Follow us

Αυτό το τίποτα να εκφράσεις

Ανήκε ο Βαλτινός σε μια πλειάδα σημαντικών συγγραφέων, που εμφανίστηκαν νεαρότατοι στη δεκαετία του 1950 ή του 1960 και δημιούργησαν μέχρι τον θάνατό τους.

THETOC TEAM
ΓΡΑΦΕΙ: ΧΡΗΣΤΟς ΧΩΜΕΝΙΔΗς
Χρηστος Χωμενιδης

Υπήρξε πέραν πάσης αμφιβολίας ο Θανάσης Βαλτινός ένας πολύ ιδιαίτερος, πολύ βαθύς, πολύ γενναίος αφηγητής. Δεν δίσταζε να ακουμπάει το δάκτυλο στην εθνική πληγή. Παρουσίαζε τους ανθρώπους και τα γεγονότα ως είχαν -όπως τουλάχιστον τα αντιλαμβανόταν ο ίδιος-, δίχως να καταδέχεται αμβλύνσεις και ωραιοποιήσεις, περιφρονώντας κάθε επίσημη γραμμή είτε της "καταστάσεως" είτε της "αντίστασεως", που θα έλεγε και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος – "οι μεν της καταστάσεως, οι δε της αντιστάσεως, μονάχα οι προθέσεις διαφέρουν…"

Ανήκε ο Βαλτινός σε μια πλειάδα σημαντικών συγγραφέων, που εμφανίστηκαν νεαρότατοι στη δεκαετία του 1950 ή του 1960 και δημιούργησαν μέχρι τον θάνατό τους, πρόωρο ή σε προβεβηκύια ηλικία. Ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Κώστας Ταχτσής, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Αντώνης Σαμαράκης, ο Μάριος Χάκκας, ο Μένης Κουμανταρέας, ο Κώστας Μουρσελάς, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς… Και κάποιοι πιο απροσδόκητοι, πιό ιδιόρρυθμοι, εκτός του μετεμφυλιακού κλίματος. Ο Νίκος Καχτίτσης, ο Ε.Χ. Γονατάς, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος. Ο Γιώργος Χειμωνάς.

Όποιος δεν εγκύπτει στην ημεδαπή πεζογραφία ζήτημα εάν έχει διαβάσει ένα βιβλίο από τους μισούς όσων μόλις ανέφερα. Εάν τυγχάνει θεατρόφιλος, θα έχει ίσως δει το "Τρίτο Στεφάνι" στο παλιότερο ή στο πιο πρόσφατο ανέβασμά του. Θα έχει παρακολουθήσει πιθανόν ως τηλεθεατής τα "Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά" σε σκηνοθεσία Κώστα Κουτσομύτη. Εάν είναι άνω των πενήντα, θα τον είχε μάλλον αγγίξει ως έφηβο ο μύθος του "Ζ", η βασισμένη αν μη τι άλλο στο μυθιστόρημα του Βασιλικού ταινία του Γαβρά, που είχε κερδίσει και το Όσκαρ. Εάν νοιάζεται για την τραγωδία της καθ’ημάς Αριστεράς, θα έχει ενδιαφερθεί για το "Κιβώτιο". "Ο Εξώστης" όμως και ο "Ήρωας της Γάνδης", τα αριστουργήματα του Νίκου Καχτίτση; "Η Κασσάνδρα και ο Λύκος", η γροθιά στο στομάχι της Μαργαρίτας Καραπάνου; Τα "Μηχανάκια" ακόμα του Κουμανταρέα, ο "Μπιντές" του Χάκκα; Ενδιαφέρουν πλέον έναν πολύ στενό κύκλο μυημένων. Παραμένουν διαμάντια, τα απολαμβάνουν όμως ολοένα και λιγότεροι…

"Αυτή είναι η μοίρα της λογοτεχνίας. Να αφορά μια ισχνή μειοψηφία" θα έλεγε κάποιος. Θα είχε εντελώς λάθος.

Κατά τον 19ο αιώνα, τον χρυσό αιώνα του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, ο Ντοστογιέφσκι και ο Τολστόι και ο Μπαλζάκ και ο Σταντάλ διαβάζονταν ευρύτατα, έδιναν με τις αφηγήσεις τους τόνο στις κοινωνίες τους. Τα ποσοστά -θα πείτε- του αναλφαβητισμού ήταν τότε τεράστια. Σύμφωνοι. Όσοι όμως ήξεραν γράμματα συναρπάζονταν με τον "Πόλεμο και Ειρήνη". Ψυχαγωγούνταν και αναστοχάζονταν με την "Ανθρώπινη Κωμωδία". Συγκλονίζονταν με το "Έγκλημα και Τιμωρία", σκανδαλίζονταν με την "Μαντάμ Μποβαρύ". Δεν υπήρχε ακόμα -θα παρατηρήσετε- κινηματογράφος, τηλεόραση, πόσω δε μάλλον διαδίκτυο. Το διάβασμα αποτελούσε μια από τις ελάχιστες ποιοτικές μορφές διασκέδασης, πόσω δε μάλλον που συνηθιζόταν τα μυθιστορήματα να δημοσιεύονται σε συνέχειες, σε εφημερίδες και περιοδικά.

Το εκτόπισαν, το περιθωριοποίησαν οι ταινίες και τα σήριαλ; Ουδόλως. "Ο Μεγάλος Γκάτσμπι" του Φιτζέραλντ έγινε το αγαπημένο ανάγνωσμα των Αμερικάνων φαντάρων στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τον "Φύλακα στη Σίκαλη" του Σάλιντζερ ταυτίστηκαν εκατομμύρια έφηβοι ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού. Το "Less than Zero” του Μπρετ Ήστον Έλλις αποκάλυψε το υπαρξιακό κενό των χρυσών παιδιών της δεκαετίας του 1980. Την ίδια εποχή που την Ευρώπη, τη Δύση γενικά, συντάρασσε ο Μίλαν Κούντερα με την "Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι" - είχε προηγηθεί το "Αστείο" του, η πιο πικρή διακωμώδηση του "υπαρκτού σοσιαλισμού".

Οι μεγάλοι συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής διαθέτουν στον τόπο τους αίγλη ηρώων. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές παραμένει ο λατρεμένος "Γκάμπο" των ισπανόφωνων - όταν πέθανε, ο πρόεδρος της Κολομβίας δεν δίστασε να τον ονομάσει τον σημαντικότερο Κολομβιανό όλων των εποχών. Οι Περουβιάνοι τρέφουν αντίστοιχο θαυμασμό για τον δικό τους, τον Μάριο Βάργκας Λιόσα κι ας μην τον ψήφισαν για Πρόεδρο της Δημοκρατίας το 1990.

Εμείς -πιθανόν να αντιτείνετε- ποτέ δεν είχαμε τόσο εγκάρδια σχέση με τη λογοτεχνία. Ούτε αυτό ισχύει. Η κηδεία του Αχιλλέως Παράσχου, ελάσσονος πλην βροντόφωνου μα και ρεμβαστικού ποιητή, ήταν η πιο πάνδημη που είχε γίνει έως τότε στη νεότερη Ελλάδα. Είκοσι λόγοι εκφωνήθηκαν παρουσία του Βασιλέως Γεωργίου. Στα εικοσιπεντάχρονα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το 1908, οργανώθηκε μεγάλη τιμητική εκδήλωση στον "Παρνασσό" - άσχετο που ο ίδιος δεν παρέστη. Ο Κωστής Παλαμάς εθεωρείτο ο πατέρας του Έθνους, οι ποιητικές συνθέσεις του προαναγγέλλουν, εμπνέουν και απηχούν την εποποιία του Ελευθερίου Βενιζέλου από το 1910 μέχρι τη Συνθήκη των Σεβρών.

Ποιος είναι ο τελευταίος μας συγγραφέας που γνώρισε -και γνωρίζει- παλλαϊκή αναγνώριση; Ο Νίκος Καζαντζάκης. Ποιός -παρά τις βολές του εγχώριου woke κινήματος, των νεοφεμινιστριών και των σοφολογιότατων- εξακολουθεί να διαβάζεται με πάθος; Ο Μ. Καραγάτσης.

Γιατί η λογοτεχνία δεν νοηματοδοτεί πλέον (καλά-καλά ούτε καν το αποπειράται) τις ζωές των Ελλήνων;

Η πιο απλή εικασία είναι ότι την έχει εδώ και δεκαετίες αντικαταστήσει το τραγούδι. Πράγματι, από τον καιρό του Μάρκου Βαμβακάρη, οι μικροί και οι μεγάλοι καημοί αντανακλούνταν, εκφράζονταν με αυτό το τρίλεπτο αμάλγαμα μουσικής και λέξεων που στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά και αν διαθέτει βάθος και στη σκέψη. Στο "Ακρογιαλιές Δειλινά" του Τσιτσάνη, το κορίτσι που σαν ίσκιος πλανιέται στην έρημη γη είναι η ίδια η Ελλάδα. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε την υψηλή ποίηση και την πρόσφερε στον λαό, έγινε έτσι ένας δεύτερος πατέρας του Έθνους, το δίπολό του με τον Μάνο Χατζιδάκι έχει κάτι από το δίπολο Παλαμάς-Καβάφης… Ο πιο ενδιαφέρων κατά τη γνώμη μου, ο πιο επιδραστικός σίγουρα ποιητής των τελευταίων πενήντα ετών είναι ο Διονύσης Σαββόπουλος. Ο ίδιος διαβάζει με μανία μυθιστορήματα -και ο Μίκης διάβαζε αχόρταγα-, ποιό μυθιστόρημα όμως μπορεί να φτάσει στην πύκνωση των δικών τους έργων;

Προσωπικά εάν δεν πίστευα ότι το μυθιστόρημα έχει τη δύναμη να φωτίσει την ίδια τη ζωή, να την ξεδιπλώσει σε όλες -και στις πιο κρυφές- πτυχές της, θα είχα αλλάξει δουλειά. Άμα δεν έτρεφα βαθύτατο σεβασμό, ενίοτε και δέος, προς τους ομότεχνους μου που προηγήθηκαν, θα ήμουν κύμβαλον αλαλάζον. Γράφοντας όμως, και ας εμπεριέχεις τα διαβάσματά σου, πρέπει να νοιώθεις ότι ξεκινάς κάθε φορά από το μηδέν. Να μην κινείσαι από φιλοδοξία. Να δονείσαι από ανάγκη να μεταγγίσεις την ανθρώπινη κατάσταση σε λέξεις. Σε σελίδες.

Ξέρω, νομίζω, μετά από σαράντα χρόνια γράψε-σβήσε, τουλάχιστον τι δεν πρέπει να κάνεις.

Δεν πρέπει αενάως να αμπελοψυχαναλύεσαι, για την ακρίβεια κάτι τέτοιο συγχωρείται μόνο στο πρώτο σου βιβλίο. Άμα σε απασχολεί ο αφαλός σου περισσότερο από τον διπλανό σου, τα κείμενά σου θα συγκινούν αποκλειστικά εσένα. Απαγορεύεται να κλείνεσαι στο καβούκι σου ή να περιχαρακώνεσαι στο συνάφι σου. Πάσχεις από αγοραφοβία; Καταπολέμησέ την. Να τρίβεσαι με τον κόσμο, να ακούς, να βλέπεις, να αναπνέεις όποιον έχεις κάθε στιγμή απέναντί σου. Να διαθέτεις μια αδηφάγα περιέργεια, να μην αδιαφορείς για κανέναν και για τίποτα. Η οποιασδήποτε μορφής ιδεοληψία είναι καταστροφική. Όπως και το να συχνάζεις αποκλειστικά σε θεάματα και ακροάματα "υψηλής αισθητικής" και να κρίνεις ό,τι το ευπώλητο ως a priori χαμηλής ποιότητας. Ξερίζωσε από μέσα σου και το ύστατο ψήγμα σνομπισμού. Μην το ξεχνάς στιγμή: η μεγαλύτερη πρόκληση, το ακριβότερο βραβείο είναι να αγγίξεις με τα γραπτά σου τον γείτονά σου, την κυρία στο σούπερ μάρκετ, τον συνεπιβάτη σου στο μετρό. Κάνοντας παραχωρήσεις για να αρέσεις; Κάθε άλλο. Όπως στον έρωτα έτσι και στην τέχνη, μονάχα επινοώντας τον εαυτό σου και εκθέτοντας τον αφτιασίδωτο έχεις ελπίδα.

Ευνοείται -ανέκαθεν συνέβαινε- από τους σοφολογιώτατους μια ψωρο-ελιτίστικη νοοτροπία. Μια δονκιχωτική υπεροψία. Την κολλάνε σαν ρετσινιά και στους μεγάλους απελθόντες. Παρουσιάζουν τον Παπαδιαμάντη εξαϋλωμένο, κοσμοκαλόγερο και όχι ως τύπο της μπακαλοταβέρνας, των φτωχών απολαύσεων και των πνιγμένων πόθων και παθών. Αποσιωπούν ότι ιερά συγγραφικά τέρατα σαν τον Γρηγόριο Ξενόπουλο και τον Βασίλη Βασιλικό έζησαν κι έδρασαν στην αγορά, κυνηγώντας την επιτυχία, το "σουξέ" που έλεγε κι ο Τσιτσάνης.

"Πώς να συλλάβω" θα ρωτήσεις "τη σημερινή πραγματικότητα, τη χαωμένη, την κατακερματισμένη; Μια κοινωνία που διαρκώς σκρολάρει, που τείνει να συναντιέται μόνο στα σόσιαλ μίντια, που ο συνεκτικός ιστός της αποσαθρώνεται, μπορεί να προσφέρει πρώτη ύλη για μυθιστόρημα; Το έχει εξάλλου ανάγκη, το αποζητά; Αφού οδεύει με τα χίλια προς την αφασία. Προς το τίποτα…"

Ακόμα και αν συμφωνούσα μαζί σου -που δεν συμφωνώ-, θα σου απαντούσα παραφράζοντας τους στίχους του Νίκου Πορτοκάλογλου. "Αν τίποτα δεν έδωσε σε εμάς ιστορία, αυτό το τίποτα να εκφράσεις και να εκφραστείς. Είναι η μόνη ευκαιρία που έχεις στη ζωή…"

Πηγή: Capital.gr

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr

Αυτή είναι η μόνη λίστα που χρειάζεστε για τις φθινοπωρινές αποδράσεις σας

Ξενώνες, ξενοδοχεία, βίλες και εστιατόρια σε όλη την Ελλάδα που μας καλούν για αποδράσεις με άρωμα φθινοπώρου ή αποκαλόκαιρου.

08 Σεπ 2025 | 07:44

Και πάλι όλοι μαζί

Γιατί τα σημερινά ζευγάρια αποφεύγουν -συχνά τρέμουν στο ενδεχόμενο- να γίνουν γονείς; Η προφανής απάντηση αφορά στο κόστος ζωής.

ΞΙΝΟ 01 Σεπ 2025 | 15:04

Ο Χρήστος Χωμενίδης γράφει για τον Αλέξη Τσίπρα και θυμάται τα "χθεσινά γεμιστά" της μαμάς μας

Για το νέο κόμμα Τσίπρα και την επιστροφή του πρώην πρωθυπουργού γράφει στο Capital ο Χρήστος Χωμενίδης

22 Σεπ 2025 | 09:56

Ένα φωτεινό πολιτιστικό γεγονός

Και όμως. Με την έξοδο από τα μνημόνια, η εντόπια βιβλιοπαραγωγή επανήλθε σταδιακά στα προ της κρίσης επίπεδα.

15 Σεπ 2025 | 07:55

Βαθιά Αμερική

Μπορεί η βαθιά Αμερική να ορίσει τις τύχες του πλανήτη, κατά τον τρόπο που ένας καρκίνος μέχρι να ξεπεραστεί, αποσυντονίζει, βασανίζει τον άνθρωπο; Όλα δείχνουν πως ναι.

08 Σεπ 2025 | 07:44

Και πάλι όλοι μαζί

Γιατί τα σημερινά ζευγάρια αποφεύγουν -συχνά τρέμουν στο ενδεχόμενο- να γίνουν γονείς; Η προφανής απάντηση αφορά στο κόστος ζωής.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ 01 Σεπ 2025 | 07:23

Χειμερία νάρκη ή γεμιστά της επόμενης μέρας;

Οι αρκούδες. Τα ερπετά. Οι νυχτερίδες και οι σκίουροι. Και ορισμένοι Έλληνες πολιτικοί, ιδίως εάν έχουν διατελέσει πρωθυπουργοί.

24 Σεπ 2025 | 07:52

Η "κατάληψη" στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη

Υποθέτω έχει να κάνει και με την αδυναμία της αντιπολίτευσης να δημιουργήσει ένα αντικυβερνητικό ρεύμα και κίνημα και να δώσει μορφή και περιερχόμενο στον αγώνα τους. Στον αγώνα τους να φύγει επιτέλους ο Μητσοτάκης.

22 Σεπ 2025 | 09:56

Ένα φωτεινό πολιτιστικό γεγονός

Και όμως. Με την έξοδο από τα μνημόνια, η εντόπια βιβλιοπαραγωγή επανήλθε σταδιακά στα προ της κρίσης επίπεδα.

ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ 22 Σεπ 2025 | 06:15

Το δράμα του πολυεκατομμυριούχου

Πώς θα ήταν ένας κόσμος δίχως καθόλου ενσυναίσθηση; Σίγουρα θα ήταν ένας κόσμος όπου δεν θα ήθελα να ζήσω ή όπου δεν θα ήθελαν να ζήσουν τα παιδιά μας.

ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΑΨΗΣ 20 Σεπ 2025 | 13:26

Ο Ανδρέας Λοβέρδος στο ΚΚΜ

Το ερώτημα παραμένει: Γιατί όλοι φεύγουν από το ΠΑΣΟΚ και δεν έχουμε ούτε έναν να έκανε την αντίστροφη πορεία;

ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΑΨΗΣ 17 Σεπ 2025 | 08:03

Πλέον δεν είναι ούτε δημοκράτης ούτε απλά δεξιός

Η αλήθεια είναι ότι τώρα πλέον είναι απλά νεκρός. Ούτε δημοκράτης, ούτε απλά δεξιός. Μακαρίτης.

15 Σεπ 2025 | 07:55

Βαθιά Αμερική

Μπορεί η βαθιά Αμερική να ορίσει τις τύχες του πλανήτη, κατά τον τρόπο που ένας καρκίνος μέχρι να ξεπεραστεί, αποσυντονίζει, βασανίζει τον άνθρωπο; Όλα δείχνουν πως ναι.

ΓΡΑΦΕΙ Ο Π. ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ 15 Σεπ 2025 | 06:15

Η ιδεολογία του δολοφόνου

Είναι οι δολοφόνοι εκ προοιμίου "δεξιοί" ή εκ προοιμίου "αριστεροί", όπως θέλουν να μας πείσουν οι εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές παρατάξεις;

ΚΑΤΑΜΕΣΤΟ ΤΟ ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟ 14 Σεπ 2025 | 13:18

"Απόλυτη" και κάτι παραπάνω

Η Άννα Βίσση απέδειξε για ακόμα μια φορά γιατί παραμένει η "Απόλυτη Ελληνίδα Σταρ", ίσως... και κάτι παραπάνω.

13 Σεπ 2025 | 12:37

Η πρώτη δημοσκόπηση

Το πιο χαρακτηριστικό νούμερο από τη δημοσκόπηση, είναι αυτό για την "ικανοποίηση" από τις παροχές που ανακοινώθηκαν στην ΔΕΘ. Οι μισοί από εκείνους που εκτιμούν ότι θα έχουν όφελος από τη μείωση της φορολογίας, δηλώνουν ταυτόχρονα ότι δεν είναι ικανοποιημένοι από τα μέτρα. Γιατί; Γιατί δεν τους αρέσει η κυβέρνηση είναι η απάντηση.

10 Σεπ 2025 | 07:52

Ο πάντα προκλητικός Άδωνις Γεωργιάδης

O Γεωργιάδης ήταν προκλητικός. Προκλητικός που ακύρωσε την επίσκεψή του στο νοσοκομείο της Δράμας, προκλητικός και με τα όσα είπε μετά για τα επεισόδια στην είσοδο του νοσοκομείου πριν από την άφιξή του.

08 Σεπ 2025 | 07:44

Και πάλι όλοι μαζί

Γιατί τα σημερινά ζευγάρια αποφεύγουν -συχνά τρέμουν στο ενδεχόμενο- να γίνουν γονείς; Η προφανής απάντηση αφορά στο κόστος ζωής.

08 Σεπ 2025 | 06:05

Τα λείψανα του Αγίου Λαζάρου

Η βιβλιογραφία γύρω από την εμπορία "ιερών λειψάνων" εμπλουτίστηκε σε σημείο ώστε να αδυνατούμε να την εξαντλήσουμε στο πλαίσιο ενός σύντομου κειμένου.

06 Σεπ 2025 | 09:44

Δημογραφικό: Να ξυπνήσουμε γιατί χανόμαστε (Τάσος Γιαννίτσης)

Διαβάζοντας την εισήγηση για το δημογραφικό πρόβλημα που έκανε ο Τάσος Γιαννίτσης στην επετειακή εκδήλωση για τα 51 χρόνια του ΠΑΣΟΚ (και μπράβο τους για την ιδέα), σε πιάνει η ψυχή σου.

03 Σεπ 2025 | 07:15

Στην Αξιώτισσα στη Νάξο

Όποτε βλέπω σε ταβέρνα ή εστιατόριο, πανό, αφίσες και λοιπά πολιτικά μηνύματα, τα οποία "μοστράρει" ο ιδιοκτήτης πιστεύοντας προφανώς ότι με τον τρόπο αυτό επηρεάζει πεινασμένες συνειδήσεις, απλώς αποχωρώ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ 01 Σεπ 2025 | 07:23

Χειμερία νάρκη ή γεμιστά της επόμενης μέρας;

Οι αρκούδες. Τα ερπετά. Οι νυχτερίδες και οι σκίουροι. Και ορισμένοι Έλληνες πολιτικοί, ιδίως εάν έχουν διατελέσει πρωθυπουργοί.

01 Σεπ 2025 | 07:21

Εκλογολογίες και κομματικοί σχεδιασμοί

Ακόμα και η αναμενόμενη εμφάνιση του Κυριάκου Μητσοτάκη στη ΔΕΘ με τις γνωστές παροχές του Σεπτεμβρίου εντάσσεται πάντως, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, σε μια εκλογική στρατηγική.

ΓΡΑΦΕΙ Ο Π. ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ 01 Σεπ 2025 | 06:10

Η Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής

Ζούμε σε οργουελικούς καιρούς. Ο Τζορτζ Όργουελ, αυτός ο σκοτεινός προφήτης του εικοστού αιώνα, μπορεί να μην έπεσε σε όλα μέσα (συμπεριλαμβάνονται και ηχηρές αστοχίες στις προβλέψεις του), αλλά σίγουρα πέτυχε διάνα το κυριότερο.