Ο ύμνος του ΕΑΜ, ο Μητσοτάκης και ο Τσίπρας

Η αντιπαράθεση είχε κάτι από το ψυχροπολεμικό παρελθόν. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατηγόρησε τον Αλέξη Τσίπρα ότι επενδύει στους διχασμούς του παρελθόντος, επειδή ξεκίνησε την ομιλία του στην Πάτρα με τον ύμνο του ΕΑΜ και ο Αλέξης Τσίπρας του απάντησε ότι το ΕΑΜ είναι κομμάτι της Εθνικής μας Αντίστασης, που αναγνωρίστηκε το 1982 (από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου).

Είχε κάτι από το ψυχροπολεμικό παρελθόν, αφού έως τη δεκαετία του 80 και την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από το ΠΑΣΟΚ, η Αντίσταση ανήκε στην Αριστερά, οι δεξιές αντιστασιακές ομάδες ήταν αν όχι αντιπατριωτικές, στην καλύτερη περίπτωση περιθωριακές και ολίγον ύποπτες, ο δε εμφύλιος ήταν αποτέλεσμα της ξένης παρέμβασης. Ήταν μια δεύτερη αντίσταση κατά των Βρετανών και των Αμερικανών. Για τη δεξιά, η έμφαση ήταν στη Μακεδονία, που το ΚΚΕ ήθελε να αποκόψει από τον εθνικό κορμό και στις σχέσεις των κομμουνιστών με τη Σοβιετική Ενωση. Η αντίσταση ήταν το πρελούδιο για την απόπειρα του ΚΚΕ να καταλάβει την εξουσία με τη βία.

Ακόμα και μετά τη μεταπολίτευση, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος ήταν θέματα ταμπού στον δημόσιο διάλογο. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην πολύτομη "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" που εκδόθηκε τη δεκαετία του 1970, η δεκαετία του 40 ήταν απούσα. Θα χρειαστεί να περιμένουμε έως το 2000 για να εκδοθεί ο 16ος τόμος.

Ταυτόχρονα όμως, οι νεότερες γενιές -στα χρόνια μετά τη δικτατορία- θα διαμορφώσουν μια τελείως ρομαντική άποψη για τη δράση του ΕΑΜ και την αντίσταση, θα απορρίψουν το μετεμφυλιακό αφήγημα και στις ταβέρνες θα τραγουδούν αντάρτικα (και τον ύμνο του ΕΛΑΣ). Αυτοί οι νέοι της εποχής, θα επιβάλουν την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς, θα προβάλουν στη δράση του ΕΑΜ τις δικές τους ουτοπίες και τις "ανεκπλήρωτες επαναστατικές φαντασιώσεις τους" και οι ηττημένοι του Εμφυλίου θα επιστρέψουν έτσι ως νικητές. Η δεξιά απολογείται για το μετεμφυλιακό κράτος και τις εξορίες και η αριστερά αξιώνει την αθώωση των ηττημένων. (βλ. Η Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση, Δημήτρης Τζιόβας, εκδόσεις Gutenberg).

Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από το ΠΑΣΟΚ, μετατρέπει τη δράση του ΕΑΜ σε εθνική υπόθεση πλέον και γίνεται το ενωτικό σύμβολο που υπερβαίνει τους διχασμούς του Εμφυλίου. Η αντίσταση παύει να ανήκει αποκλειστικά στην αριστερά. Η έμφαση πια δεν είναι ο Γράμμος και το Βίτσι, εκεί όπου δόθηκαν οι τελευταίες μάχες του Εμφυλίου και που η κυβέρνηση Παπανδρέου χαρακτηρίζει γιορτές μίσους (και δεν επιτρέπει την παρουσία κυβερνητικών στελεχών και κρατικών αξιωματούχων), και η έμφαση δίνεται στη μάχη στον Γοργοπόταμο, όπου ενωμένοι οι αντάρτες μαζί με τους Αγγλους αξιωματικούς που έχουν πέσει με αλεξίπτωτα στην κατεχόμενη Ελλάδα, έχουν την πρώτη μεγάλη τους επιτυχία.

Τέλος της ιστορίας; Όχι ακριβώς. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κυρίως με αφορμή το βιβλίο των Στάθη Καλύβα και Νίκου Μαραντζίδη, Εμφύλια Πάθη (βλ. Εμφύλια Πάθη, 23 και 2 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον Εμφύλιο, εκδόσεις Μεταίχμιο) αλλά και μια σειρά από απομνημονεύματα παλαιών αγωνιστών και στελεχών του ΚΚΕ που έχουν αποχωρήσει, μια αναθεωρητική άποψη για το πραγματικό νόημα της Αντίστασης και του Εμφυλίου κερδίζει έδαφος. Ο εμφύλιος δεν ξεκινάει πλέον το 1946, αλλά το 1943, όταν το ΕΑΜ καταφέρνει να εξοντώσει τις αντίπαλες και ανταγωνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις, με στόχο, αργότερα, την κατάληψη της εξουσίας και την επιβολή της λαοκρατίας. Η εθνική αντίσταση εμφανίζεται λιγότερο αθώα.

Την ίδια εποχή επανεκδίδεται και το βιβλίο του ιστορικού ΜακΝιλ, που δίνει λιγότερη σημασία στην ιδεολογία για να ερμηνεύσει την έξοδο των νέων στο βουνό και εξηγεί τα ένοπλα, αντάρτικα σώματα, με βάση την προαιώνια τάση των νεών στα ορεινά χωριά των Βαλκανίων, όταν τα τρόφιμα τον χειμώνα εξαντλούνται και σπανίζουν, να αναζητήσουν τροφή μέσω της επίταξης των αποθεμάτων των χωρικών στα πεδινά. "Ενας ένοπλος άνδρας μπορούσε πάντα να ελπίζει ότι θα τραφεί αξιώνοντας μερίδιο από τη σοδειά των αγροτών του κάμπου. Αν ήταν τυχερός μπορούσε ακόμα και να βάλει χέρι σε κάποια επιπλέον λάφυρα για το σπίτι. Εφόσον επιπλέον αυτού του είδους οι πράξεις θεωρούνταν πατριωτικές και ηρωικές, ο συγκεκριμένος δρόμος διαφυγής από τη μάταιη αεργία των ορεινών χωριών άρχισε να ασκεί ακαταμάχητη έλξη”, γράφει ο ΜακΝιλ. (βλ. "Η Μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο” του William H. McNeill (εκδόσεις Παπαδόπουλος). Η εθνική αντίσταση δείχνει λιγότερο ηρωική.

Δεν είμαι καθόλου βέβαιος αν απόηχους αυτών των αναθεωρητικών τάσεων της ιστοριογραφίας, μπορεί να ανιχνεύσει κανείς στην πρόσφατη αντιπαράθεση Μητσοτάκη- Τσίπρα για την αντίσταση και το ΕΑΜ. Υποθέτω ότι τα πράγματα είναι πιο απλά και πιο πρακτικά. Περισσότερο επενδύουν στη χρήση της ιστορίας τα τελευταία χρόνια. Υποθέτω δηλαδή ότι ο μεν Αλέξης Τσίπρας επενδύει στις ρομαντικές, αντισυστημικές φαντασιώσεις της νεολαίας για το αντάρτικο και τον Εμφύλιο, φαντασιώσεις που επανήλθαν στην επικαιρότητα τον καιρό της χρεοκοπίας, όταν οι διαδηλωτές ονειρεύονταν νέα Δεκεμβριανά στην Αθήνα των αγανακτισμένων. Θυμάστε υποθέτω το σύνθημα "Βάρκιζα τέλος" και τα "Δεκεμβριανά της γενιάς μας"… Αυτή την επιμονή της αριστεράς στη συγκρουσιακή και διχαστική πολιτική στηλιτεύει και θυμίζει ο πρωθυπουργός. Και ταυτόχρονα κάνει και ένα σήμα στην παραδοσιακή δεξιά, που ακούει ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και Αρη Βελουχιώτη και κουμπώνεται.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr