Ο Γιώργος Δερτιλής, όπως τον γνώρισα

Ένα επαγγελματικό ταξίδι εκτός Ελλάδος, μου στέρησε τη χαρά να παρακολουθήσω την διάλεξη του Γιώργου Δερτιλή, στην αίθουσα τελετών του Πειραματικού, του κοινού μας σχολείου (εκείνος απόφοιτος του 1957∙, εμείς 20 αργότερα), η οποία έμελλε να ήταν και η τελευταία του.

Τον φωτισμένο και γενναιόδωρο δάσκαλο, τον δεξιοτέχνη της αφήγησης- έγραψε το "Ζήτημα των Τραπεζών" με ύφος και πλοκή μυθιστορήματος- η γενιά μας τον πρωτογνώρισε σε μια παγωμένη αίθουσα της Νομικής, την αχανή Ορφανίδου, τον Νοέμβριο του 1978, στο μάθημα της Οικονομικής Ιστορίας. Στο εναρκτήριο μάθημά του μας ξάφνιασε. Κάτι η προσφώνησή του-κυρίες και κύριοι συνάδελφοι (!)-, κάτι το παρουσιαστικό του, κάτι τα μαλλιά του-δεν τον έκανες ούτε ξανθό, ούτε καστανό, ούτε κοκκινομάλλη, αλλά κάτι αναμεσά σε όλα- κάτι το τράκ του πρώτου μαθήματος, το οποίο μας εξομολογήθηκε, αλλά κυρίως ο από στήθους λόγος του, μας μάγεψε.

Διψασμένοι για γνώση, γοητευμένοι από την προσωπικότητά του μια ομάδα οκτώ πρωτοετών του ζητήσαμε να οργανώσει, μετά το τέλος των μαθημάτων του έτους και την περίοδο των εξετάσεων, ένα σεμινάριο. "Δε θα πάτε διακοπές;¨ρώτησε και δεν έκρυψε την έκπληξη και τη χαρά του όταν, όλοι μαζί, απαντήσαμε "τον Αύγουστο". "Και το θέμα;" "Εσείς ξέρετε", του είπαμε. "Η πρωτογενής έρευνα", μας είπε μια εβδομάδα μετά. Κάτι θα είδε στην έκφραση μου και πρόσθεσε ότι " τις τελευταίες δύο ημέρες θα συζητήσουμε πως τα τεκμήρια μιας έρευνας ανατρέπουν το ερμηνευτικό σχήμα".

Ενθουσιασμένοι από την συγκατάθεσή του, ρωτήσαμε "πού θα διοργανωθεί το σεμινάριο". Δυο-τρείς εβδομάδες μετά και ενώ μας είχε μοιράσει βιβλιογραφία, αλλά και πολυγραφημένες σημειώσεις για να προετοιμαστούμε, μας είπε ότι "επειδή η σύμβασή μου δεν προβλέπει σεμινάρια, η Σχολή δεν μου παραχωρεί οποιαδήποτε αίθουσα". Ήταν "ειδικός επιστήμων, με σύβαση του νόμου107". Οι συμβάσεις αυτού του τύπου ήταν ένα εφεύρημα των ιδιοκτητών των εδρών, στα πανεπιστήμιά μας του 1978, ώστε, αφενός, με την πρόσληψη συμβασιούχων να καλύπτουν την αγραμματοσύνη τους και, αφετέρου, να μη δημιουργούν οι ειδικοί επιστήμονες δικαιώματα περαιτέρω ακαδημαϊκής εξέλιξης και να υπονομεύουν το κλειστό κύκλωμα νομής της έδρας . Η παρέα εξεμάνη.

Ζητήσαμε από το Σύλλογο των φοιτητών να ζητήσει αίθουσα, ή, εν ανάγκη, να κάνει "κατάληψη" σε μια, αλλά ο πράος Δερτιλής είχε ετοιμάσει την εναλλακτική. "Θα μας φιλοξενήσει ένας Ελβετός φίλος, ο Όλαφ Ζιγκόν, στο σπίτι του στην οδό Σουηδίας". "Ιστορικός;" "Όχι, φιλόσοφος" μας είπε. Δε πίστευα στ’ αυτιά μου. Στην Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία, όπου με είχε γράψει μέλος ο Αριστόξενος Σκιαδάς, ως επιμελητή/διορθωτή των πρακτικών των συνεδρίων της, ο Ζιγκόν ήταν ο αστέρας. "Δεν θα είναι στην Ελλάδα, την εβδομάδα του σεμιναρίου, αλλά μου έδωσε τα κλειδιά του διαμερίσματος" συνέχισε ο Δερτιλής και, προς στιγμήν, απογοητεύτηκα γιατί δε θα συναντούσαμε τον διάσημο οικοδεσπότη μας.

Το σεμινάριο έγινε και, μάλιστα, είχαμε βάλει και ένα μαγνητοφωνάκι για να καταγράψουμε, εν είδει πρακτικών, όλη τη συζήτηση. Λίγους μήνες αργότερα, τα εκδώσαμε στο περιοδικό "Αρμούρης" (το μικρόβιο της δημοσιογραφίας με είχε, ήδη, προσβάλλει) με σκοπό να διαδοθεί η ιδέα των σεμιναρίων. Την τελευταία ημέρα ο δάσκαλός μας ρώτησε αν θα θέλαμε να ασκηθούμε στην έρευνα. Μου ανέθεσε το θέμα "Τιμές σίτου, άρτου και εργατικά ημερομίσθια στην Αττική 1885 έως 1897". Προφανώς είδε το απορημένο βλέμμα μου και στο μπαλκόνι του διαμερίσματος μου έδειξε, διαγωνίως απέναντι, τη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη. "Στις εφημερίδες της εποχής εντοπίζουμε προσκλήσεις, παραδείγματος χάριν του Φρουραρχείου για προμήθεια σίτου η αλεύρων, αγγελίες και διαφημιστικές καταχωρήσεις αλευρόμυλων, κυβερνητικές αποφάσεις για διατίμηση άρτου, καθορισμό ημερομισθίων και ούτω καθεξής. Αν οι σειρές των εφημερίδων δεν είναι πλήρεις στη Γεννάδιο, συνεχίζεις στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στην πλατεία Κολοκοτρώνη".

Πέρασα όλο το καλοκαίρι στις δύο βιβλιοθήκες, κρατώντας χειρόγραφες σημειώσεις. Περί τα μέσα Αυγούστου εντόπισα σε περιοδικό στην Κολοκοτρώνη, μια μελέτη, στην οποία δημοσιεύονταν τα περισσότερα αν όχι όλα από τα στοιχεία που αναζητούσα. Άπειρος και άμαθής ένοιωσα ότι η έρευνά μου είχε ακυρωθεί. Ενημέρωσα τον Δερτιλή περίλυπος, αλλά
οποία έκπληξις, δέχθηκα τα συγχαρητήριά του. "Η έρευνα αγνοούσε αυτή τη δημοσίευση", μου είπε. Ακόμα και τώρα μου φαίνεται ότι, μάλλον, με το περίλυπο ύφος μου είχα αποσπάσει την επιείκειά του. Λίγους μήνες αργότερα προσκάλεσε την ομάδα του σεμιναρίου να παρακολουθήσουμε παρουσιάσεις και συζητήσεις μελετών από φτασμένους ιστορικούς, που δούλευαν στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας- Σάββατα απόγευμα στο σπουδαστήριο της Σουηδικής Αρχαιολογικής Αποστολής (ευρηματικός να ανοίγει πόρτες, για να φιλοξενούνται οι δραστηριότητές του, σκέφτηκα. Πότε του Ζιγκόν, τώρα των Σουηδών). Θυμάμαι τότε πρωτογνώρισα το Λευτέρη Παπαγιαννάκη, ο οποίος δούλευε την ιστορία των Σιδηροδρόμων. Ο Δερτιλής οργάνωνε και με αυτή τη μέθοδο σπουδαστήρια μικτής σύνθεσης: επαγγελματίες ιστορικοί, μεταπτυχιακοί και πρωτάκια, όπως εμείς. Όλοι μας είμασταν "κυρίες και κύριοι συνάδελφοι"!

Ολοι και όλες τον ευγνωμονούμε.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr