Στη συμβολή των λεωφόρων Αμαλίας και Όλγας βρίσκεται πλέον ο αδριάντας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που φιλοτέχνησε ένας από τους κορυφαίους Έλληνες γλύπτες, ο Γιάννης Παππάς ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 2005 χωρίς να δει τελικά το έργο του τοποθετημένο στην Αθήνα, αν και είχε περιέλθει στην κυριότητα του δήμου από το 2001 και αποκαλύπτεται σήμερα, 19 Απριλίου 2019.
Ο γλύπτης Γιάννης Παππάς άρχισε την μελέτη για το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 1941, επί Γερμανικής Κατοχής. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1972. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό είκοσι χρόνια αργότερα, το 1992, στην αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Εθνική Πινακοθήκη. Αγοράστηκε τότε από το υπουργείο Πολιτισμού και δωρίστηκε το 2001 στον Δήμο της Αθήνας για να τοποθετηθεί στην Πρωτεύουσα. Σήμερα, 15 χρόνια μετά τον θάνατο του γλύπτη, ολοκληρώνεται η μακρά πορεία. Η απόφαση να τοποθετηθεί το άγαλμα στην Αθήνα, στη νησίδα που σχηματίζεται στη συμβολή των λεωφόρων Β. Αμαλίας και Β. Όλγας, ελήφθη από το Δημοτικό Συμβούλιο της Αθήνας, το 2015. Το έργο έχει βάρος 1.200 kgκαι διαστάσεις 3,50 μ. ύψος και 3,80 μ. μήκος. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το 1992, κατά την αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Εθνική Πινακοθήκη. Η πρόθεση τοποθέτησής του στην Αθήνα προήλθε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Σε αυτό το πλαίσιο έγινε και η δωρεά του στον Δήμο Αθηναίων.
Η σχεδίαση του βάθρου, η συνολική διαμόρφωση του χώρου, αλλά και η επιλογή της θέσης, έγιναν από τον αρχιτέκτονα Παντελή Νικολακόπουλο, τακτικό συνεργάτη του Γιάννη Παππά. Η στατική μελέτη του σκελετού του βάθρου έγινε από τους μηχανικούς Χρήστο Γκολογιάννη και Γιάννη Παπαγεωργίου, ενώ η κατασκευή του από τους Μιχάλη Τεριακίδη και Στέφανο Διασυνό. Η συντήρηση και ανάταξη του γύψινου πρωτοτύπου έγιναν από τους συντηρητές Βασίλη Μαρκάκη και ChristineHollinetz. Η χύτευση έγινε από τους εξαιρετικούς χαλκοχύτες Βασίλη και Νίκο Καπαρό. Η τοποθέτηση είναι προσφορά του Μουσείου Μπενάκη / Εργαστηρίου Γιάννη Παππά στην πόλη της Αθήνας.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΛΥΠΤΟΥ
Το έφιππο γλυπτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι αποτέλεσμα πολύχρονης μελέτης. Ξεκίνησε το 1941, στα χρόνια της Κατοχής, ως διέξοδος από το βαρύ κλίμα της εποχής και συγχρόνως ως ανάγκη αναφοράς του καλλιτέχνη στην παγκόσμια εμβέλεια του ελληνικού πολιτισμού. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια προσωπική, πνευματική και σιωπηλή αντίσταση μέσα από την τέχνη. Ο ίδιος είχε πολεμήσει στο ελληνο-ιταλικό μέτωπο, απ’ όπου επέστρεψε στην Αθήνα πεζός. Τα μικρά γλυπτικά σκίτσα εκείνης της εποχής και η γενικότερη σπουδή του στο έφιππο αποτέλεσαν τη βάση για την περαιτέρω ενασχόλησή του με το θέμα κατά τη μεταπολεμική περίοδο, όταν προκηρύχθηκε ο δημόσιος διαγωνισμός για τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Θεσσαλονίκη. Εκατοντάδες σχέδια αυτής της μελέτης φανερώνουν την έρευνα στα ιστορικά τεκμήρια της μορφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, καθώς και τη σπουδή της τυπολογίας, του σκελετού και του μυϊκού συστήματος του αλόγου, από τις αναπαραστάσεις της αρχαιότητας σε αυτές του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Τη σύνθεση καθόρισε η μελέτη εκ του φυσικού σε ιπποφορβεία και ιππικούς ομίλους. Η κεφαλή που, κατά τον γλύπτη, θεωρήθηκε πιο κοντά στο πνεύμα του Αλεξάνδρου, ήταν η μαρμάρινη της Περγάμου που αποδίδεται στο Λύσιππο και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Για την απόδοση της ενδυμασίας, προηγήθηκε μελέτη του γλύπτη και συνεργασία με τον Αντώνη Φωκά, ενδυματολόγο του Εθνικού Θεάτρου. Στηρίχθηκε στο ψηφιδωτό «Ο Αλέξανδρος επιτίθεται εναντίον του Δαρείου» από την Οικία του Φαύνου στην Πομπηία.Παρόλο που δεν κέρδισε τον διαγωνισμό της Θεσσαλονίκης, ο Παππάς ξεκίνησε για λογαριασμό του την κατασκευή του προπλάσματος στο γύψο. Η τελική μορφή της σύνθεσης μάλιστα προσομοιάζει αυτήν της πρώτης μελέτης του ‘41.Σε μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού, o Αλέξανδρος παρουσιάζεται σε νεαρή ηλικία, όπως τον οραματίστηκε ο δημιουργός του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ (1913-2005)
Ο Γιάννης Παππάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1913. Εγγονός του δημοτικιστή γιατρού Φώτη Φωτιάδη και γιος του χειρουργού και πολιτικού Αλέξανδρου Παππά, έλαβε αξιόλογη μόρφωση και ελληνική παιδεία. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην École des BeauxArts στο Παρίσι του Μεσοπολέμου, κοντά στον Jean Boucher. Πολέμησε στο ελληνο-ιταλικό μέτωπο το 1940, υπηρέτησε στο Βασιλικό Ναυτικό το 1945 και εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στην Αλεξάνδρεια, έως το 1952. Εκλέχτηκε Καθηγητής της Γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών όταν επέστρεψε στην Αθήνα, , αντεπιστέλλον μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1972 και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1980. Πέθανε στην Αθήνα το 2005. Ο Γιάννης Παππάς υπήρξε πληθωρικός καλλιτέχνης: δεινός σχεδιαστής, γλύπτης και αυτοδίδακτος ζωγράφος. Η τέχνη του είναι ανθρωποκεντρική και ρεαλιστική, συμπυκνώνοντας επιρροές από την ευρωπαϊκή, αιγυπτιακή και ελληνική σπουδή του. Τα κείμενά του επίσης συγκροτούν ένα αξιόλογο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο, καταδεικνύοντας έναν πνευματικό άνθρωπο.
Ο χώρος που φιλοξενεί το εργαστήριο του Γιάννη Παππά βρίσκεται σε κτήριο που αποτελούσε την κατοικία της οικογένειας του μεγάλου Έλληνα δημιουργού έως τη δεκαετία του 1960. Το ακίνητο αυτό, μοναδικό δείγμα χώρου εργασίας ενός καλλιτέχνη αφοσιωμένου τόσο στη γλυπτική όσο και στη ζωγραφική, προσφέρθηκε στο Μουσείο Μπενάκη από το γιο του, Αλέκο Παππά. Βασικός στόχος της δωρεάς ήταν τα έργα του καλλιτέχνη να παραμείνουν συγκεντρωμένα στο φυσικό τους περιβάλλον.
To Εργαστήριο Γιάννη Παππά χτίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 επί της οδού Ανακρέοντος 38, σε ύψωμα της περιοχής Ζωγράφου. Σχεδιάστηκε από τον Πάνο Τσολάκη, πρωτίστως ως εργαστήριο γλυπτικής και δευτερευόντως ως κατοικία. Για τον λόγο αυτό συνδυάζει τις χρήσεις στη μορφολογία. Έγινε μόνιμη κατοικία του γλύπτη, καλλιτεχνικό εργαστήριο, σπουδαστήριο, χώρος πειραματισμών και καινοτόμων προσπαθειών, όπως η λειτουργία του φούρνου αποκέρωσης, όταν δεν υπήρχε η δυνατότητα της λειτουργίας χυτηρίου στη Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.
Όταν ο Γιάννης Παππάς αποφάσισε τη δωρεά των έργων του στο Μουσείο Μπενάκη, η οικογένειά του ακολούθως συναίνεσε στη δωρεά και του Εργαστηρίου, προκειμένου τα έργα, δηλαδή το πνεύμα και η ψυχή του καλλιτέχνη, να βρίσκονται στο φυσικό τους χώρο. Έτσι λοιπόν σήμερα αποτελεί ένα μοναδικό μουσείο –παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη– που αναπαράγει την ιστορία του Γιάννη Παππά και αναδεικνύει την πολύπλευρη καλλιτεχνική έκφρασή του. Το Εργαστήριο παραμένει ίσως η μόνη προπολεμική οικοδομή στο λόφο. Ο χώρος, το κτήριο, τα έργα, το αρχείο, τα συγγράμματα του καλλιτέχνη συγκροτούν την παρουσία του inabsentiaκαι συμβάλλουν όχι μόνο στη διατήρηση της μνήμης, αλλά στην άμεση και συγχρόνως έμμεση μαθητεία στην ελληνική τέχνη.
Στο πλαίσιο αυτό γίνονται εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε μαθητές να εξοικειωθούν με την τέχνη και την τεχνική της γλυπτικής. Πραγματοποιούνται οργανωμένες ξεναγήσεις στο ευρύ αλλά και στο ειδικό κοινό, όπως το φοιτητικό. Σε συνεργασία με ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα εκπονούνται εργασίες τεκμηρίωσης και συντήρησης με σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους και τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως η τρισδιάστατη απεικόνιση και η ανάταξη έργων σε ψηφιακό περιβάλλον. Με τους τρόπους αυτούς και πέρα από ειδικά μαθήματα και παρουσιάσεις σπουδαστικών εργασιών, ο χώρος ανακτά τον «εργαστηριακό» του χαρακτήρα και εναγκαλίζεται την καινοτομία.
Το Εργαστήριο Γιάννη Παππά λειτουργεί κάθε Τρίτη, Παρασκευή και Κυριακή 09:00-14:00 με ελεύθερη είσοδο.
Η περιπέτεια της δωρεάς ενός κορυφαίου έργου:
· 1992: Το έργο εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη στην αναδρομική έκθεση του γλύπτη Γιάννη Παππά. Με την υπ’ αρ. 1183/5.6.1992 επιστολή η Εθνική Πινακοθήκη πρότεινε στον τότε Δήμαρχο Αθηναίων την αγορά του. Προτείνεται η τοποθέτηση του έργου στην πλατεία Πολυζωΐδη – Τερτσέτη (Δικαστηρίων ή Δικαιοσύνης) και η μετονομασία του χώρου σε πλατεία Μεγάλου Αλεξάνδρου.
· 1993: Οι αρμόδιες υπηρεσίες μελετούν την εύρεση κατάλληλου χώρου για τον ανδριάντα, προτείνοντας Α) τον κοινόχρηστο χώρο μεταξύ των λεωφ. Μιχαλακοπούλου, Βας. Αλεξάνδρου και οδ. Βρασίδα, απέναντι από την πλατεία Μαδρίτης και τη δημιουργία μνημειακού χώρου προς τιμή του Μεγ. Αλεξάνδρου. Β) τον χώρο μπροστά από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Γ) τον κοινόχρηστο χώρο στη συμβολή των οδών Μεγ. Αλεξάνδρου. Αχιλλέως και Αγ. Κωνσταντίνου, απέναντι από την πλ. Καραϊσκάκη (αρχή της οδού Μεγ. Αλεξάνδρου). Ωστόσο, εκεί γίνονται τα έργα του ΜΕΤΡΟ.
· Το έργο εν τω μεταξύ αγοράστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού.
· 2001: Ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος ενημερώνει τον τότε δήμαρχο Αθηναίων Δ. Αβραμόπουλο για την πρόθεση δωρεάς του ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην πόλη της Αθήνας. Προτείνεται ως καταλληλότερη θέση την πλατεία Δικαιοσύνης, με όψη προς την οδό Πανεπιστημίου.
· 2001: Ο δήμαρχος Αθηναίων Δημήτρης Αβραμόπουλος αποδέχεται τη δωρεά
· 2001: Το θέμα παραπέμπεται υπηρεσιακά στην Επιτροπή Γλυπτών Έργων και Αναμνηστικών Στοιχείων που λειτουργούσε στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων. Αποφασίζεται η αποδοχή της δωρεάς και της τοποθέτησης του έργου στην πλατεία Δικαιοσύνης. Σε επόμενη συνεδρίαση (18.10.2001) προτείνεται ως καταλληλότερη θέση ο κοινόχρηστος χώρος επί της οδού Βασιλίσσης Όλγας απέναντι από το άλσος του Ζαππείου. Τελικά η Επιτροπή καταλήγει στην θέση της πλατείας Δικαιοσύνης.
· 2001: το έργο κρίνεται “άρτιο καλλιτεχνικά” από την Επιτροπή της Περιφέρειας (το από 28.8.2002 πρωτόκολλο Επιτροπής Κρίσης Καλλιτεχνικής Αρτιότητας).
· 2002: Το Δημοτικό Συμβούλιο με την υπ’αρ. 2876/14.11.2002 απόφαση («Αποδοχή δωρεάς έφιππου ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τοποθέτησή του στην πλατεία Δικαιοσύνης») εγκρίνει τα ανωτέρω.
· Ο γλύπτης επιφυλάσσεται ως προς τη θέση καθώς εκεί βρίσκεται άλλο έργο (η “Νίκη” του Καμπαδάκη) και επομένως, δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Ούτε συμφωνεί με την απόφαση της απομάκρυνσής του.
· 2004: Συγχρόνως, η ΔΕΠΟΣ, που είχε αναλάβει τη διαμόρφωση της πλατείας μετά τα έργα του ΜΕΤΡΟ γνωστοποίησε στον Δήμο και στο ΥΠΠΟ την αντίρρησή της για την τοποθέτηση του ανδριάντα στην πλατεία Δικαιοσύνης (“η ενδεικνυόμενη θέση δεν αναδεικνύει ούτε το έργο, ούτε και το διατηρητέο κτήριο του Παλαιού Πρωτοδικείου”).
· 2006: Προτείνεται ο χώρος πρασίνου απέναντι από την Τεχνόπολη (γνωστή και ως Κορεάτικη Αγορά). Κρίνεται πως η κλίμακα του έργου είναι μικρή για το συγκεκριμένο χώρο.
· 2006: Προτείνεται το Πάρκο Ριζάρη
· 2006: με την υπ’αρ. 2499/2006 ΠΔΣ εγκρίθηκε από το ΔΣ η ανάθεση στην ΑΕΔΑ εκπόνηση μελέτης με τίτλο «Διαμόρφωση χώρου και μελέτη έδρασης για την τοποθέτηση του ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Η μελέτη ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στον Δήμο Αθηναίων, όμως δεν υλοποιήθηκε, λόγω του μεγάλου κόστους του έργου (όπως αναφέρεται στα Πρακτικά Δ.Σ. της 30-11-09).
· 2009: με την υπ’αρ. 2429/30.11.09 απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου, προκρίνεται η πλατεία Κοτζιά («Έγκριση τοποθέτησης του έφιππου ανδριάντα στην πλατεία Κοτζιά (Εθνικής Αντίστασης) και μετακίνηση του έργου της Σοφίας Βάρη «Θησέας» στο Πάρκο Ελλήνων Καλλιτεχνών (πρώην Κορεάτικη Αγορά). Αν και υπήρχαν αντιρρήσεις από το περιβάλλον του Μουσείο Μπενάκη ως προς την απομάκρυνση του υπάρχοντος έργου (|Θησέας”), με τη διαβεβαίωση του Δήμου πως η πλατεία θα ελευθερωθεί, συμφωνήθηκε η εκπόνηση μελέτης χωροθέτησης. Αυτή προέβλεπε την τοποθέτηση του έφιππου ανδριάντα περίπου στο μέσον της πλατείας, πάνω σε ψηλό ορθογώνιο βάθρο (ύψ. 4,20μ.). Βάσει της μελέτης προκηρύχθηκε πρόχειρος διαγωνισμός για την κατασκευή του έργου. Ο διαγωνισμός ολοκληρώθηκε, αλλά στη συνέχεια ακυρώθηκε και δεν υπογράφηκε σύμβαση. Αφενός γιατί μεσολάβησε επιστολή της γλύπτριας Σοφίας Βάρη, με την οποία διατύπωσε την αντίρρησή της ως προς τη μεταφορά του έργου της, αφετέρου γιατί οι ίδιες οι υπηρεσίες δήλωσαν την στατική ανεπάρκεια λόγω του υπόγειου γκαράζ.
· 2011: ως νέα θέση συζητήθηκε η νησίδα πρασίνου ακριβώς έξω από τον σταθμό ΗΣΑΠ στο Θησείο, με έδραση του έργου σε χαμηλό βάθρο. Έγιναν προσχέδια μιας λιτής διαμόρφωσης.
· 2012: το Τμήμα Γλυπτών και Μνημείων της Διεύθυνσης Κοινοχρήστων Χώρων προχώρησε στην κατάθεση στο υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού του αιτήματος για κατ’ αρχήν έγκριση τοποθέτησης του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Θησείο. Όμως το αίτημα δεν εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, μετά την αρνητική εισήγηση της Α’ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
· Η υπηρεσία πρότεινε νέες εναλλακτικές θέσεις, όπως η πλατεία Ραλλούς Μάνου, νοτιοανατολικά του ναού της Σωτήρας Λυκοδήμου (Ρώσικη εκκλησία), με προσανατολισμό προς την λεωφόρο Αμαλίας, και τον χώρο πρασίνου επί της οδ. Βασιλέως Αλεξάνδρου, έναντι του νοσοκομείου Συγγρού.
· Από το 2015 ξεκίνησαν οι ενέργειες για την έγκριση της τοποθέτησης του έργου στη συμβολή των λεωφόρων Β. Αμαλίας και Β. Όλγας.
Φωτο: Μουσείο Μπενάκη, Eurokinissi, INTIMEnews
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr
![Κρήτη: Ψαροντουφεκάς βρήκε κεφαλή αγάλματος στον βυθό [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x335/5,0,602,335/crop/both/4c/4c0b05b533514f5ba756005c46a9eb07.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Ελβετία: Ένα... ιδιαίτερο άγαλμα που απεικονίζει τον Τραμπ σταυρωμένο θανατοποινίτη εκτίθεται στη Βασιλεία [εικόνα]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/767x430/crop/both/e9/e9a91ebb37fb426392e6fb66624fc2bc.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Ο Τραμπ... πρόσθεσε το όνομά του στο Κέντρο Κένεντι των ΗΠΑ: Και εγένετο... "Trump-Kennedy Center" [εικόνες]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu608x406/0,38,608,379/crop/both/f6/f600c54f45124870bb083707210d4c12.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Γιαννόπουλος: Ο Παππάς λέει ψέματα - Και με χτύπησε από πίσω και με γρονθοκόπησε [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/cu311x162/11,0,300,162/crop/both/a4/a4e63d4c6b5b46dd8aa04dee80bfc225.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Δημοσιογράφος πήγε στη συνέντευξη Τύπου του Πούτιν για να κάνει πρόταση γάμου - Πώς αντέδρασε ο Ρώσος πρόεδρος [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/207x116/crop/both/be/be32adb34d364794897cce4eceb7db12.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Θεσσαλονίκη: Χειροπέδες στον νεαρό που βανδάλισε τον ανδριάντα του Κατσαντώνη - Έβριζε και έφτυνε το άγαλμα [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu608x332/7,0,599,332/crop/both/32/322c8ffdc214455cb4941b7448e8b537.jpg?quality=60&404=default&v=2)
![Θεσσαλονίκη: Σάλος με νεαρό που βανδάλισε ανδριάντα - "Δεν ήξερα ποιος είναι, θα ζητήσω ταπεινά συγγνώμη" [βίντεο]](https://www.thetoc.gr/Content/ImagesDatabase/p/500x280/cu438x269/0,11,438,257/crop/both/e0/e0aed3b9ddf34740800514bd1186ef4d.jpg?quality=60&404=default&v=2)
