Τα πράγματα στο Ιράκ εξελίσσονται ραγδαία και προκαλούν ανησυχία. Οι μάχες για τον έλεγχο της χώρας συνεχίζονται αμείωτες, πόλεις καταλαμβάνονται από τους τζιχαντιστές της ISIS, οι ιρακινές δυνάμεις αντεπιτίθενται και οι μονάδες ασφαλείας των Κούρδων διευρύνουν τον έλεγχό τους στην περιοχή του βόρειου Ιράκ. Ως αποτέλεσμα η κατάσταση στο εσωτερικό μέτωπο παραμένει ρευστή και συγκεχυμένη ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες περιφερειακές δυνάμεις εξετάζουν τις επιλογές τους στη σκιά της προέλασης των τζιχαντιστών.
Σε κάθε περίπτωση, το πως θα διαμορφωθεί στο τέλος η κατάσταση στο Ιράκ θα επηρεάσει καθοριστικά τις χώρες της περιοχής. Ούτως ή άλλως η ISIS δεν έχει κρύψει το στόχο της: θέλει να δημιουργήσει ένα νέο «χαλιφάτο» το οποίο θα επεκτείνεται από το Ιράκ μέχρι το Πακιστάν και τις ακτές της Ανδαλουσία. Η απειλή ενός νέου «τζιχαντιστάν» στην καρδιά της Μέσης Ανατολής με περιφερειακές προεκτάσεις είναι πραγματική και επικίνδυνη.
Η διακυβέρνηση Αλ Μαλίκι οδήγησε σε μια κατάσταση η οποία δεν αποκλείεται να προκαλέσει τον κατακερματισμό της χώρας
Η αποτυχία της διακυβέρνησης Αλ Μαλίκι
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πολιτική που ακολούθησε, όλα τα χρόνια μετά το 2003, ο πρωθυπουργός του Ιράκ Νούρι Αλ Μαλίκι, έπαιξε καθοριστικό ρόλο έτσι ώστε η χώρα να βρίσκεται σήμερα σε μια εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ των βασικών πληθυσμιακών συνιστωσών του Ιράκ. Σε μια κατάσταση η οποία δεν αποκλείεται να οδηγήσει στον κατακερματισμό της χώρας.
Οπως επισημαίνουν οι περισσότεροι αναλυτές, εάν ο Αλ Μαλίκι ακολουθούσε διαφορετικές πολιτικές, χωρίς αποκλεισμούς, ειδικά σε ότι αφορά τους Σουνίτες, ενδεχομένως το Ιράκ να γινόταν σταδιακά μια χώρα η οποία θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της θρησκευτικής και εθνικής διαφορετικότητας της χώρας.
Αντ' αυτού, η σιιτική κυβέρνηση Αλ Μαλίκι εφάρμοσε πολιτική καταπίεσης κατά των Σουνιτών. Ειδικά, μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ το 2011. Αυτό προκάλεσε τις μαζικές διαμαρτυρίες εναντίον της κυβέρνησης της Βαγδάτης και την αποξένωση του σουνιτικού πληθυσμού. Ακόμα χειρότερα, οδήγησε πολλούς Σουνίτες στην «αγκαλιά» της ISIS. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι τζιχαντιστές της ISIS, παρά τις απάνθρωπες μεθόδους που χρησιμοποιούν, έγιναν δεχτοί ως «απελευθερωτές» σε πολλές από τις πόλεις του κατέλαβαν και πολλά μέλη της σουνιτικής κοινότητας γίνονται μαχητές της ISIS.
Ενας σημαντικός αριθμός ιρακινών δεν έχει την διάθεση ούτε την θέληση να πεθάνει στο όνομα του Αλ Μαλίκι
Ενας σημαντικός αριθμός ιρακινών δεν έχει την διάθεση ούτε την θέληση να πεθάνει στο όνομα του Αλ Μαλίκι. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ έχει μετατραπεί σε παράγοντα αποσταθεροποίησης. Δεν είναι έκπληξη, επομένως, ότι ήδη ακούγονται φωνές για την απομάκρυνσή του. Ακόμα και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, παρότι δεν ζήτησε την παραίτησή του, δήλωσε ότι μόνο ηγέτες οι οποίοι μπορεί να διοικήσουν χωρίς αποκλεισμούς θα πετύχουν να φέρουν τους Σουνίτες πίσω στην πολιτική μετριοπάθεια. Ωστόσο, μια βίαιη απομάκρυνση του Αλ Μαλίκι αυτή στιγμή ενδεχομένως να περιέπλεκε την κατάσταση ακόμα περισσότερο.
Τέσσερα σενάρια για το μέλλον του Ιράκ
Ολα όσα συμβαίνουν στο Ιράκ προκαλούν ερωτήματα για το μέλλον του ως ενιαίου κράτους και ανησυχία για την σταθερότητα της ευρύτερης περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ποιά πιθανά σενάρια έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας;
Σενάριο 1: Επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων. Το σενάριο αυτό προϋποθέτει ότι οι ιρακινές δυνάμεις καταφέρνουν να κερδίσουν ολοκληρωτικά τον «πόλεμο» με τις δυνάμεις των τζιχαντιστών και η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Αλ Μαλίκι καταφέρνει να ελέγξει την επικράτεια της χώρας ξανακερδίζοντας την εμπιστοσύνη του σουνιτικού πληθυσμού. Αυτό είναι ένα σενάριο, όμως, που σχεδόν όλοι οι αναλυτές χαρακτηρίζουν ως «επιστημονικής φαντασίας». Από τη στιγμή που άνοιξε το «Κουτί της Πανδώρας» είναι αδύνατον τα πράγματα να επιστρέψουν στην προηγούμενη κατάσταση η οποία, ούτως ή άλλως, ήταν ιδιαίτερα εκρηκτική και αποσταθεροποιητική για την χώρα και την περιοχή.
Ο Μπαρζανί δήλωσε ότι η Βαγδάτη θα πρέπει να συζητήσει την ιδέα να παραχωρηθεί στους σουνίτες εκτεταμένη αυτονομία
Σενάριο 2: Αυτονομία των κουρδικών, σουνιτικών και σιϊτικών περιοχών. Αυτό είναι ένα σενάριο το οποίο κερδίζει συνεχώς έδαφος ως αποτέλεσμα (α) της ισχυρής αυτονομίας που ήδη απολαμβάνουν οι Κούρδοι του βορείου Ιράκ και (β) των καταλήψεων σημαντικών περιοχών από τους σουνίτες της ISIS. Ηδη ο πρωθυπουργός της αυτόνομης Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης, Νεχιβράν Μπαρζανί, δήλωσε ότι η Βαγδάτη θα πρέπει να συζητήσει πολύ σοβαρά την ιδέα να παραχωρηθεί στους σουνίτες εκτεταμένη αυτονομία όπως συνέβηκε με τους Κούρδους. Ενδεχομένως αυτή να είναι και η μόνη οδός για να μπορέσει να επιβιώσει, έστω βραχυπρόθεσμα, η κυβέρνηση Αλ Μαλίκι.
Το σενάριο αυτό, ωστόσο, προϋποθέτει ότι οι ιρακινές δυνάμεις θα ανακόψουν την προέλαση των τζιχαντιστών της ISIS οι οποίοι θα αποδεχθούν να συνομιλήσουν με την Βαγδάτη και να συμφωνήσουν τους όρους της αυτονομίας. Ταυτόχρονα, η χώρα θα οδηγηθεί σε μια μεταβατική φάση κατά την οποία ο Αλ Μαλίκι θα πρέπει να αποσυρθεί από την πρωθυπουργία. Το σενάριο αυτό, είναι ενδεχομένως το καλύτερο υπό τις συνθήκες. Ωστόσο δεν μπορεί να υποβαθμιστεί το γεγονός ότι σε η ISIS θα παραμείνει σημαντικός «παίκτης» στο Ιράκ και στην περιοχή και θα είναι δύσκολο να ελεγχθεί.
Σενάριο 3: Τριχοτόμηση του Ιράκ. Ολα όσα συμβαίνουν στο Ιράκ επανέφεραν στο προσκήνιο το σενάριο της τριχοτόμησης της χώρας. Αυτό θα σηματοδοτήσει την πλήρη αποτυχία μιας σειράς από πολιτικές επιλογές τόσο από τις ΗΠΑ την περίοδο της διακυβέρνησης των νεοσυντηρητικών του Τζωρτζ Μπους όσο και από την κυβέρνηση της Βαγδάτης.
Πρώτος στόχος παραμένει η ανακοπή της προέλασης των τζιχαντιστών της ISIS
Εάν συνεχιστεί ο κατά βάση εμφύλιος πόλεμος και αποτύχουν οι όποιες προσπάθειες αποκέντρωσης και ομοσπονδοποίησης της χώρας, η τριχοτόμηση μεταξύ Κούρδων, Σουνιτών και Σιϊτών ενδεχομένως να είναι αναπόφευκτη. Σε μια τέτοια εξέλιξη θα είναι ενισχυμένος ο περιφερειακός ρόλος της κουρδικής περιοχής, η οποία ήδη λειτουργεί ως αυτόνομη οντότητα. Παράλληλα, ωστόσο, η ISIS θα ελέγχει ελέγξει την σουνιτική περιοχή με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός «τζιχαντιστάν» στην καρδιά του Ιράκ.
Σενάριο 4: Διαιώνιση των συγκρούσεων και θρησκευτικός πόλεμος. Το σενάριο αυτό προβλέπει ότι η παρούσα κατάσταση συνεχίζεται και η χώρα βυθίζεται ακόμα περισσότερο στον εμφύλιο πόλεμο και στο χάος που τον συνοδεύει. Το μίσος ανάμεσα στις διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες ενισχύεται και οδηγούμαστε σταδιακά σε ένα θρησκευτικό πόλεμο με απρόβλεπτες διαστάσεις. Σε συνδυασμό με την εκρηκτική κατάσταση στη Συρία η περιοχή οδηγείται σε μια επικίνδυνη αποσταθεροποίηση η οποία επηρεάζει άμεσα χώρες όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία.
Πρώτος στόχος παραμένει η ανακοπή της προέλασης των τζιχαντιστών της ISIS. Παράλληλα, τόσο η Ουάσιγκτον όσο και η Τεχεράνη, η Αγκυρα και η Ριάντ καθώς και οι υπόλοιποι «παίκτες» πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά και σε συντονισμό τα σενάρια της επόμενης μέρας και τι είδους Ιράκ θα προκύψει. Διότι το αποτέλεσμα θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τη σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή.