Ο Τελευταίος των Μεγάλων;

"Ο Τελευταίος των Μεγάλων". Σαν να λέμε "Ο Τελευταίος των Μοϊκανών".

Πολύ αμφιβάλλω εάν ο Μίκης θα απολάμβανε, θα δεχόταν έστω, έναν τέτοιο χαρακτηρισμό, που σημαίνει ότι ύστερα από εκείνον το χάος. ΄Η τουλάχιστον η μετριότητα. Αγαπούσε –πιστεύω– τόσο απέραντα τον κόσμο ώστε λαχταρούσε ο κόσμος να ανθίζει, να καρπίζει κι όταν ακόμα ο ίδιος θα είναι απών. "Όλα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα..." γράφει ο Ελύτης και η έμφασή του δίνεται στο "όλα μένουν". Το έχει τραγουδήσει εξάλλου και ο Στράτος Διονυσίου. "Ποιός το είπε για τους μάγκες πως χαθήκανε; Όσο υπάρχει τράπουλα, θα βγαίνουνε ρηγάδες κι όσο υπάρχουν δάσκαλοι θα βγαίνουν μαθητάδες..."

Για μένα δεν χωρά αμφιβολία. Και σπουδαία ποιήματα θα εξακολουθήσουν να γράφονται και υπέροχα τραγούδια να πλάθονται. Νέοι άνθρωποι θα ξεχειλίζουν από αίσθημα κι από ταλέντο και θα δημιουργούν. Θα εκφράζουν, θα φωτίζουν τους καιρούς που έρχονται.

Κι όμως ο χαρακτηρισμός "Ο Τελευταίος των Μεγάλων" ευσταθεί.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ο επιζήσας μιας εποχής σεισμών, κατακλυσμών, που έπρεπε να’ σαι ερμητικά κλεισμένος στο καβούκι σου για να μη σε συγκλονίσει.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή σημάδεψε τη λογοτεχνική γενιά του ’30 και αποτυπώθηκε στα έργα της. Θα είχαν γραφτεί αριστουργήματα σαν τη "Ζωή εν Τάφω" του Μυριβήλη, την "Αργώ" του Θεοτοκά, τα "Ματωμένα Χώματα", αργότερα, της Διδώς Σωτηρίου εάν οι συγγραφείς τους δεν είχαν ζήσει στο πετσί τους τις οριακές εθνικές περιπέτειες;

Και η επόμενη γενιά, τα παιδιά του Μεσοπολέμου, με τί προικίστηκαν; Με την εμπειρία τού Δευτέρου Παγκοσμίου, της Κατοχής, τού Εμφυλίου... Θα μάς είχε χαρίσει ειδάλλως ο Στρατής Τσίρκας τις "Ακυβέρνητες Πολιτείες" του και ο Άρης Αλεξάνδρου το "Κιβώτιο"; Θα είχε ολοκληρώσει με την αριστουργηματική του μουσική ο Μίκης το "Άξιον Εστί" του Ελύτη και τη "Ρωμιοσύνη" τού Ρίτσου; Θα ακούγαμε ποτέ την "Εποχή της Μελισσάνθης" του Μάνου Χατζιδάκι; Θα είχε γυριστεί ο "Δράκος" του Νίκου Κούνδουρου, η "Κάλπικη Λίρα" του Γιώργου Τζαβέλλα, η "Συνοικία το Όνειρο", με την οποίαν ένας ζεν-πρεμιέ του εμπορικού κινηματογράφου, ο Αλέκος Αλεξανδράκης, έδωσε τα σκηνοθετικά του ρέστα;

Οι Έλληνες που γεννήθηκαν μετά το 1960, τι διαθέτουν ως βιωμένο υλικό; Ολίγη από φανφαρόνικη Χούντα των συνταγματαρχών. Μεταπολίτευση και "Αλλαγή" υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ξένοιαστες μέρες κοινωνικής απελευθέρωσης -έως αποχαλίνωσης- και ραγδαίας ανόδου του βιοτικού επιπέδου κάτω από τις φτερούγες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κι έπειτα χρεοκοπία του κράτους, μνημόνια, διχασμός – αναίμακτος ευτυχώς και σχετικά σύντομος… Κι έπειτα Covid 19.

Έχουμε ζήσει αναμφίβολα κι εμείς ακραίες καταστάσεις. Αντιμετωπίσαμε ασύμμετρες απειλές. Ούτε όμως, δόξα τω Θεώ, ξεριζωθήκαμε σαν τους παππούδες μας από τη γη της Ιωνίας. Ούτε έχουμε στα αυτιά μας κροτάλισμα πολυβόλων, θρήνους γειτόνων μας Εβραίων, που τους στοιβάζουν σε τρένα, από τη Θεσσαλονίκη για το Άουσβιτς. Δεν πολεμήσαμε. Δεν πεινάσαμε. Κι όταν μάς χτύπησε ο πιο επικίνδυνος εχθρός, ήταν αόρατος. Εισέβαλλε όχι από τα εθνικά σύνορα αλλά από τις αναπνευστικές οδούς. Με μάσκες και με εμβόλια δίνουμε την πιο κρίσιμη μάχη.

Το υλικό μας είναι άφθονο μα έχει πιότερο αποχρώσεις παρά έντονα χρώματα. Θέλει άλλου τύπου μαστοριά κι ευαισθησία για να το μετασχηματίσεις σε σημαντική τέχνη.

Υπάρχει μια ακόμα κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στο "τότε" του Μίκη Θεοδωράκη και στο δικό μας "τώρα".

Τότε, με τα τραγούδια ή με τα βιβλία ή με τον πολιτικό σου λόγο, απευθυνόσουν στον λαό, στο έθνος... Σε ανθρώπους που ήθελαν να είναι -και ήταν- συγκροτημένοι σε ευρύτατα σύνολα. Δεν έλειπαν οι αντιθέσεις, οι συγκρούσεις, οι αντιφάσεις. Συχνά ωστόσο οι αναπνοές, οι χτύποι των καρδιών συντονίζονταν. Και προέκυπταν μαγικές στιγμές μέθεξης. Στα γήπεδα, στις συναυλίες, αλλά και στις υπόγειες μπουάτ. Κι όταν, σε μια παρέα, κάποιος έπιανε μια κιθάρα ή άρχιζε να απαγγέλλει στίχους.

Πόσοι έρωτες δεν ξεκίνησαν με υπόκρουση Χατζιδάκι ή Λέοναρντ Κοέν; Πόσοι έφηβοι δεν αφυπνίστηκαν υπαρξιακά διαβάζοντας Καβάφη ή Κούντερα ή Μπουκόφσκι; Ακόμα και η μουσική κραυγή των Ρόλινγκ Στόουνς, το "I Can Get No Satisfaction”, ένα ουρλιαχτό μοναχικού λύκου, αντανακλούσε ένα συλλογικό αδιέξοδο. Για να μη θυμηθούμε το εμβληματικό "The Wall” των Πινκ Φλόυντ, άλμπουμ του 1979, που προοικονόμησε ό,τι θα συνέβαινε μια δεκαετία αργότερα, με την πτώση -και μετά την πτώση- του Τείχους του Βερολίνου...

Σήμερα οι κοινωνίες διεθνώς είναι κατακερματισμένες. Οι άνθρωποι αρέσκονται να ανήκουν σε "μειονότητες", σε "διαφορετικότητες". Να διατρανώνουν την ταυτότητά τους όχι σε σχέση μα σε αντίθεση με τους υπόλοιπους. Να ταμπουρώνονται μες στο -μοναδικό και ανεπανάληπτο όντως- εγώ τους δίχως να υποψιάζονται πως ο τρόπος για να βρεις τον εαυτό σου είναι να τον χάσεις. Να τον προσφέρεις, για την ακρίβεια, στους άλλους.

Η νικητήρια ομιλία του Μπαράκ Ομπάμα το 2004 περιελάμβανε μια συγκλονιστική αποστροφή: "...Μιλήσαμε σε αυτές τις εκλογές όλοι μαζί, νέοι και γέροι, πλούσιοι και φτωχοί, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι, ομοφυλόφιλοι, ετεροφυλόφιλοι, ανάπηροι και μη ανάπηροι – όλοι μαζί οι Αμερικάνοι στείλαμε μήνυμα στην υφήλιο: ότι ποτέ δεν υπήρξαμε ένα απλό άθροισμα "κόκκινων” και "γαλάζιων” πολιτειών! Πως πάντοτε ήμασταν και πάντα θα είμαστε οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής!" Οι φράσεις του Ομπάμα ηχούν σήμερα -αλοίμονο- και εκεί και εδώ και παντού σαν ανέφικτο ευχολόγιο...

Μπορούν να υπάρξουν σε έναν κόσμο-κομμάτια φυσιογνωμίες ανάλογες με τον Μίκη Θεοδωράκη; Αμφιβάλλω. Διάγουμε περίοδο εξόχως απομυθοποιητική, η οποία απεχθάνεται τους ήρωες, μικραίνει τους μπροστάρηδες, αποστρέφεται τους γόητες - ξορκίζει τη γοητεία την ίδια νομίζοντας την a priori πονηριά, απάτη. Είναι τόσο κακό αυτό;

Θα έλεγα όχι. "Δεν έχει νόημα" θα προσέθετα "να εξιδανικεύεις ούτε το πιο λαμπρό παρελθόν, να κολυμπάς μέσα στη νοσταλγία σου".

Θα έλεγα όχι, εάν δεν ελλόχευαν στη στροφή του δρόμου τόσοι και τέτοιοι κίνδυνοι.

Πώς θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα τη φοβερή κλιματική αλλαγή; Τις ηφαιστειώδεις συνέπειες της τεχνολογικής επανάστασης που βρίσκεται ήδη εντός των πυλών; Την ανάδυση νέων υπερδυνάμεων, τη σύγκρουση πολιτισμών που φαντάζει αναπόφευκτη;

Ομφαλοσκοπώντας; Οριοθετώντας και περιφρουρώντας ο καθένας τον ελάχιστο προσωπικό του χώρο; Δίχως μεγάλες αφηγήσεις; Χωρίς εμπνευσμένους αφηγητές; Θα καταντήσει έτσι ο κόσμος πιο αυτοκτονικός κι απ’τον "Τιτανικό". Κανένας στο πηδάλιο, καθένας κλειδωμένος στην καμπίνα του.

Αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο. Φρέσκιες ηγεσίες -πνευματικές, καλλιτεχνικές, πολιτικές- θα αναδυθούν από εκεί που δεν τις περιμένουμε και θα αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Φρέσκιες γυναίκες και άντρες θα πιάσουν το τιμόνι ή την μπαγκέτα και θα διευθύνουν και θα χαράξουν τους καινούργιους δρόμους.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν πράγματι ο τελευταίος μεγάλος. Ώσπου να εμφανιστεί ο επόμενος.

Πηγή: capital

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr