2017: Καλωσήλθατε στη ζούγκλα

Το τελευταίο εξάμηνο της καταστροφικής χρονιάς που αποχαιρετήσαμε καλλιέργησα μια εμμονή με τη λογοτεχνική σχολή της «εναλλακτικής Ιστορίας». Εντυπωσιασμένος από την τηλεοπτική μεταφορά του μυθιστορήματος του Φίλιπ Ντικ «The Man In The High Castle», που παρουσιάζει την εναλλακτική αφήγηση ενός φασιστικού δεύτερου μισού του 20ου αιώνα μετά την επικράτηση των Ναζί και της Ιαπωνικής αυτοκρατορίας στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισα να διαβάζω ασταμάτητα αντίστοιχα μυθιστορήματα βρετανών και αμερικανών συγγραφέων με θέμα την ανάποδη εικόνα ενός κόσμου στον οποίο οι δυνάμεις του Άξονα έχουν επιβάλλει ένα φασιστικό μοντέλο διακυβέρνησης σε παγκόσμια κλίμακα. Ήταν ένας μίνι λογοτεχνικός εθισμός.

Την περίοδο των αμερικανικών εκλογών αδυνατούσα να αφήσω απ’ τα χέρια μου το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ, «The Plot Against America». Σημείο εναλλακτικής καμπής της υπόθεσης του βιβλίου είναι το αδύναμο να εκλέξει υποψήφιο, συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων του 1940. Εκεί, παρασκηνιακά, αναδεικνύεται ως από μηχανής «σωτήρας» του κόμματος ο γνωστός φιλοναζιστής και αντισημίτης αεροπόρος Τσαρλς Λίντμπεργκ.

Με κεντρική προεκλογική πλατφόρμα την αποφυγή συμμετοχής της χώρας του στον «Ευρωπαϊκό πόλεμο», ο Λίντμπεργκ θριαμβεύει στις εκλογές απέναντι στον καταπονημένο Ρούζβελτ, εκλέγεται πρόεδρος, συνάπτει «συμφωνία ειρήνης» με τον Χίτλερ στο Ρέικιαβικ, κλείνει την κάνουλα της οπλικής βοήθειας προς τη Βρετανία του Τσόρτσιλ, εφαρμόζει πρόγραμμα μαζικής μετακίνησης των εβραιοαμερικανών στον αγροτικό Νότο, αβαντάρει τις φιλοναζιστικές παραστρατιωτικές ομάδες στις ΗΠΑ και τελικά επιβάλει στρατιωτικό νόμο με αφορμή το ξέσπασμα βανδαλισμών εναντίον εβραιοαμερικανικών επιχειρήσεων στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις.
Για τον ιστορικό μελετητή του 20ου αιώνα, ένα τέτοιο υποθετικό σενάριο δεν φαντάζει διόλου απίθανο. Συχνά ξεχνάμε ότι οι εμβληματικές φιγούρες των Ρούζβελτ και Τσόρτσιλ λειτούργησαν ως το τελευταίο ανάχωμα απέναντι στην καλπάζουσα επέλαση του φασισμού ανά τον κόσμο στη δεκαετία του 1930. Ενός κόσμου που αρχίζει να προβάλει εντυπωσιακές ομοιότητες με αυτόν που βιώσαμε μέσα στο 2016.

Δεν είναι μόνο η άνοδος των ρατσιστικών και ξενοφοβικών πολιτικών και κοινωνικών τάσεων, οι αποσχιστικές διαθέσεις Βρετανών, Σκωτσέζων και Βάσκων, ή η σοκαριστική εκλογή ενός άξεστου οπορτουνιστή φαφλατά στο ανώτατο αξίωμα της υπερδύναμης που παραπέμπουν στη σύγχυση του μεσοπολέμου. Είναι –κυρίως- η παγίωση της εποχής της «μετα-αλήθειας» (post-fact era) στον διεθνή πολιτικό και εκλογικό λόγο, η οποία ανατρέπει την παραδοσιακή πολιτική λογική (και, ακολούθως, την ανάγνωση των πολιτικών τάσεων με βάση τα παραδοσιακά μαθηματικά μοντέλα ανάλυσης της «κοινής γνώμης»).

Μερικά χαρακτηριστικά δείγματα του φαινομένου στη διάρκεια της περσινής χρονιάς:
Το παντελώς αστήρικτο –και ασαφώς διατυπωμένο- επιχείρημα περί αθρόας εισροής εκατομμυρίων λιρών στον κρατικό κορβανά, «νομιμοποίησε» στη συλλογιστική των νοσταλγών της «αυτοκρατορίας» την ψήφο που οδήγησε τη Βρετανία στο Brexit. Όσο εντονότερα οι αναλυτές προσπαθούσαν να πείσουν τους ψηφοφόρους ότι η αυθαίρετη θεωρία της αυτόνομης οικονομικής ανάπτυξης είναι επιεικώς μετέωρη, τόσο εκείνοι τους αγνοούσαν, χαρακτηρίζοντάς τους ελιτιστές κινδυνολόγους.

Η επιδερμική –και ανιστόρητη- θεωρία ότι ο (επανειλημμένα χρεωκοπημένος) δισεκατομμυριούχος Τραμπ είναι σε θέση να επαναφέρει στις ΗΠΑ την (επίπλαστη) οικονομική ευμάρεια της Ριγκανικής δεκαετίας του 1980, οδήγησε εκατομμύρια Αμερικανούς ψηφοφόρους στην πιο… καρτουνίστικη επιλογή προέδρου στην βραχεία ιστορία της χώρας τους. Και εδώ οι σοβαρές αναλύσεις θάφτηκαν κάτω από τη σκόνη ενός σαρωτικού αντι-ελιτισμού.
Η φαντασιακή πεποίθηση πολλών ευρωπαίων ψηφοφόρων ότι ο πλήρης «εξαγνισμός» των κοινωνιών τους από τη «μάστιγα» των ρακένδυτων μεταναστών – προσφύγων της μαρτυρικής Συρίας αποτελεί λύση για τα οικονομικά τους προβλήματα, οδήγησε στη δημοσκοπική και εκλογική γιγάντωση των ανιστόρητων ξενοφοβικών, ρατσιστικών και αμεταμέλητα φασιστικών «κομμάτων διαμαρτυρίας» στη Γηραιά Ήπειρο.

Η θεωρία περί θυμικού και «συναισθηματικής» ψήφου, που επικρατεί σε δεκάδες ανασκοπικών αναλύσεων, μου φαίνεται ανεπαρκής – ή, τουλάχιστον, επιδερμική. Σύμφωνοι, οι πολίτες είναι σαφώς υπό πίεση, θυμωμένοι, συγχυσμένοι, σαν ζαλισμένα κοτόπουλα εν μέσω ενός ανομολόγητα χρεωκοπημένου οικονομικού συστήματος που εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες. Όμως αυτό δεν μπορεί να λειτουργεί ως αιώνιο άλλοθι καταστροφικών επιλογών. Φοβάμαι ότι η «συναισθηματική», τιμωρητική επιλογή έχει δώσει τη θέση της σε μια εγωιστική, ατομικιστική και συνειδητά αντικοινωνική θεώρηση των πραγμάτων. Όμως ο κοινωνικός εγωκεντρισμός με επίκεντρο τις προσωπικές αξιώσεις, είναι το πρώτο στάδιο του αυταρχισμού – και ο αυταρχισμός είναι η φλόγα κάτω από τα (κιτς) σύμβολά του φασισμού.

Ο φασισμός είναι μία ύπουλη απειλή που επιβάλλεται με αργά, αλλά σταθερά βήματα και η νέα χρονιά είναι το σημείο μηδέν της παγκόσμιας επέλασής του. Η επερχόμενη προεδρία Τραμπ οδηγεί στην αποδόμηση του ήδη μινιμαλιστικού κράτους πρόνοιας μιας υπερδύναμης, οι πολίτες της οποίας φτωχοποιούνται μέρα με τη μέρα. Η κατάλυση της κοινωνικής ασφάλισης, του κατώτατου μισθού, της προστασίας του περιβάλλοντος και του καθεστώτος ρύθμισης της επιχειρηματικότητας που επαγγέλλεται –και υπογραμμίζει με τις υπουργικές επιλογές του- ο νέος αμερικανός πρόεδρος, θα συμβάλει στην παγίωση της δημοκρατικής απαξίωσης μιας χώρας άκρως διχασμένης, με σχεδόν ανύπαρκτο κοινωνικό ιστό προστασίας των αδυνάτων.

Από όλες τις προβλεπόμενες, άκρως καταστροφικές ανατροπές της νέας προεδρίας, η πιο ρεαλιστικά επικίνδυνη είναι η πλήρης απορρύθμιση των κανόνων της Γουόλ Στριτ. Επανερχόμενοι στο προ 2007 καθεστώς ασυδοσίας, οι «επενδυτικοί κολοσσοί» μοιραία θα οδηγήσουν την εύθραυστη αμερικανική οικονομία σε συνθήκες νέας ύφεσης. Η βασική διαφορά από το 2007, όμως, είναι ότι στην κατάσταση που θα βρεθούν τα δημοσιονομικά των ΗΠΑ μετά τις επαγγελλόμενες από τον Τραμπ μειώσεις φόρων στα υψηλά εισοδήματα, ένα νέο κρατικό bailout θα είναι πρακτικά αδύνατο. Το δόγμα «Too Big To Fail», που διέσωσε με διακομματική συναίνεση τράπεζες και Γουόλ Στριτ το 2008, θα πάρει τη θέση του στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, δίπλα σε αυτό του Τρούμαν.

Στην εδώ πλευρά του Ατλαντικού, μόλις σφυρίξει το λάκτισμα στο ντέρμπι της αποχώρησής της από την ΕΕ, η Βρετανία θα βρεθεί μπροστά στη χειρότερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής ιστορίας της. Η αποψίλωση των ευρωπαϊκών κεφαλαίων που θα υποστεί, σε συνδυασμό με τις πιέσεις που αναπόφευκτα θα δεχθεί η στερλίνα από τις αδηφάγες, σπεκουλαδόρικες «αγορές», θα εντείνουν την οικονομική ανισότητα στο νησί και θα ενισχύσουν τόσο την κοινωνική αποσύνδεση, όσο και τις αποσχιστικές / εθνικιστικές τάσεις των απομακρυσμένων μελών του Ηνωμένου Βασιλείου. Η γιγάντωση της ανεργίας και το ψαλίδισμα του πρότυπου (και, ομολογουμένως, προβληματικού σε επίπεδο βιωσιμότητας) κράτους πρόνοιας, θα είναι οι πρώτες παράπλευρες απώλειες του Brexit.

Όλα αυτά, όμως, τα… αυτιστικά επακόλουθα των επιλογών του 2016, ενδέχεται να ωχριούν μπροστά στην επέλαση του πολιτικοκοινωνικού εκχυδαϊσμού που αναμένεται να ενταθεί μέσα στο 2017. Η προεκλογική τακτική bullying στην οποία επιδόθηκε ο Τραμπ και οι επιτελείς του το περασμένο φθινόπωρο, αλλά και οι εκφοβιστικές τακτικές που ανερυθρίαστα ακολούθησαν οι φανατικότεροι οπαδοί του Brexit το καλοκαίρι, είναι μόνο η απαρχή της αποδόμησης της «πολιτικής ορθότητας» - μιας τάσης που συνδέθηκε όσο καμία άλλη με την προεδρία του Μπιλ Κλίντον στη δεκαετία του 1990. Οι φραστικές και twitterικές επιθέσεις του υποψήφιου Τραμπ απέναντι σε επικριτές, αριστερούς ρήτορες και μη φιλικά media, οι σοβινιστικές προσβολές και η γελοιοποίηση ΑΜΕΑ δύσκολα θα λείψουν από το επικοινωνιακό ρεπερτόριο του προέδρου Τραμπ. Και το ρατσιστικό θράσος που αυτές υποδαυλίζουν στο ξενοφοβικό, ρατσιστικό, αμόρφωτο εκλογικό του σώμα, θα αποτελέσει το σήμα-κατατεθέν της προεδρίας του.

Η Αμερική, που φλέρταρε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με τη φασιστική διακυβέρνηση εξαιτίας της παράνοιας του τότε προέδρου της (Νίξον), κινδυνεύει να πέσει και πάλι στα νύχια της – αυτή τη φορά, όμως, χωρίς τα απαραίτητα συνταγματικά αναχώματα (με δεδομένο τον ορισμό ιδεοληπτικών δικαστών από τον νέο πρόεδρο στο Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο) αλλά και με συνευθύνη των ίδιων της των ψηφοφόρων.

Η επικράτηση Τραμπ και Brexit στο διεθνές πολιτικό προσκήνιο (σε συνδυασμό με τη χρεωκοπία του διεθνούς οικονομικού οικοδομήματος) έχει ήδη δημιουργήσει μια ανεξέλεγκτη αλυσίδα αυξανόμενου απομονωτισμού, ξενοφοβίας και χυδαιότητας στη δική μας πλευρά του Ατλαντικού. Η επέλαση της ακροδεξιάς από τη μία και της λαϊκίστικης αριστεράς από την άλλη σε όλη την Ευρώπη, απειλεί με πλήρη αποδόμηση τις ευρωπαϊκές αξίες και εν τέλει –χωρίς την παραμικρή διάθεση κινδυνολογίας-, τη θεμελιώδη παράδοση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Οι επερχόμενες εθνικές εκλογές σε Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Ιταλία (και, οσονούπω, στη χώρα μας) δύσκολα θα αποτρέψουν την παγίωση της εθνικιστικής βαρβαρότητας, στην περιδίνηση της οποίας κινείται ολόκληρο το (ετοιμόρροπο) οικοδόμημα της ΕΕ.

Όσοι δεν βλέπουν την επέλαση ενός νέου «μεσοπολέμου» στο διεθνή ορίζοντα, ή αντιλέγουν ότι ένα «κούγκι» είναι ενδεχομένως προτιμότερο των τωρινών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, είτε εθελοτυφλούν, είτε έχουν ήδη πέσει θύματα του προελαύνοντος φασισμού χωρίς να το έχουν αντιληφθεί. Γιατί όλα τα παραπάνω οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε αναβίωση του εθνικιστικού φασισμού (και ενδυνάμωση του αριστερίστικου καιροσκοπισμού) σε διεθνές επίπεδο: Μια φοβική κοινωνία πολιτών συμβιβασμένων με τον αυταρχισμό, τον πολωτικό αυτοματισμό, τη χυδαιοκρατία και τη βαβαροκρατία – μια ζούγκλα, όπου εντέλει υπερισχύει ο νόμος του ισχυρότερου.
Πρόσφατα ένας καλός συνάδελφος, με τη σχετική άνεση που του προσφέρει η οικογενειακή μετοίκησή του σε μακρινή, μη υφεσιακή, ήπειρο, προωθούσε την άποψη ότι ίσως ήρθε η ώρα οι μετριοπαθείς φωνές, που αρνούνται να δεχθούν τη νέα κατάσταση των πραγμάτων, να το βουλώσουν μια και καλή. Λες και η αυτο-φίμωση της κοινής λογικής θα εξυπηρετήσει την αλληλεξουδετέρωση των ακραίων κορόνων στο διεθνές πολιτικό φάσμα. Όπως, ας πούμε, συνέβη στη δεκαετία του 1920 στη Ιταλία; Ή μήπως σε αυτή του 1930 σε Γερμανία και Σοβιετική Ένωση;...

Ελλείψει εμπνευσμένων ηγετών τύπου Ρούζβελτ ή Τσόρτσιλ, οι –διαρκώς εξαφανιζόμενες- φωνές της μετριοπάθειας, της κοινής λογικής και του πολιτικού πολιτισμού είναι τα τελευταία αναχώματα στη φασιστο-εθνικο-λαϊκιστική επέλαση. Όσο πιο ριζοσπαστικές και στεγνά δεικτικές είναι αυτές οι φωνές, τόσο η ελπίδα ενός στιβαρού αντάρτικου απέναντι στον επερχόμενο ολοκληρωτισμό θα παραμένει ζωντανή. Αλλιώς, ας αποχαιρετίσουμε από τώρα τις αξίες μας κι ας προετοιμαστούμε για ένα άγριο σαφάρι στη σύγχρονη ζούγκλα που ξεφυτρώνει καθημερινά γύρω μας.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr