29 Μαΐου 1453: Αλήθειες και ψέματα για την Άλωση της Πόλης, από τον συγγραφέα Βασίλη Τσιάμη

29 Μαΐου 1453, η "αποφράδα" μέρα του Ελληνισμού, η μέρα που η Κωνσταντινούπολη, η Βασιλεύουσα, έπεσε στα χέρια του σουλτάνου Μεχμέτ Β’ και των Οθωμανών.

Μπορεί η Βυζαντινή Αυτοκρατορία να είχε ήδη καταρρεύσει, τα εδάφη της να είχαν καταληφθεί από τους Τούρκους και να είχε συρρικνωθεί σε ένα διάστημα 4 αιώνων, όμως εκείνη η Τρίτη έμελλε να είναι μια από τις πιο σημαντικές ημέρες στην ευρωπαϊκή, αλλά και παγκόσμια Ιστορία. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος αν η Πόλη άντεχε. Αν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και οι λιγοστοί υπερασπιστές των τειχών είχαν καταφέρει να αποτρέψουν την τελευταία Άλωση.

Οι μύθοι και οι θρύλοι που συνοδεύουν αυτό το τεράστιας σημασίας γεγονός είναι πάρα πολλοί, ελάχιστοι εκ των οποίων έχουν πραγματική βάση. Η Κερκόπορτα, ο "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς", η στάση της Δύσης, οι ήρωες και οι προδότες εντός των τειχών, ξεπηδούν από τα ιστορικά και σχολικά βιβλία, άλλοτε ως αδιαπραγμάτευτες αλήθειες και άλλοτε ως θολά σημεία, γεμάτα ασάφειες και γενικεύσεις. Ποια είναι, όμως, η αλήθεια;

Οι χρονικογράφοι – αυτόπτες μάρτυρες: Ο Γεώργιος Σφραντζής και ο Νικολό Μπάρμπαρο

Δύο είναι οι ιστορικοί/χρονικογράφοι οι οποίοι ήταν αυτόπτες μάρτυρες της Άλωσης και κατάφεραν να καταγράψουν τα γεγονότα εκείνων των 54 ημερών, όσων κράτησε δηλαδή η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τη μεγαλύτερη στρατιά που είχε δει ο κόσμος.

Διαβάστε Επίσης

Κλιμακώνει την ένταση η Τουρκία: Βγάζει και το Τσεσμέ στο Αιγαίο με παράνομη Navtex

O Γεώργιος Σφραντζής όχι μόνο ήταν παρών στις ιστορικές εκείνες στιγμές, αλλά και πρωταγωνίστησε στις προσπάθειες απόκρουσης των Οθωμανών. Xρόνια μετά την Άλωση γράφει το "Μικρόν Χρονικόν" και το "Μεγάλο Χρονικόν" που αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες της Βασιλεύουσας.

Σε αυτόν ανήκουν και οι ανατριχιαστικές περιγραφές των τελευταίων στιγμών της Πόλης: "Υστερα οι εχθροί ανέβηκαν σωρηδόν στα τείχη και διασκόρπισαν τους δικούς μας. Εγκατέλειψαν τα εξωτερικά τείχη και έμπαιναν από την πύλη καταπατώντας ο ένας τον άλλον.

Αυτά γίνονταν όταν σηκώθηκε φωνή και από μέσα και από έξω και από τη μεριά του λιμανιού: Εάλω το φρούριον και τα στρατηγεία και τη σημαία άνωθεν εν τοις πύργοις έστησαν (οι Τούρκοι) και αυτή η κραυγή έτρεψε τους δικούς μας σε φυγή και ζωντάνεψε τους εχθρούς μας, οι οποίοι με ενθουσιασμό και με αλαλαγμούς, χωρίς πια κανένα φόβο, ανέβαιναν όλοι τους στα τείχη. (…) Ετσι οι εχθροί κυρίευσαν όλη την Πόλη στις 29 Μαΐου, ημέρα Τρίτη, τη δεύτερη ώρα της ημέρας, του έτους 6961 (1453). Οι Τούρκοι άρπαξαν και αιχμαλώτισαν όσους συναντούσαν μπροστά τους, εκείνους που προσπαθούσαν να αντισταθούν τους έσφαξαν. Και η γη σε μερικά μέρη δεν φαινόταν καθόλου από τους πολλούς νεκρούς".

Συγκλονιστική είναι και η περιγραφή από τον Βενετό γιατρό Νικολό Μπάρμπαρο: "Με το πρώτο φως της αυγής, οι Τούρκοι μπήκαν μέσα στην Κωνσταντινούπολη από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, εκεί όπου είχαν γκρεμιστεί τα τείχη από τις βομβάρδες τους.(…) Όλοι άρχισαν να τρέχουν σαν λυσσασμένα σκυλιά στη στεριά ψάχνοντας για χρυσάφι, κοσμήματα κι άλλα πλούτη, κι ακόμα να αιχμαλωτίσουν τους εμπόρους. Περισσότερο έψαχναν μέσα στα μοναστήρια κι όλες οι μοναχές στάλθηκαν στο στόλο τους κι ατιμάστηκαν και ταπεινώθηκαν από τους Τούρκους. Έπειτα πουλήθηκαν όλες σκλάβες στα παζάρια της Τουρκίας. Αλλά και όλες οι κοπέλες ατιμάστηκαν κι έπειτα πουλήθηκαν και μάλιστα ακριβά, αν και μερικές από εκείνες προτίμησαν να ριχτούν στα πηγάδια και να πνιγούν παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Το ίδιο έκαναν και πολλές παντρεμένες. Οι Τούρκοι φόρτωσαν τα καράβια τους με αιχμαλώτους και αμύθητα πλούτη. [...] Το αίμα έτρεχε στη γη όπως όταν βρέχει και το νερό πλημμύριζε τα ρείθρα των δρόμων, τόσο πολύ αίμα χύθηκε".

Συνέντευξη με τον συγγραφέα Βασίλη Τσιάμη

Στην Άλωση είναι αφιερωμένο και το μυθιστόρημα του συγγραφέα Βασίλη Τσιάμη*, με τίτλο "54 ημέρες – Η πολιορκία και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης", που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

Δεν πρόκειται απλώς για ακόμα ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι αυτούσια καταγραφή της ιστορίας, ένα μοναδικό χρονικό της πολιορκίας, δοσμένο με γλαφυρότητα και λογοτεχνική δεξιοτεχνία, μέσα από το οποίο ξεπηδούν μορφές, προσωπικότητες, αφανείς ήρωες και αδίστακτοι συνωμότες. Ένα ψυχογράφημα των πρωταγωνιστών της πολιορκίας και της Άλωσης της Πόλης, με τα κίνητρα και τις σκέψεις τους, την εσωτερική τους πάλη και τη συναισθηματική τους σύγκρουση, τις θυσίες, τις ηρωικές αποφάσεις και τις κατάπτυστες προδοσίες τους.

Διαβάστε Επίσης

Εικόνες ντροπής στην Αγία Σοφία: Χαράζουν ονόματα και καρδιές σε στήλη στήριξης της εκκλησίας [Βίντεο]

Ο Βασίλης Τσιάμης μίλησε στο TheToc για τις τελευταίες στιγμές της Βασιλεύουσας, δίνοντας εν συντομία το κλίμα που επικρατούσε και φωτίζοντας τις σκοτεινές και εν πολλοίς άγνωστες πτυχές της Άλωσης. Μια συνέντευξη-πρόγευση για όσα αφηγείται στο συγκλονιστικό μυθιστόρημα που έγραψε για το κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός του 15ου αιώνα.

Ακολουθεί η συνέντευξη:

Παρότι η Άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Ιστορίας, ίσως ακόμα και το σημαντικότερο, οι ιστορικές περιγραφές και η καταγραφή όσων έγιναν, είναι αρκετά ελλιπείς, με αποτέλεσμα πολλές ανακρίβειες να έχουν καθιερωθεί ως αλήθεια. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Ο Στέφαν Τσβάιχ τη συμπεριλαμβάνει στις μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ήταν δύσκολες οι συνθήκες για τους ανθρώπους που αποπειράθηκαν να γράψουν για την Άλωση. Οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν και οι ισορροπίες ήταν λεπτές. Δεν έπρεπε να δυσαρεστηθεί ούτε ο σουλτάνος Μεχμέτ, ούτε ασφαλώς και ο Γεννάδιος, πρώτος πατριάρχης μετά την Άλωση.

Βέβαια, μεγάλο μέρος της συναισθηματικής μας δοκιμασίας για την Άλωση έχει να κάνει με το ότι η τραγωδία της συνδέεται άμεσα με την πιο μελανή σελίδα όλης της εθνικής μας εμπειρίας. Δεν παραδέχεται κανείς εύκολα τέτοιες αλήθειες. Δεν έχουν καταγραφεί πρόσωπα που αντιστάθηκαν, εκτός του Παλαιολόγου το μόνο παράδειγμα που έχουμε είναι ο Ραγκαβέ, και το όνομα αυτού το διέσωσε ένας σλάβος στρατιώτης που πολεμούσε με τον σουλτάνο Μεχμέτ.

Το λεπτομερές ημερολόγιο της Αλώσεως μας το διέσωσε ένας Ενετός γιατρός, ο Νικολό Μπάρμπαρο. Κάποιες αλήθειες, διάσπαρτες, έχουν διασώσει και οι Έλληνες ιστορικοί, αναμφίβολα, κι έχουν να κάνουν με κάτι που δεν χωρά αμφισβήτηση: Την επιλογή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου να αντισταθεί και να μην το βάλει στα πόδια όπως επιθυμούσε ο Μεχμέτ.

Οφείλουμε, βέβαια, αρκετά και στον Γεώργιο Σφραντζή, έμπιστο και φίλο του Αυτοκράτορα, άνθρωπος απόλεμος, λόγιος και ήσυχος, που αποδείχτηκε πολύτιμος για τη διάσωση των ιστορικών στοιχείων όσον αφορά τον αριθμό των Ελλήνων χριστιανών που προσφέρθηκαν να πολεμήσουν στα τείχη. Κι εκείνος όμως, μάλλον από φόβο, ρίχνει όλο το βάρος της ευθύνης για την Άλωση στο Σχίσμα. Έγραψε από μνήμης, δεκαεφτά χρόνια σχεδόν από την Άλωση.

Μεταφερόμαστε στις αρχές Απριλίου του 1453, 54 ημέρες πριν από την Άλωση, τη μέρα που ο σουλτάνος Μεχμέτ στήνει τη σκηνή του απέναντι από τα τείχη. Ποιο είναι το κλίμα που επικρατεί μέσα στην Πόλη;

Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης πρέπει να ήταν πολύ καταπονημένοι ψυχολογικά. Έβλεπαν από τη μια να απλώνεται έξω από τα τείχη τους η πιο τρομακτική στρατιά που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο κόσμος, με τις μεγάλες μπομπάρδες, άγνωστες έως τότε, να απειλούν να κονιορτοποιήσουν τα τείχη. Και από την άλλη, άκουγαν πύρινα κηρύγματα έξαλλων μοναχών ότι "είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει" και "προτιμότερο το τουρκικό σαρίκι από την τιάρα την παπική".

Οι περισσότεροι τάχτηκαν με αυτές τις θέσεις. Υπήρχε διάχυτη μια γενικότερη δεισιδαιμονία, που τρεφόταν από τις προφητείες για την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Οι ανθενωτικοί, με επικεφαλής τον Γεννάδιο, κατά κόσμον Γεώργιο Σχολάριο, στάθηκαν άτεγκτοι και αμετακίνητοι στο θεολογικό τους μίσος για τους δυτικούς. Με αποτέλεσμα, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος να εμπιστευτεί τα καίρια σημεία των τειχών στους Δυτικούς που έσπευσαν να υπερασπιστούν την Κωνσταντινούπολη.

Έχει κανείς την εντύπωση ότι οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, τυφλωμένοι από τα πάθη τους, τη φτώχεια, τη μιζέρια και την ατελείωτη δεισιδαιμονία δεν συνειδητοποίησαν ποτέ τι τους περίμενε. Ο μαρασμός και ο εκφυλισμός, η σήψη και η παρακμή της Κωνσταντινούπολης τον Απρίλιο του 1453 ήταν το επιστέγασμα μιας τραγικής αλληλουχίας γεγονότων που έφερε την καταστροφή. Πολύ πιθανόν ούτε αργότερα, όταν ο Μεχμέτ εξανδραπόδισε όλο τον πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης, οι φανατικοί να αντιλήφθηκαν το κακό που είχε γίνει.

Πόσοι ήταν τελικά οι ετοιμοπόλεμοι υπερασπιστές εντός των τειχών;

Ο βασιλιάς ανέθεσε στον πιστό του γραμματέα, τον Γεώργιο Σφραντζή, να κάνει απογραφή των αντρών εκείνων που ήταν ικανοί να φέρουν όπλα. Ο αριθμός που προέκυψε είναι ένα προαιώνιο και αιώνιο αίσχος. Συνολικά, 4.983 άντρες δήλωσαν πρόθυμοι να υπερασπιστούν τα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Κωνσταντίνος άκουσε τον αριθμό, απελπισμένος διέταξε τον Σφραντζή να τον κρατήσει μυστικό. Επίσης σημαντικό, ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν απόλεμοι.

Μόλις 4.983 άνδρες απέναντι σε μια τεράστια στρατιά. Αλήθεια, πόσος μεγάλος αριθμητικά ήταν ο οθωμανικός στρατός που στρατοπέδευσε απέναντι από τα τείχη της Πόλης;

Νομίζω ότι ένας αριθμός γύρω στις 180.000 είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Με τις τρομακτικές μπομπάρδες που έκαναν τη διαφορά. Ο κατασκευαστής τους ήταν ένας Ούγγρος χυτευτής, ο Ουρβανός. Αρχικά, τον είχε στην υπηρεσία του ο Κωνσταντίνος, αλλά δεν μπόρεσε να τον πληρώσει. Του ζήτησε να κάνει υπομονή, αλλά ο Ουρβανός είχε πάρει τις αποφάσεις του και πέρασε στο στρατόπεδο του Μεχμέτ. Τον αντάμειψε γενναία για τις υπηρεσίες του. Είναι από τα οξύμωρα της Άλωσης: Από τη μια μεριά, ο Ούγγρος Ουνυάδης, που πολέμησε γενναία τους Τούρκους και από την άλλη ο Ουρβανός που έδωσε στον Μεχμέτ μεγάλο πλεονέκτημα με τις μπομπάρδες του.

Και δεν ήταν μόνο Οθωμανοί Τούρκοι. Ίσως είναι απελπιστικά θλιβερό αν συνειδητοποιήσουμε ότι οι Έλληνες μαχητές που πολεμούσαν στην πλευρά του σουλτάνου ήταν περισσότεροι από εκείνους στα τείχη. Υπήρχαν Σέρβοι με το περίφημο ιππικό τους που πολέμησαν γενναία υπό τις διαταγές του Μεχμέτ. Ο βασιλιάς, βέβαια, προδόθηκε από όλους, εγκαταλείφθηκε στη μοίρα του όπως και η Κωνσταντινούπολη. Ακόμη και από τα αδέλφια του στον Μυστρά. Θα μπορούσαν να στείλουν βοήθεια, γεγονός που δεν έγινε ποτέ. Υποτίθεται ότι ο Μεχμέτ τους είχε αποκλείσει από στεριά, σίγουρα όμως αν υπήρχε η θέληση θα μπορούσαν να στείλουν βοήθεια σε άντρες και εξοπλισμό με τα πλοία.

Διαβάστε Επίσης

Βίντεο με το χρονικό της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης

Δεδομένης της τεράστιας υπεραριθμίας του οθωμανικού στρατού, ποιο ήταν το σχέδιο άμυνας του Παλαιολόγου; Πώς κατάφερε να αντέξει σχεδόν δύο μήνες, υπό αυτές τις συνθήκες, του αποκλεισμού της Κωνσταντινούπολης από κάθε έξωθεν βοήθεια και της φτώχειας και έλλειψης βασικών αγαθών;

Για να είμαστε ακριβείς ο κύριος οργανωτής της άμυνας ήταν ο Ιωάννης Λόγγος Ιουστινιάνης, Γενουάτης από τη Χίο, το μεγαλύτερο όνομα της εποχής στην υπεράσπιση πόλεων. Ήταν η ειδικότητά του. Από την πρώτη στιγμή κατάλαβε τις προθέσεις του Μεχμέτ, άλλωστε και ο ίδιος ο σουλτάνος δεν τις έκρυψε ποτέ.

Οι υπόγειες στοές, ο ναυτικός αποκλεισμός, οι αντιπερισπασμοί, όλα είχαν στόχο την εξουθένωση των υπερασπιστών που έπρεπε να υπερασπιστούν τείχη μήκους είκοσι χιλιομέτρων περίπου. Εξαρχής, η τελική μάχη θα δινόταν στην κοιλάδα του Λύκου, στην Πύλη του Ρωμανού, όπου το έδαφος ήταν κατηφορικό κι ευνοούσε την επίθεση. Αφού έκανε σκόνη τα τείχη σε εκείνο το σημείο, ο Μεχμέτ στις 29 Μαΐου διέταξε την τελική εφόρμηση.

Κατάφεραν να αντέξουν δύο μήνες διότι ο Ιουστινιάνης ήταν απαράμιλλος στην ηγεσία και στην υπεράσπιση πόλεων και ο Κωνσταντίνος, ακούραστος, δεν έπαψε ποτέ να είναι δίπλα στους στρατιώτες του. Πολέμησε και πέθανε σαν απλός στρατιώτης.

Άρα, παρά το μίσος εναντίον των δυτικών, την υπεράσπιση της Πόλης ανέλαβε ένας Λατίνος…

Ναι. Παρόλο που μεταξύ τους υπήρχε μεγάλο μίσος, κι εννοώ τους Βενετσιάνους και τους Γενοβέζους, παρόλα αυτά έβγαλαν σπουδαία άμυνα. Οι περισσότεροι που ήρθαν, το έκαναν με δικά τους έξοδα και δεν ζήτησαν κανένα αντάλλαγμα. Όπως τα σπουδαία αδέλφια Μποκκιάρντι, ο Τρωίλος, ο Πάολο και ο Αντόνιο, οι καλύτεροι και πιο φημισμένοι πολεμιστές της εποχής τους, ίσως ανώτεροι κι αυτού του Ιουστινιάνη κι εφάμιλλοι του Ραγκαβέ. Υπήρχαν οι Καταλανοί του Περέ Χούλια. Τα αδέλφια Λανγκάσκο, Φίλιπο και Τζιάκομο, εξίσου φημισμένοι κι ικανοί πολεμιστές.

Αλλά υπήρχαν κι εκείνοι που εγκλωβίστηκαν από τις περιστάσεις κι όμως το αίσθημα της τιμής δεν τους επέτρεψε να την εγκαταλείψουν. Μεγάλη προσωπικότητα στάθηκε ο πλοίαρχος Τζιάκομο Κόκο, αλλά και ο Ντιέντο, ο βάιλος Μινότο και οι γιοι του, και πολλοί ακόμη. Βέβαια, υπήρχαν και κάποιοι που δεν το είδαν έτσι. Κι έφυγαν. Καθώς και οι προδότες Γενουάτες στην παροικία τους στο Πέραν. Μια ξεχωριστή μνεία για έναν απίστευτο ναύαρχο, τον Φλαντανελλά, που έδωσε ανάσες ζωής με τα αγαθά που έφερε το μεταγωγικό του στην Κωνσταντινούπολη και ταυτόχρονα ένα τεράστιο μάθημα στη ναυμαχία που προηγήθηκε.

Σε όλες τις μεγάλες μάχες και πολεμικές στιγμές στην ελληνική Ιστορία, υπάρχουν και μνημονεύονται ήρωες, γενναίες προσωπικότητες που δημιουργούν μύθους και θρύλους γύρω από το όνομά τους. Στην Άλωση δεν γνωρίζουμε σχεδόν κανέναν. Υπήρχαν τελικά ηρωικές μορφές από την πλευρά των Ελλήνων;

Η μεγαλύτερη μορφή όλων, μετά τον Παλαιολόγο και δίπλα στον Φλαντανελλά. Ο Μιχαήλ Ραγκαβέ, αυτοκρατορικός αξιωματικός, πιστός στον Αυτοκράτορα μέχρι τέλους και φτιαγμένος από το παλιό καλό υλικό της αυτοκρατορίας. Ξέρουμε για αυτόν ότι ήταν εξαιρετικά χεροδύναμος. Οι μονομαχίες του και ο θάνατός του τελικά από το πλήθος των γενιτσάρων μπροστά στα τείχη είναι αντάξιος, ισάξιος αν θέλετε, του Αχιλλέα και του Έκτορα.

Φτάνουμε στην 29η Μαΐου του 1453. Ο μύθος λέει ότι οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από την Κερκόπορτα. Τι ισχύει τελικά;

Δεν έπαιξε κανέναν μα κανέναν ρόλο. Όσοι επιτιθέμενοι μπήκαν, μπήκαν τυχαία, και τους εξολόθρευσαν οι συμπολεμιστές των αδελφών Μποκκιάρντι. Η Άλωση κρίθηκε στην Πύλη του Ρωμανού και στον θανάσιμο τραυματισμό του Ιουστινιάνη. Να σημειώσω εδώ ότι ο Σφραντζής στάθηκε αφόρητα άδικος για τον Ιουστινιάνη, αποκαλώντας τον δειλό και προδότη επειδή εγκατέλειψε τα τείχη. Ο πρωτοστράτωρ, ο Ιουστινιάνης, διείδε ότι το τραύμα δεν είχε γιατρειά και θέλησε να πεθάνει στην πατρίδα του. Πέθανε τρεις μέρες αργότερα.

Ένα γεγονός εντυπωσιάζει. Ότι κάποιοι βιάστηκαν να φωνάξουν "Εάλω η Πόλις" και να προκαλέσουν πανικό και σύγχυση στις τάξεις των αμυνομένων. Ήταν τρομακτική η επίδραση αυτής της φράσης στο ηθικό. Βέβαια, δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο αλλά λέει κάτι. Για να κλείσουμε το θέμα της Κερκόπορτας, όχι, δεν μπήκαν αποκεί οι Τούρκοι. Αλλά ως μύθος έχει την αυτοτελή σημασία του.

Οι δεισιδαιμονίες ήταν χαρακτηριστικό στοιχείο της εποχής. Οι άνθρωποι έδιναν μεγάλη σημασία σε ανούσια συμβάντα, ερμήνευαν καιρικές συνθήκες ως οιωνούς και η ψυχολογία τους εξαρτιόταν ακόμα και από ασήμαντα περιστατικά. Υπάρχουν τέτοιες αναφορές εκείνες τις ημέρες πριν την Άλωση;

Οι κοινωνίες της εποχής είχαν τη δεισιδαιμονία στην καθημερινότητά τους. Όπως και τις προφητείες. Η Κωνσταντινούπολη είχε περιπέσει προ πολλού σε έναν τέτοιο παροξυσμό. Παρόλο που η Εκκλησία είχε αυστηρούς νόμους για τα μάγια, τα ξόρκια και όλες τις μαγγανείες, ήταν δύσκολο να ελεγχθούν όταν τα πάντα γύρω διαλύονταν. Και βέβαια οι προφητείες, που είχαν μεγάλη δυναμική κι επιρροή στις πλατιές μάζες. Από ένα σημείο και μετά, όλα αυτά λειτούργησαν, για να χρησιμοποιήσουμε ένα σύγχρονο όρο, σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Είναι φοβερό πώς ο Παλαιολόγος έμεινε έξω από όλο αυτό και πολέμησε, αν και οι προφητείες τον αφορούσαν. Η Πόλη έγινε από αυτοκράτορα Κωνσταντίνο με μητέρα Ελένη και θα έπεφτε επί βασιλείας πάλι Κωνσταντίνου και μητέρας με όνομα Ελένη. Αναφορές υπάρχουν από το απλό σπάσιμο μιας κούπας, τα όστρακα που είχαν αίμα, νεκρά ψάρια που έβγαιναν στην επιφάνεια, το στραβοσφάξιμο των ζώων όπως του ταύρου του βιβλίου, το βαρύ χειμώνα εκείνη τη χρονιά, την πολλή βροχή, και τους πάρα πολλούς σεισμούς.

Τους μήνες εκείνους που προηγήθηκαν της Αλώσεως η σεισμική δραστηριότητα ήταν πολύ έντονη. Όλα αυτά συνέθεταν ένα σκηνικό τρόμου από το οποίο λίγοι μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστοι.

Ας σταθούμε στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και ας προσπαθήσουμε να μπούμε στο μυαλό του και να ερμηνεύσουμε την ψυχοσύνθεσή του. Ποια ήταν η στάση του μπροστά σε ένα αβάσταχτου βάρους διακύβευμα, όπως η Άλωση της Κωνσταντινούπολης και συνεπώς η οριστική πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας;

Μην ξεχνάμε ότι της Άλωσης προηγήθηκαν άλλα τετρακόσια χρόνια βαθμιαίας τουρκικής κατακτητικής εξάπλωσης. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ελληνοποιημένη ήδη από αιώνες, ψυχορραγούσε όλους αυτούς τους αιώνες μέσα σε σκληρά μαρτύρια των χριστιανικών λαών που την αποτελούσαν. Το Ισλάμ δεν λειτουργούσε σαν τους "αχρείους" Φράγκους. Το Ισλάμ αφομοίωνε, προσηλύτιζε, απορροφούσε.

Τον καιρό της βασιλείας του Παλαιολόγου είχε απομείνει μόνο η Κωνσταντινούπολη και κάποιες λίγες μικρές κτήσεις. Βέβαια, χωρίς την Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορούσε να σταθεί ο Μεχμέτ και κατ’ επέκταση η Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν ισχύει απόλυτα ότι αν δεν έπεφτε τότε θα έπεφτε κάποια χρόνια μετά. Δεν ξέρουμε τι θα γινόταν.

Ο Κωνσταντίνος είχε όλο το χρόνο να σκεφτεί και να πάρει τις αποφάσεις του. Ήξερε την ιστορία, γνώριζε τι είχε συμβεί απο τον εκτουρκισμό και την αφομοίωση στο οθωμανικό δοβλέτι όλης της Μικράς Ασίας, είχε όλα τα ιστορικά δεδομένα μπροστά του.

Το διακύβευμα ήταν ο Ελληνισμός. Οι Έλληνες θα χλόμιαζαν ως οντότητα, αν σε εκείνη, την πιο σημαδιακή φάση της Ιστορίας, κάποιοι λίγοι με επικεφαλής τον μαρτυρικό βασιλιά δεν επέλεγαν να πεθάνουν με το σπαθί στο χέρι. Τριάντα εννέα ολόκληρα χρόνια πριν ο Κολόμβος ανακαλύψει την Αμερική, έλαβε χώρα η θυσία του αυτοκράτορα. Η σύγχρονη Ελλάδα υπάρχει προπάντων χάρη σε εκείνον. Τριάντα εννέα ολόκληρα χρόνια πριν ο Κολόμβος ανακαλύψει την Αμερική, επαναλαμβάνω. Κι έτσι επιβίωσε ο Ελληνισμός.

Ένας από τους πιο διαδεδομένους θρύλους είναι αυτός του "Μαρμαρωμένου Βασιλιά". Τι γνωρίζουμε για τον θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και τι από όλα έχει πραγματική βάση αλήθειας;

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μπήκε στην έξαψη της μάχης, φέροντας στολή και εξάρτυση απλού στρατιώτη, με τρεις φίλους, τον υπέροχο λόγιο, ουμανιστή και άνθρωπο Θεόφιλο Παλαιολόγο,, τον καταπληκτικό πολεμιστή και με υπέροχη φωνή Ιωάννη Δαλμάτη, για τον οποίο οι ιστορικοί μας απαξίωσαν να τον μνημονεύσουν, έστω, ως φόρο τιμής, και τον υπέροχο τρελό, τον δον Φρανθίσκο ντε Τολέδο, Ισπανό ιππότη και μακρινό συγγενή του Κωνσταντίνου, από τους Κομνηνούς.

Το πτώμα του Αυτοκράτορα δεν αναγνωρίστηκε ποτέ και ούτε τάφος υπάρχει. Για χρόνια, ένας ρωμιός καφετζής, στο Βαφά Μεϊδάνι, άναβε ένα καντηλάκι, ισχυριζόμενος ότι εκεί είναι ο τάφος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. Το έκανε για καθαρά εμπορικούς σκοπούς.

Όλες οι εικασίες για τον τάφο του Κωνσταντίνου είναι ψευδείς. Ο θρύλος του Μαρμαρωμένου Βασιλιά δεν με ικανοποιεί, αλλά λίγη σημασία έχει αυτό. Η Ιστορία, γενικά, είναι αρκετά έως αφόρητα άδικη απέναντί του.

Ο σουλτάνος Μεχμέτ τι χαρακτήρας ήταν; Γιατί αποφάσισε να σχεδιάσει την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης σχεδόν αμέσως μετά την άνοδό του στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

Με σημερινούς όρους θα τον περιγράφαμε ως κυκλοθυμικό. Άγριος σαν καταιγίδα και γλυκός σαν μέλι, βαθύτατα είρων και απίστευτα κρυψίνους. Τα μυστικά του δεν τα μοιραζόταν ούτε με τον εαυτό του. Ικανότατος και ευφυέστατος είχε πολλά χαρίσματα και πολλαπλάσια προσωπικά ελαττώματα. Τον απασχολούσε πολύ το θέμα της Ιστορίας και πώς θα τον κατέγραφε.

Ήθελε να πετύχει εκεί που στρατοί ολόκληροι χάθηκαν και ηγέτες ταπεινώθηκαν. Στα απόρθητα τείχη της Πόλης. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης στάθηκε για αυτόν το μεγάλο όραμα. Το πραγματοποίησε. Κινητοποίησε μια μεγάλη στρατιά που όμοιά της δεν είχε δει τότε ο κόσμος. Ήταν πανέξυπνος αλλά και με πολλά πάθη, καθώς και εσωτερικούς εχθρούς. Τους αντιμετώπισε όλους με επιτυχία.

Παροιμιώδης στάθηκε η αντιμετώπιση εκ μέρους των Γενιτσάρων. Ήταν δεκαεννιά χρονών όταν ανέβηκε στο θρόνο και είκοσι ενός όταν κατέκτησε την Πόλη. Η Κωνσταντινούπολη ήταν ο πόθος του. Χωρίς αυτή, ούτε αυτός θα μπορούσε να συνεχίσει στο θρόνο του ούτε η Οθωμανική Αυτοκρατορία να αποκτήσει ένα σημείο αναφοράς.

Οι "54 ημέρες - Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης" είναι το πρώτο σας μυθιστόρημα. Ποιο ήταν το ερέθισμα που σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο και να φωτίσετε την περίοδο της Άλωσης;

Οι μη ικανοποιητικές ερμηνείες και προσεγγίσεις που μας έδιναν στο σχολείο. Η "μαλακωμένη" επίσημη ιστορία. Ένα άρθρο. Μια τυχαία εκπομπή στην τηλεόραση. Ένα βιβλίο που έφερε άλλο βιβλίο κι εκείνο με τη σειρά άλλα βιβλία, που έγιναν πολλά και οι πληροφορίες ασφυκτιούσαν και έψαχναν διέξοδο. Και το αποτόλμησα να γράψω για την Άλωση ιδωμένη λογοτεχνικά.

Ποιος ήταν ο στόχος σας, τι θέλατε να πετύχετε με τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου;

Είναι πάντα άδικο για εκείνους που κάνουν το καθήκον τους να τους ξεχνάμε και με το πέρασμα του χρόνου να τους εξισώνουμε με εκείνους που δεν το έκαναν, ώστε να μη σκανδαλίζεται ο κόσμος. Δεν είναι σωστό. Είναι άδικο.

Οι μορφές του Παλαιολόγου και των υπόλοιπων υπερασπιστών είναι ριγμένες από την Ιστορία. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι ιδεολογικά άστεγος, μια μορφή, ίσως η πιο σημαντική, τόσο δυσανάλογα ριγμένη. Δεν εντάσσεται σε καμία από τις καθιερωμένες κατηγορίες προσωπικοτήτων που έχει μάθει να παραδέχεται και να αγαπάει ο ελληνικός λαός. Κι όμως, είναι ο πιο σημαντικός.

Τέλος, είμαι υπέρ της καλής γειτονίας και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Αν είναι να ζουν ειρηνικά οι λαοί, ας μαλακώνουμε και την ιστορία, κανένα πρόβλημα. Η αυτοκριτική όμως δεν πρέπει να απουσιάζει. Είναι το μεγαλύτερο μάθημα που μπορεί να προσφέρει η ιστορία. Και στο θέμα της Άλωσης και όσων επακολούθησαν, αυτοκριτική ακόμη δεν έχει γίνει. Όλα αυτά μέσα βέβαια από το μεγεθυντικό φακό της λογοτεχνίας.

*Ο Βασίλης Τσιάμης γεννήθηκε το 1971. Σπούδασε στο Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως διορθωτής κειμένων. Οι "54 ημέρες – Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης" είναι το πρώτο βιβλίο του.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr