Το «δολάριο» του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Τα νομίσματα που βρέθηκαν στο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης - νομίσματα με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, νομίσματα του 2ου αιώνα π.Χ. αλλά και του 3ου αιώνα μ.Χ.- «φωτίζουν» την άλλη πλευρά της πολυεθνικής αυτοκρατορίας του, αλλά δίνουν και κάποιες απαντήσεις στο σύνθετο παζλ της ανασκαφής.

• «Έκοψε» όσο ζούσε ο Αλέξανδρος νόμισμα με την κεφαλή του;

• Γιατί το νόμισμα του ήταν «σκληρό νόμισμα» και «εγγυημένος τίτλος» στις διεθνείς αγορές;

• Ποια ήταν η «επανάσταση» στις συναλλαγές που έφερε στην κεντρική Ασία;

• Τι έκαναν οι διάδοχοι του;

Το TheTOC.gr απευθύνθηκε στην «πηγή», στον κ. Γιώργο Κακαβά, διευθυντή του Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου, πρώην διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

«Όταν το 333 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε στην Ισσό, υιοθέτησε την αθηναϊκή νομισματική πολιτική και τα νομίσματά του, τα γνωστά αλεξάνδρεια τετράδραχμα, κυριαρχούν με τη σειρά τους στις διεθνείς αγορές.

Ακόμα και μετά το θάνατό του στρατηλάτη, επί δύο αιώνες, αρκετές ελληνικές πόλεις εξακολουθούν να κόβουν νομίσματα στο όνομά του».

Ο Αλεξάνδρος στα νομίσματα

«Ο Αλέξανδρος ο Γ΄ ή Μέγας δεν απεικονίζεται όσο ζούσε ουδέποτε στις κοπές των νομισμάτων» εξηγεί ο κ. Κακαβάς. «Πολλές φορές ταυτίζεται ή συγχέεται η απεικόνιση της κεφαλής του αγένειου Ηρακλή που φέρει λεοντοκεφαλή στην πρόσθια όψη των τετραδράχμων και των δραχμών του με την επιγραφή ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ενόσω ζούσε και ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ μετά θάνατον, με το πορτραίτο του ηγεμόνα.

Οι πρώτες απεικονίσεις του απαντούν σε μεταθανάτιες κοπές των διαδοχών του στρατηλάτη. Ο Αλέξανδρος απεικονίζεται ως θεοποιημένος στις κοπές του Λυσιμάχου με τα κέρατα του Αμμωνος Διός, στις κοπές του Πτολεμαίου του Α΄ Σωτήρος με τα κέρατα του Αμμωνος Διός και δορά ελέφαντα ως κάλυμμα κεφαλής και τέλος στις πρώτες κοπές του Σελεύκου του Α΄, όπου απεικονίζεται με κράνος από δέρμα λεοπάρδαλης και κέρατα ταύρου.

Η απεικόνιση έχει καθαρά προπαγανδιστικό /ιδεολογικό χαρακτήρα και αποσκοπεί στο να εμφανιστούν αυτοί και μόνο ως νόμιμοι συνεχιστές του έργου του».

Ακόμη και οι Κέλτες

«Το θεοποιημένο πορτραίτο του Αλεξάνδρου απεικονίζεται επίσης και στις κοπές της Μακεδονίας τον 1ο αι. π.Χ., όταν πια η περιοχή έχει μετατραπεί σε Ρωμαϊκή επαρχία και η οικονομία της ελέγχεται αποκλειστικά και εξολοκλήρου από τους Ρωμαίους. Η κυκλοφορία του νομίσματός του έχει μεγάλη εμβέλεια (από τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο) τόσο εν ζωή όσο και μετά θάνατον καθορίζοντας τις οικονομικές σχέσεις μιας «πολυεθνικής» αυτοκρατορίας. Η αναγνώριση της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι τόσο μεγάλη ώστε το νόμισμά του απαντά και σε απομιμήσεις στους Κέλτες και του Θράκες».

Το δολάριο της εποχής

Δηλαδή, ήταν το δολάριο, το «σκληρό νόμισμα» της εποχής; ρωτά το TheTOC.gr τον κ. Κακαβά. «Ακριβώς. Το τετράδραχμο του Αλεξάνδρου είναι το διεθνές νόμισμα του ελληνιστικού κόσμου.

Όπως στη σημερινή εποχή, έτσι και στις οικονομίες του παρελθόντος υπήρχαν ισχυρά - «διεθνή» νομίσματα, σαν το δολάριο ή το ευρώ στις μέρες μας. Τα φερέγγυα αυτά νομίσματα είχαν μια κυκλοφορία υπερτοπικής εμβέλειας και γίνονταν ευρύτερα αποδεκτά εξαιτίας της σταθερής εσωτερικής τους αξίας και της καθαρότητας του μετάλλου τους.

Οι παράγοντες που καθιστούσαν ένα νόμισμα ισχυρό ή «διεθνές» ήταν η γεωπολιτική έκταση, η εμπορική κυριαρχία και η οικονομική ευρωστία της Αρχής, που το εξέδιδε (πόλη, κράτος, βασίλειο, αυτοκρατορία). Επίσης, καθοριστικοί παράγοντες ήταν ο αυστηρός κρατικός έλεγχος στην παραγωγή, την κοπή του δηλ., αλλά και τη διακίνησή του, η ρευστότητα μετάλλου και πάνω απ΄όλα, ο εγγυημένος τίτλος και το σταθερό βάρος του».

Στην κλίμακα της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας

«Έτσι, μετά το αργυρό τετράδραχμο της Αθήνας και το χρυσό δαρεικό της Περσικής αυτοκρατορίας, το επόμενο ισχυρό-«διεθνές» νόμισμα θα καταστεί το νόμισμα του Αλεξάνδρου, πριν και μετά το θάνατό του, στην παγκόσμια χρηματαγορά της εποχής μέχρι και τα μέσα του 1ου αι. π.Χ.

Πέρα από τον κυρίαρχο ρόλο που παίζει στην οικονομία του ελληνιστικού κόσμου, αξίζει να σημειωθεί ότι είναι και το νόμισμα που «διδάσκει» τον εγχρήματο τρόπο συναλλαγών σε λαούς που ζούσαν έως τότε σε πλήρη αχρηματία (λαοί Κεντρικής Ασίας). Στην κλίμακα της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας, το τετράδραχμο του Αλεξάνδρου θα διαδεχθούν: ο αργυρός denarius της Ρώμης, ο χρυσός σόλιδος των Βυζαντινών, το αργυρό dirhem του αραβικού κόσμου, το χρυσόducato της Γαληνοτάτης Βενετίας, το αργυρό τάληρο των Αψβούργων, τα 8 Reales -το αργυρό νόμισμα της θαλασσοκράτειρας Ισπανίας-, η χρυσή λίρα της Βρετανίας, το δολάριο και το ευρώ».

Οι διάδοχοι και η κεφαλή του Ηρακλή

«Η κεφαλή του Ηρακλή, γενάρχη της δυναστείας των Τημενιδών, που είναι χαραγμένη στην πρόσθια όψη των τετράδραχμων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έγινε τόσο γνωστή ώστε ταυτίστηκε στη σκέψη των μεταγενέστερων με τον ίδιο τον Μακεδόνα βασιλέα. Οι Διάδοχοι, προκειμένου να πετύχουν την εδραίωση της αρχής τους και να εμφανιστούν ως φυσικοί συνεχιστές του έργου και της φιλοσοφίας του Αλεξάνδρου, αναπαρήγαγαν την κεφαλή του Ηρακλή που απεικονιζόταν στα νομίσματα του Αλεξάνδρου στις νομισματικές εκδόσεις που κυκλοφόρησαν στις χώρες που αυτοί κληρονόμησαν.

Ο Αλέξανδρος των πρόσθιων όψεων στα τετράδραχμα του Πτολεμαίου Α΄ Σωτήρος (319-315 π.Χ.) φέρει ως κάλυμμα της κεφαλής δορά ελέφαντος, σε ανάμνηση της εκστρατείας του στρατηλάτη στην Ινδία, αλλά και γύρω στο λαιμό την αιγίδα του Δία. Το παράδειγμα ακολούθησε στην Ανατολή ο Σέλευκος ο Α΄, ο κυριότερος κληρονόμος των ασιατικών κτήσεων, στους διπλούς χρυσούς δαρεικούς (305-301 π.Χ.). Τέλος, ο Αλέξανδρος των πρόσθιων όψεων στα τετράδραχμα του Λυσιμάχου (αρχές 3ου αι. π.Χ.) με την προσθήκη του κέρατος επιβεβαιώνει τη θεϊκή υπόστασή του, ως παις Διός, αυτήν που του είχε αναγνωρίσει το αιγυπτιακό ιερατείο του Άμμωνος Διός».

Μέχρι πότε

«Ο Φίλιππος ο Γ΄, ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνέχισε την κοπή αργυρών νομισμάτων με τους τύπους του Αλεξάνδρου αλλά με το δικό του πλέον όνομα. Κατά τη βασιλεία του Κασσάνδρου (316-297 π.Χ.), στη Μακεδονία συνεχίσθηκε η έκδοση τετραδράχμων στο όνομα του Αλεξάνδρου. Επίσης, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής (306-293 π.Χ.), στην αρχή της βασιλείας του συνέχισε να κόβει νομίσματα με τους τύπους του Αλεξάνδρου, διαφοροποιώντας μόνο την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Επίσης, ο Αντίγονος Γονατάς (277/6-239 π.Χ.) έκοψε τετράδραχμα με τους τύπους του Αλεξάνδρου και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ. Αυτές είναι και οι τελευταίες εκδόσεις των Μακεδόνων βασιλέων που χρησιμοποιούν τους τύπους των νομισμάτων του Μεγάλου Αλέξανδρου.
Στο Βασίλειο της Θράκης, στην πρώιμη νομισματοκοπία του βασιλέως Λυσιμάχου (360-281 π.Χ.) εντάσσονται αργυρές δραχμές με τους τύπους και το όνομα του Αλεξάνδρου, ενώ πολύ σύντομα το όνομα αντικαταστάθηκε με αυτό του ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ.
Στο Βασίλειο των Ατταλιδών, ο Φιλέταιρος, περί το 280 π.Χ. εξέδωσε τετράδραχμα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου με το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ αλλά και με το όνομα ΣΕΛΕΥΚΟΥ και στο βασίλειο των Πτολεμαίων, μόνο ο Πτολεμαίος ο Α΄ ο Λάγου (367-282 π.Χ.) έκοψε νομίσματα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ.
Τέλος στο Βασίλειο των Σελευκιδών, ο Σέλευκος ο Α΄ Νικάτωρ (358/3-281 π.Χ.) εξέδωσε αρχικά αργυρά τετράδραχμα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΕΛΕΥΚΟΥ».

Τοπικά νομισματοκοπεία ελληνικών πόλεων

«Οι ίδιες οι πόλεις αποτελούν νομισματοκοπεία του βασιλείου του εκάστοτε ελληνιστικού μονάρχη».

Έως την έλευση των Ρωμαίων

«Το νόμισμα που εισήγαγε ο Μέγας Αλέξανδρος για την επικράτειά του δεν εξαφανίστηκε μετά το θάνατο του στρατηλάτη, αλλά συνέχισε να κόβεται και να κυκλοφορεί σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο έως την έλευση των Ρωμαίων.

Στις αρχαίες φιλολογικές πηγές τα νομίσματα αυτά αναφέρονται ως «αλέξανδροι». Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, στα υπάρχοντα νομισματοκοπεία προστέθηκαν δεκάδες νέα στην Μακεδονία, στην Ήπειρο, στην Ιλλυρία, στην Παιονία, στην Κεντρική Ελλάδα, στην Πελοπόννησο, στην Μικρά Ασία, στην Κύπρο, στην Συρία, στην Φοινίκη, στην Αίγυπτο και Κυρήνη, στην Ανατολή και στη Μαύρη Θάλασσα. Οι τελευταίες εκδόσεις «αλεξάνδρων» κόπηκαν στο πρώτο τέταρτο του 1ου αι. π.Χ. από τις ελληνικές πόλεις της Οδησσού και της Μεσημβρίας στη Μαύρη Θάλασσα».

Το 2ο αιώνα π.Χ. στη Μακεδονία

«Το 2ο αι. π.Χ. στη Μακεδονία εκτός από τις κοπές των τελευταίων Αντιγονιδών Μακεδόνων βασιλέων (Αντίγονος Β΄ Γονατάς, Φίλιππος και Περσέας), κυκλοφορούν οι αυτόνομες κοπές με την επιγραφή ΚΟΙΝΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ, αργυρά τετράδραχμα Αθηνών, της επονομαζόμενης «νέας τεχνοτροπίας», τα τετρώβολα Ιστιαίας, οι επονομαζόμενες «ψευδοροδιακές» δραχμές κ.ο.κ.»

Πρώτα ρωμαϊκά χρόνια

«Οσον αφορά στους αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος -3ος αι. μ.Χ.) στον ελλαδικό χώρο κυκλοφορούν σποραδικά δηνάρια (αργυρό νόμισμα της Ρώμης), που προορίζονται για πληρωμές των Ρωμαίων στρατιωτών αλλά κυρίως εγχώριες χάλκινες κοπές, απαραίτητες για τις τοπικές εγχώριες οικονομικές συναλλαγές. Ειδικά στις πόλεις του ελληνικού χώρου εκδίδονται νομίσματα με το πορτραίτο του εκάστοτε αυτοκράτορα στην εμπρόσθια πλευρά και θεότητες και σύμβολα των πόλεων που προσδίδουν στις πόλεις μια αίσθηση ψευδοαυτονομίας».

Τον 3ο αι. μ.Χ. στη Μακεδονία

«Τον 3ο αι. μ.Χ. οι συναλλαγές γίνονται ως επι το πλείστον με χάλκινες κοπές των πόλεων της Μακεδονίας, όπως της Θεσσαλονίκης, της Πέλλας, της Αμφίπολης, του Δίου, των Φιλίππων καθώς και με κοπές του Κοινού των Μακεδόνων με απεικονίσεις της κεφαλής του θεοποιημένου Αλεξάνδρου καθώς και επεισοδίων από τη ζωή του (π.Χ.το ημέρωμα του Βουκεφάλα)».

Φωτογραφίες: Αρχείο Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr