Ο Ριχάρδος ο Γ’ μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας

Το Μάρτιο του 2015, η βρετανική αστυνομία είχε πάρει ειδικά μέτρα για την κυκλοφορία γύρω από τον καθεδρικό ναό του Λέστερ. Η αιτία ήταν λίγο παράξενη: Ο κόσμος είχε πλημμυρίσει τους δρόμους γύρω από τον ναό στον οποίο επανατάφηκε ο Ριχάρδος Γ΄, ο τελευταίος Βρετανός μονάρχης που σκοτώθηκε σε μάχη, πριν από πέντε αιώνες. Η ταφή του ολοκληρώθηκε με μια μεγαλειώδη νεκρική πομπή την οποία η βασίλισσα Ελισάβετ Β' χαρακτήρισε «μεγάλης διεθνούς σημασίας».

Τρία χρόνια νωρίτερα, το 2012, τα οστά του είχαν ανακαλυφθεί σε ένα δημοτικό πάρκινγκ και διέλυσαν κάθε αμφιβολία για τον τρόπο με τον οποίο σκοτώθηκε, αλλά και για τις λεπτομέρειες της φυσικής του κατάστασης ακόμα και της διατροφής του.

Ο διάσημος για τη φράση «Το βασίλειό μου για ένα άλογο» βασιλιάς, ο οποίος σκοτώθηκε το 1485, έγινε διάσημος και από το έργο του Σαίξπηρ Ριχάρδος Γ΄. Κατασυκοφαντήθηκε από τους διαδόχους του, τους Τυδώρ, προκειμένου να δικαιολογήσουν την ανατροπή του.

Ο Ριχάρδος Γ΄ σκοτώθηκε στη μάχη του Μπόσγουορθ Φιλντ, στις 22 Αυγούστου 1485, πριν από 530 χρόνια. Μετά τη μάχη, το γυμνό σώμα του ρίχτηκε στην πλάτη ενός αλόγου και μεταφέρθηκε στο γειτονικό Λέστερ όπου τάφηκε σε έναν απέριττο τάφο αφού ο νικητής της μάχης, ο Ερρίκος Τυδώρ (μετέπειτα Ερρίκος Ζ΄) αρνήθηκε να του αποδώσει τιμές. Η ανακάλυψη των λειψάνων του θεωρήθηκε ως μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην ιστορία της Βρετανίας.

Ο Ριχάρδος για άλλους ήταν ένας ήρωας, γι άλλους ένας αχρείος. Μολονότι βασίλεψε μόνο 777 ημέρες, η ιστορία του Ριχάρδου Γ΄ μαγεύει μέχρι σήμερα τους ιστορικούς και τους απλούς ανθρώπους απ' όλον τον κόσμο. Έμεινε στην ιστορία σαν αιμοδιψής τύραννος, φήμη που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με το έργο του Σαίξπηρ που τον παρουσίαζε ως έναν καμπούρη, πανούργο σαδιστή ο οποίος έστειλε στον θάνατο τους μικρούς ανιψιούς του. Ο θάνατος του Ριχάρδου σήμανε το τέλος του Πολέμου των Ρόδων, μεταξύ των αντιπάλων οίκων της Υόρκης και του Λάνκαστερ. Ο Ριχάρδος Γ΄, ο «βασιλιάς της Αγγλίας και της Γαλλίας και Άρχοντας της Ιρλανδίας» ήταν τότε μόλις 32 ετών. Ο Ριχάρδος είχε παντρευτεί την Άννα Νέβιλ, κόρη του κόμη του Γουόρικ, η οποία είχε παντρευτεί στον πρώτο της γάμο τον Εδουάρδο του Ουέστμινστερ, γιο του Ερρίκου ΣΤ΄, στις 12 Ιουνίου 1472.

Ο πιο πραγματικός ήρωας του Σαίξπηρ στη σκηνή του Εθνικού

Συναντήσαμε την Άλκηστη Πουλοπούλου που υποδύεται την Άννα, τη συζυγγό του, στην παράσταση που σκηνοθετεί στο Εθνικό Θέατρο ο Γιάννης Χουβαρδάς.

«Από όλους τους ήρωες του Σαίξπηρ, ο Ριχάρδος είναι ο πιο πραγματικός χαρακτήρας», λέει η Άλκηστις Πουλοπούλου, «η πιο αυθεντική και γήινη προσωπικότητα του θεάτρου. Ένας πολεμιστής που δε τον σταματά τίποτα προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς του από την αρχή μέχρι το τέλος».

Ο Ριχάρδος ενεργεί με τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης. Δεν έχει τις αμφιβολίες του Άμλετ, την αδυναμία του Μακμπέθ, τα φαντάσματα του Ληρ. Η κατάκτηση της εξουσίας είναι ο πρώτος και ο μόνος σκοπός του, οι κινήσεις του είναι μελετημένες, μεθοδικές και τέλεια σχεδιασμένες. Το κοινό τις γνωρίζει από το πρώτο λεπτό του έργου. Το κοινό είναι στην ουσία ο σύμμαχός του. Είναι μια καθαρή, μια διάφανη προσωπικότητα. Δεν προδίδει το θεατή ούτε και τον συγγραφέα. Από την αρχή ξεκαθαρίζει τη στάση του, τους λόγους και το σχέδιό του.

«Είναι ένας ήρωας με ατέλειες», επισημαίνει η Άλκηστις Πουλοπούλου. «Με τις οποίες κάθε θνητός μπορεί να ταυτιστεί. Τον βλέπεις σαν τέρας αλλά μπορείς να αναγνωρίσεις και τον εαυτό σου μέσα στην προσωπικότητά του. Σε συγκινεί το ότι ο άνθρωπος που έκανε τόσες κακουργίες για να φτάσει στο θρόνο, δίνει όλο το βασίλειό του για ένα άλογο».

Το κατακτά το κοινό ο Ριχάρδος;

Νομίζω εδώ συναντάμε ένα από τα πιο έξυπνα τεχνάσματα του Σαίξπηρ. Χρησιμοποιεί μια τολμηρή και πρωτοποριακή φόρμα ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα. Ο Ριχάρδος μιλά στους θεατές, και με το «μιλάω σε εσάς που κάθεστε σε αυτές τις θέσεις» συμμαχεί μαζί τους. Μόνο ένα κοφτερό μυαλό θα μπορούσε να το κάνει αυτό και νομίζω είναι ένα από τα μεγαλύτερα χαρακτηριστικά ενός τολμηρού χαρακτήρα.

Αν ζούσε σήμερα ο Ριχάρδος, ποιός θα ήταν;

Ένας σύγχρονος δικτάτορας, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ο Σαίξπηρ περιγράφει ανάγλυφα και τον μηχανισμό της εξουσίας αλλά και τις ελάχιστες πιθανότητες να ξεφύγει κάποιος από αυτόν. Όταν μπαίνεις μέσα σε αυτό το παιχνίδι, θα εξοντώσεις ή θα εξοντωθείς. Είσαι ο εκτελεστής ενός σχεδίου. Ο Ριχάρδος το κάνει αυτό σαν μάγος και γοητεύει το κοινό, όπως ένας ηγέτης. Και αποκαλύπτει τα σχέδιά του από το πρώτο λεπτό. Όπως αποκαλύπτει ότι θα παντρευτεί την Άννα. Αν δεν ήταν τόσο σπουδαίο έργο νομίζω ότι θα βαριόταν κάποιος να ξέρει εξαρχής τι θα συμβεί. Εδώ ο Ριχάρδος τον κάνει «συνένοχό του».

Εσείς στο έργο υποδύεστε την Άννα. Είναι μια κατάκτηση στόχος για τον Ριχάρδο. Ποια θέση έχετε στο έργο;

Η Άννα είναι όντως ένας στόχος για τον Ριχάρδο. Στόχος διπλωματικός, γιατί θέλει με αυτό το γάμο να ενώσει τους οίκους των Γιορκ και των Λάνκαστερ. Στόχος προσωπικός γιατί είναι δύσμορφος, δεν είχε ποτέ γυναίκα. Η Άννα είναι μια νεαρή, ευγενής, όμορφη, πληροί τις προϋποθέσεις. Επίσης αν και πολύ νέα είναι η χήρα ενός πρώην εχθρού του, του Εδουάρδου των Λάνκαστερ, πράγμα που κάνει ακόμα πιο δύσκολο το στοίχημά του. Τα ηθικά εφόδια του Ριχάρδου είναι ανύπαρκτα. Δεν έχει αγαπηθεί, δεν έχει εξελιχθεί.

Οι γυναίκες τι ρόλο παίζουν σε αυτή την ιστορία;

Η Άννα είναι μια γυναίκα στα χέρια των ανδρών. Μέσα στο σύστημα ενός παλατιού. Δεν είναι αμέτοχες οι γυναίκες. Γεννούν, παράγουν το κακό πολλές φορές, παίζουν ρόλο στο παρασκήνιο, καταριούνται. Η Άννα είναι μια τραγική ηρωίδα γιατί υποτάσσεται. Είναι ένα παράδειγμα του αδύνατου φύλου. Θέλει να επιβιώσει και δε μπορεί να τον νικήσει. Τον ερωτεύεται και τον παντρεύεται γιατί αναγνωρίζει επάνω του τα χαρακτηριστικά της αντρικής δύναμης που ασκούν έλξη σε όλες τις γυναίκες. Τη δύναμη ερωτεύεται μια γυναίκα και αυτό το βλέπουμε ακόμα και σήμερα. Ο Ριχάρδος δεν είναι ένας ήρωας που παρατηρεί, αλλά ένας ήρωας που πράττει και αυτό φαντάζει σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον πολύ ελκυστικό. Την συνεπαίρνει με το πάθος και τη δύναμή του.

Η μεγαλύτερη αδυναμία τους σε σχέση με την εξουσία του άντρα;

Υπάρχει μια φράση στο έργο όταν ο Ριχάρδος μιλά για το στοίχημα της κατάκτησης της Άννας: «κατακτήθηκε ποτέ γυναίκα σε τέτοια κατάσταση»; Εδώ στην ουσία αρχίζει ένα παιχνίδι αλλά και ένας πόλεμο. Γιατί έχει μάθει να λειτουργεί έτσι. Η κατάκτηση για τους άντρες είναι ένα στερεότυπο μέσα στους αιώνες. Και σήμερα το βλέπουμε. Στην εικόνα που προβάλλει ο άντρας για μια γυναίκα.

Εννοείτε στην τέχνη;

Εννοώ παντού. Την έχουμε ενσωματώσει αυτή την εικόνα και πολλές φορές την αναπαράγουμε και εμείς οι ίδιες. Όπως τότε έτσι και σήμερα, υπήρχαν οι κανόνες της τέλειας γυναίκας, της ενάρετης που δε μιλά. Βρίσκεται στο παρασκήνιο, δίπλα σε έναν ισχυρό και τον συμβουλεύει, τον επηρεάζει. Ισχύει ακόμα και σήμερα. Νομίζω ότι όσο προχωρά η ανθρωπότητα, πάντα το ένα φύλο θα μαθαίνει από το άλλο με αργά βήματα κάποιες φορές με πιο διεκδικητικά κάποιες άλλες.

Εσείς πώς βλέπετε τον Ριχάρδο σαν προσωπικότητα;

Είναι ένας μελετητής της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, ένας παρατηρητής της αδυναμίας της ανθρώπινης φύσης. Μετατρέπει την φυσική του αδυναμία σε δύναμη και επανέρχεται συχνά στην ουσία της ζωής που κατ΄αυτόν είναι να παλεύεις και να προχωράς. Χρησιμοποιεί την μικρότητα και την οκνηρία του ανθρώπου ως όπλα του. Αλλά και ό ίδιος δεν μπορεί να αποδράσει από την μέθη της εξουσίας, συστατικό της ανθρώπινης φύσης που έχει παρατηρήσει τόσο καλά.

Πληροφορίες:

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

«Ριχάρδος Γ΄» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ

Από 12 Δεκεμβρίου στη Κεντρική Σκηνή

Μετάφραση: Νίκος Χατζόπουλος

Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς

Δραματουργική επεξεργασία: Γιάννης Χουβαρδάς - Έρι Κύργια

Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Μουσική: Δημοσθένης Γρίβας

Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος

Διανομή (αλφαβητικά)

Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Μάνος Βακούσης, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη Αναστασία Κονίδη, Δημήτρης Λιγνάδης, Θεανώ Μεταξά Περικλής Μουστάκης, Θέμις Μπαζάκα, Κώστας Μπερικόπουλος, Άγγελος Παπαδημητρίου, Δημήτρης Παπανικολάου, Άλκηστις Πουλοπούλου, Κρις Ραντάνοφ Σοφία Σεϊρλή, Γιάννης Τσορτέκης, Γιωργής Τσουρής Νίκος Ψαρράς, Νικόλας Χανακούλας

Φωτογράφος παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr