενειακό τάφο μπορεί να μπει κι ένας ξένος. Υπάρχουν στη ζωή τότε και τώρα δυο ερωτήματα. Πρώτον, εάν είναι όντως κανείς της οικογένειας που νομίζει ότι είναι. Και δεύτερον εάν όντως έχουν ενταφιαστεί στον ίδιο τάφο πρόσωπα τα οποία δεν είναι της άμεσης οικογένειας. Αυτές οι δύο επιφυλάξεις μπορούν να κριθούν μόνο στο επίπεδο το ανθρωπολογικό, δηλαδή στο επίπεδο της εξέτασης του DNA.
- Ποιος τάφηκε πρώτος; Για ποιον σχεδιάστηκε ο κιβωτιόσχημος τάφος; Αυτός που κάηκε σε νεκρική πυρά ή η 60χρονη γυναίκα στην οποία ανήκουν τα περισσότερα οστά που ταυτοποιήθηκαν;
Αυτό είναι το κυριότερο ερώτημα που θα μπορούσε τα θέσει κανείς. Υπήρξε ημερολόγιο και στρωματογραφία όλης της ανασκαφής; Εχουμε στρωματογραφία όλων των στρωμάτων, όχι μόνο εξωτερικά του μνημείου αλλά και εσωτερικά; Και ιδιαίτερα έχουμε στρωματογραφία εντός του κτιστού τάφου εντός του τελευταίου θαλάμου; Δηλαδή, εάν έχω 5 νεκρούς και έχω σκάψει σωστά (και δεν έχει διαταραχθεί ο τάφος), σημαίνει αυτόματα ότι τα βαθύτερα στον τάφο κατάλοιπα (οστά, ευρήματα κ.τ.λ.) είναι, κατά τεκμήριον και τα χρονολογικά πρωιμότερα. Επομένως τα ανώτερα είναι και τα χρονολογικά υστερότερα. Για να συμβεί αυτό σ’ έναν τέτοιο τάφο, όμως, θα πρέπει να δουλεύει κανείς επί ενάμιση μήνα μόνο σ’ αυτό το κομμάτι. Το ποιος ήταν ο κύριος νεκρός του τάφου δεν μπορεί να το ξέρει κανείς σε έναν αναμοχλευμένο τάφο παρά μόνο με μια σωστή στρωματογραφική έρευνα και πάλι θα υπήρχαν αμφιβολίες. Κατά τεκμήριο όμως είναι πολύ σημαντικό ότι ανάμεσα στους πέντε νεκρούς, ένας απ’ αυτούς (χωρίς να προσδιορίζεται το φύλο, το τονίζω) έχει αποτεφρωθεί. Για να μιλήσουμε όμως για τον κύριο νεκρό του τάφου θα πρέπει να ξέρουμε ποιος τάφηκε πρώτος. Γι’ αυτόν έγινε το μνημείο. Οι υπόλοιποι έπονται.
- Θα πρέπει να υπήρξε χρήση του τάφου για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα;
Αφού οι νεκροί είναι τουλάχιστον πέντε και εάν δεν τάφηκαν συγχρόνως (παραδείγματος χάρη από ανακομιδή), αυτό, πράγματι, σημαίνει μια χρήση του τάφου για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.
- Πως στέκεστε απέναντι στα σενάρια ότι η νεκρή θα μπορούσε να ήταν η Ολυμπιάδα;
Ακούστε, αυτά τα σενάρια έχουν και πάλι άμεση σχέση μ’ αυτό που λέμε επιστημονική ανασκαφική μέθοδος και έρευνα και που σας ανέλυσα προηγουμένως. Το ερώτημα είναι το εξής: η 60 ετών γυναίκα που βρέθηκε (η οποία δεν αποκλείεται ηλικιακά να είναι η Ολυμπιάδα) είναι ο τελευταίος νεκρός του τάφου; Δεν ξέρουμε πόσα χρόνια μετά από την κατασκευή του μνημείου τοποθετήθηκε. Και επομένως μπορεί να είναι μια οποιαδήποτε 60 ετών γυναίκα. Οποιουδήποτε είδους υποθέσεις εικασίες περί του προσώπου της ηλικιωμένης γυναίκας έχουν άμεση σχέση με το εάν τοποθετήθηκε πρώτη ή τελευταία στον τάφο κι εάν η κατασκευή του τάφου χρονολογείται γύρω στο 320 π.Χ. όπως υποστηρίζεται από την ανασκαφική ομάδα. Εάν ο τάφος έχει κατασκευαστεί παραδείγματος χάρη το 300 π. Χ., τότε το σενάριο αυτό δεν μπορεί να ευσταθεί διότι η Ολυμπιάδα τότε θα ήταν μεγαλύτερη και γνωρίζουμε ότι πέθανε 59 ετών. Φανταστείτε εάν ο τάφος και η χρήση του χρονολογούνται ακόμα αργότερα, τότε αποκλείεται εντελώς μια τέτοια υπόθεση.
- Θα μπορούσε να υπάρξει κάποια εξήγηση για τα οστά ζώων που βρέθηκαν στο ταφικό μνημείο;
Τα οστά ζώων – είναι λίγα απ’ ότι κατάλαβα – δεν αποκλείεται να συνδέονται με θυσία ζώων σε σχέση με τον νεκρό που κάηκε σε νεκρική πυρά (για τον οποίο επαναλαμβάνω ότι η ανθρωπολογική μελέτη δεν φαίνεται να είναι βέβαιη για το φύλο του). Στις περιπτώσεις που καίγεται ένας νεκρός και θυσιάζονται ζώα, όταν κάνουμε την ανακομιδή των καμένων οστών του νεκρού για να τα τοποθετήσουμε στον τάφο, τότε έχουμε και ανακομιδή, συλλογή αν θέλετε, και των θυσιασμένων, ή ακόμα των αγαπημένων ζώων που έγιναν προσφορά του. Οποιοσδήποτε ο νεκρός που κάηκε σε νεκρική πυρά και ανάλογα βέβαια με τα κτερίσματά του (και λοιπά) από τα ομηρικά μέχρι τα αυτοκρατορικά χρόνια είναι πάντα ένας νεκρός που έχει και υψηλότατο κύρος και κοινωνικό status, αλλά μπορεί να έχει και μια «καταγωγή» χρήματος, δηλαδή οικονομική επιφάνεια.
- Γιατί πιστεύετε ότι δεν δόθηκε στη δημοσιότητα η θέση των οστών, καθώς επίσης και άλλα μικροευρήματα που τυχόν να εντοπίστηκαν στην ανασκαφή;
Αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν θα έπρεπε να τεθεί σε εμένα αλλά στην ανασκαφέα.
- Πιστεύετε ή όχι ότι το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης ανήκει στην οικογένεια των Τημενιδών;
Θα ήταν φοβερά περίεργο, παρ’ όλο που στην αρχαιολογία ποτέ δεν λες ποτέ και οπωσδήποτε μην πεις οπωσδήποτε, να ισχύει κάτι τέτοιο. Τα μέλη του οίκου των Τημενιδών έχουν τους τάφους τους κυρίως στις Αιγές, στη σημερινή Βεργίνα. Αναρωτιέμαι, δηλαδή, γιατί δεν πήγε ο νους μας ως όφειλε πρώτα σε Αμφιπολίτες. Εγώ δεν μπορώ να πάρω θέση σε ένα μνημείο που δεν έχω δει και δεν έχω προσεγγίσει. ΄Ολες αυτές οι υποθέσεις εργασίες και η συζήτηση στηρίζεται στο κομμάτι των λογικών συνειρμών και συλλογισμών αυτού που ονομάζουμε κομμάτι της αρχαιολογίας του θανάτου. Επιστρέφω: οποιοδήποτε ανθρωπολογικό αποτέλεσμα δεν πρόκειται να έχει επιστημονική εγκυρότητα αν δεν έχει συνδυαστεί με τη στρωματογραφική ανάλυση της ανασκαφής και τη βαθιά και εξαντλητική τεκμηρίωση των ανασκαφικών δεδομένων. Ναι, θα ήταν περίεργο ο τάφος να συνδεόταν με τον οίκο των Τημενιδών δεδομένου του ότι είναι στην Αμφίπολη.
- Πιστεύετε ότι αυτός ο τάφος είναι βασιλικός τάφος;
Υπάρχουν βασιλικοί τάφοι που μπορεί να είναι ένα απλό κτίσμα και τάφοι νεόπλουτων που μπορεί να είναι πολύ περισσότερο εντυπωσιακοί. Αυτός ο τάφος είναι ένα μοναδικό, περίεργο μνημείο. Και κανένας τάφος και κανένα μνημείο δεν αποκαλύπτεται στον ανασκαφέα του ή στους επιστήμονες που το εξετάζουν αν δεν γνωρίζουν να το «διαβάσουν» με το σωστό τρόπο. Ο αρχαιολόγος, λοιπόν, πρέπει να «διαβάσει» αυτό το τόσο σημαντικό μνημείο που δεν αποτελείται μόνο από έναν θάλαμο και έναν προθάλαμο όπως οι περισσότεροι μακεδονικοί τάφοι. Αυτός ο τάφος έχει σχέδιο σε αρχιτεκτονικό και συμβολικό επίπεδο. Ο πρώτος θάλαμος με τα αγάλματα των Σφιγγών είναι στο συμβολικό επίπεδο ο θάλαμος της Ουράνιας Σφαίρας, ο δεύτερος θάλαμος με τις γυναικείες μορφές (προσωπικά δεν τις ονομάζω Καρυάτιδες), είναι ο θάλαμος της Γήινης Σφαίρας και ο τρίτος θάλαμος, ο νεκρικός θάλαμος, είναι ο θάλαμος του Κάτω Κόσμου. ΄Εχει ένα σχέδιο αυτός που τον έφτιαξε και μια συμβολική ερμηνεία. Προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να προχωρήσει η έρευνα για να δούμε περί τίνος πρόκειται με όλες τις λεπτομέρειες του διακόσμου, των επιστυλίων, τη ζωγραφική κ.τ.λ
- Πώς θα συνοψίζατε τις σκέψεις σας γύρω από το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης;
Καταλήγω ότι η οποιαδήποτε ανθρωπολογική μελέτη που θα πρέπει να περιλαμβάνει και αναλύσεις οστών DNA δεν θα πρέπει να ξεκινά από το 1000 π.Χ. και να σταματά στο 200 π.Χ. αλλά στα πιο κοντινά "συμφραζόμενα" του τάφου, να ξεκινά δηλαδή από το 400 π.Χ. και να φτάνει στα ύστερα ελληνικά χρόνια (30 π.Χ.). Τότε μόνο, δηλαδή στα υστεροκλασσικά και ελληνιστικά χρόνια, θα μπορεί να έχει κανείς τεκμήρια σύγκρισης από νεκροταφείο Αμφίπολης κι αλλού για να δώσουν στοιχεία συγγένειας, καθημερινής καταπόνησης. Ανεξάρτητα από τα όποια λεπτομερή ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά, αν δεν γίνει συνδυασμός με τα στρωματογραφημένα ανασκαφικά αποτελέσματα και τις αρχαιολογικές παρατηρήσεις, δεν πρόκειται να έχουμε ποτέ επιστημονικό αποτέλεσμα.
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr