Τι ακριβώς σεβόμαστε

Η παρανόηση ξεκίνησε από μια ρήση του Βολταίρου που δεν ήταν καν δικιά του· μιλάμε δηλαδή για την παρανόηση της παρανόησης. Υποτίθεται ότι ο Βολταίρος είπε κάποτε: "Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες". Ο Βολταίρος έχει πει πολλές ευφυείς παραδοξολογίες, αλλά τη συγκεκριμένη φαίνεται πως δεν την είπε ποτέ. Πρώτη φορά την εντοπίζουμε σε μια βιογραφία του Βολταίρου, που υπογράφει η Βρετανίδα συγγραφέας Έβελιν Μπίατρις Χολ εκατόν πενήντα χρόνια μετά την εποχή του. Η Χολ δεν προσκομίζει κανένα γραπτό στοιχείο από συγχρόνους του Βολταίρου –καμία "πρωτογενή μαρτυρία", όπως λέμε- ότι την ξεστόμισε και πιθανότερο μέχρι σήμερα παραμένει ότι την επινόησε η ίδια, καθώς έκρινε πως μια παρόμοια ρήση ταιριάζει με το γενικότερο πλαίσιο των ιδεών του.

Ας προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα, σύμφωνα με τη συλλογιστική της Χολ. Μπορεί να μην την είπε, εντάξει, αλλά… θα μπορούσε να την είχε πει; Και ναι και όχι. Από τη μια μεριά ο Βολταίρος ήταν περιβόητος χολερικός και "παρτάκιας"· δύσκολα τον φαντάζεται κάποιος να δίνει τη ζωή του για ιδέες που δεν ήταν αποκλειστικά δικές του. Από την άλλη, ζει και γράφει σε ταραγμένους καιρούς (πεθαίνει το 1778, μόλις έντεκα χρόνια πριν από το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης), όπου αυτά που θα αποκαλούσαμε σήμερα "δικαιώματα της μειοψηφίας" δεν χαίρουν της παραμικρής υπόληψης ή προστασίας· ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος, θαυμαστής του Βολταίρου και των υπολοίπων Διαφωτιστών, πίστευε πως, όχι μόνο δεν χρειάζεται να προστατεύσεις τα δικαιώματα όσων διαφωνούν μαζί σου, αλλά σκόπιμο είναι να τους στείλεις στη γκιλοτίνα. Έτσι, ως "σχήμα καθ’ υπερβολήν", θα ήταν δυνατόν να ξεστομίσει ο Βολταίρος κάτι ανάλογο, αλλά δίχως επ’ ουδενί να… κυριολεκτεί· θα ήταν και αυτή μία από τις θεατρινίστικες χειρονομίες του, για τις οποίες είχε γίνει εν ζωή τόσο διάσημος.

Ούτως ή άλλως, η (επινοημένη) ρήση του Βολταίρου απέκτησε τη δική της μεταθανάτια αυτονομία. Συν τω χρόνω κατέστη συνώνυμη της ανεκτικότητας και του σεβασμού προς την άποψη εκείνων που δεν συμφωνούν μαζί μας –της ουσίας, εν ολίγοις, της ίδιας της δημοκρατίας. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ το διατύπωσε πιο εύστοχα: "Ελευθερία είναι πάντα η ελευθερία εκείνων που σκέφτονται διαφορετικά". Κατ’ επέκτασιν, με άλλα λόγια, το να αναγνωρίζεις το δικαίωμά τους να εκφράζονται ελεύθερα μονάχα σε όσους δεν διαφωνούν μ’ εσένα, δεν λέγεται ελευθερία, λέγεται ολοκληρωτισμός. Γνωστά πράγματα, τετριμμένα. Όμως η παρανόηση –το δεύτερο σκέλος της παρανόησης, για την ακρίβεια- ξεκινάει από τη στιγμή που θα θελήσουμε να προσδιορίσουμε τι ακριβώς εννοούμε με τον "σεβασμό" προς την άποψή σου, "όποια" και αν είναι η άποψή σου. Δεν νομίζω πως ο Βολταίρος θα προσυπέγραφε ποτέ μια τόσο large ερμηνεία του δικαιώματός σου να υποστηρίζεις αδιακρίτως ό,τι κατεβάσει η κούτρα σου ή ό, τι σου υπαγορεύσουν οι εμμονές σου, οι προκαταλήψεις σου, οι δεισιδαιμονίες σου…

Αξίζει να επιμείνουμε λίγο σε αυτή τη λεπτή διάκριση, αφού πρώτα επισημάνουμε πως δεν είναι τυχαίο ότι διαπρύσιοι οπαδοί του "σεβασμού" προς το δικαίωμά τους να πιστεύουν ό,τι θέλουν (και ταυτόχρονα, επίσης διόλου τυχαία, εμμονικοί δυσανεκτικοί προς όσους δεν πιστεύουν τα ίδια με αυτούς) είναι συνήθως εκείνοι που διατηρούν και τη μικρότερη εμπιστοσύνη προς την "αντοχή" των πεποιθήσεών τους στην κριτική βάσανο: θα τους ακούσεις να εγείρουν αμέσως το "δικαίωμά" τους να πιστεύουν όπου και ό,τι θέλουν, κάτι που εσύ εμφανώς δεν "σέβεσαι", με το να σπέρνεις παντός είδους "αμφιβολίες" προς τα "πιστεύω" τους… Οπότε αυτομάτως ακολουθεί η εύλογη απορία: "σέβεσαι" το δικαίωμά τους να πιστεύουν ό,τι και όπου θέλουν ή "σέβεσαι" αυτό που πιστεύουν; Είναι ομοούσιος ο πρώτος "σεβασμός" με τον δεύτερο;

Ας πούμε ότι αντιδικείς με έναν οπαδό της "επίπεδης γης", μιας λόξας που δεν είναι τόσο διαδεδομένη στην Ελλάδα όσο είναι στο εξωτερικό, αλλά έχει και εδώ τους ολιγάριθμους fans της. Χαίρεσαι που, εν προκειμένω, δεν έρχεσαι σε αντίθεση με την κοινή γνώμη στην πατρίδα σου (πρεσβεύεις κι εσύ, όπως σχεδόν όλοι οι συμπατριώτες σου, την "επίπεδη γη" ως μετρίως έως βαρέως γελοία θεωρία) και, παρ’ όλο που, ως βέρος δημοκράτης, δεν διανοείσαι να απαγορεύσεις στους flat-earthers να διαδίδουν τις παλαβομάρες τους, παράλληλα δεν σου περνάει καν από το μυαλό να επιδείξεις τον ελάχιστο "σεβασμό" προς τις απόψεις τους, έστω και συγκρατώντας μονάχα τα νευρικά σου γέλια. Ξανασκέψου τη δεινή σου θέση απέναντί τους όταν, σε κάποια άλλη περίπτωση, θα απαιτήσεις εσύ "σεβασμό" για κάποια δική σου "τερατολογία"· ίσως ο τύπος που πολεμάει να μην κατουρηθεί πάνω του ακούγοντάς σε, να μην είναι περισσότερο "ασεβής" από εσένα.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr