Ζωή Σαμσαρέλου - Φένια Παπαδόδημα: Δύο Ελληνίδες σε ένα μεγάλο φεστιβάλ του Παρισιού - Μιλούν στο TheTOC για την εμπειρία τους

Την εμπειρία τους από τη συμμετοχή τους στο Festival des Forêts του Παρισιού με το έργο "Απόλλων και Διόνυσος-Αόρατοι κόσμοι", περιγράφουν, μιλώντας στο TheTOC η Ζωή Σαμσαρέλου και η Φένια Παπαδόδημα.

Η Ζωή Σαμσαρέλου είναι καθηγήτρια πιάνου στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης και
Καλλιτεχνική Δευθύντρια του International PelionFestival και η Φένια Παπαδόδημα είναι ηθοποιός, τραγουδίστρια και σκηνοθέτης, ενώ από το 2015, καλλιτεχνική
διευθύντρια του Elaionas Festival.

Ολόκληρη η συνέντευξή τους στο TheTOC:

Απόλλων και Διόνυσος - Πώς ήταν η εμπειρία αυτής της μοναδικής, ατμοσφαιρικής συναυλίας στο Παρίσι;

Φ.Π.: Το κοινό του φεστιβάλ ήταν ιδιαίτερα προσεκτικό και ανοιχτό στο ιδιόμορφο πρόγραμμα που παρουσιάσαμε. Δεν ήμουν καθόλου βέβαιη ότι θα αφεθούν στην κατάνυξη της βυζαντινής μονωδίας, ούτε ότι θα λειτουργήσει η σύνδεση της αρχαίας τραγωδίας με την κλασσική και ανατολική μουσική παράδοση. Επειδή όμως η αρχετυπική δύναμη όσων αποσπασμάτων επιλέξαμε λειτουργεί σαν ραχοκοκαλιά που συνδέει απομακρυσμένα φαινομενικά κείμενα, τελικά η εξίσωση επαληθεύτηκε με επιτυχία!

Ζ.Σ.: Η συναυλία μας έγινε στο δάσος, στην περιοχή VieuxMoulin, μπροστά στα ερείπια του μοναστηριού SaintPierre-en-Chastres του 14ου αιώνα. Θα μου μείνουν αξέχαστες οι ευγενικές φυσιογνωμίες των ακροατών μας και η απόλυτη προσήλωση στο θέαμα που προσφέραμε -γιατί δεν ήταν απλά μια συναυλία, ήταν κάτι μεταξύ συναυλίας και παράστασης. Είναι αυτή η σύμπνοια του κοινού, η αφυπνισμένη παρουσία του, που την νιώθεις από την ποιότητα της σιωπής και τελικά (αν είσαι …πιανίστας και δεν έχεις συνεχώς την οπτική επαφή!) την βλέπεις στο τέλος στα χαμογελαστά πρόσωπα και στην αποδοχή με το χειροκρότημα και τα πόδια που χτυπούσαν στο πάτωμα, είναι μια ευλογία που είχαμε την τύχη να ζήσουμε.

Γενικότερα όμως ήταν μια μοναδική εμπειρία, από την πρώτη στιγμή που φτάσαμε στο Παρίσι. Καταρχήν είναι μια πολύ όμορφη περιοχή, 80 χιλιόμετρα βόρεια του Παρισιού, στην Compiègne, μέσα στο δάσος - φαίνεται αυτό και από την επωνυμία του "Φεστιβάλ των Δασών”- με περιποιημένα όμορφα χωριουδάκια, πύργους, μοναστήρια, εκκλησίες, όλακαλοδιατηρημένα με γούστο, σεβασμό και μεράκι. Ολοι εκεί νιώθουν περήφανοι για την πολιτιστική τους κληρονομιά, το αισθάνεται κάποιος σε κάθε κουβέντα, δυστυχώς η όποια σκέψη για τη δική μας στάση απέναντι στα μνημεία και τη φύσηπροξενεί θλίψη και πόνο. Σε αυτό το πνεύμα, απολαύσαμε ιδιαίτερα και τη διήμερη διαμονή μας στην VilladeChâteletτου 19ου αιώνα στο Choisy-au-Bac, που υπήρξε η κατοικία του συνθέτη LeoDelibes, κυριολεκτικά μέσα στο πράσινο.

Πώς προέκυψε η συμμετοχή σας στο συγκεκριμένο Φεστιβάλ; Ήταν ένα "στοίχημα” για εσάς αυτό;

Φ.Π.: Για μένα σίγουρα ήταν ένα μεγαλο στοίχημα η συμμετοχή μου στο συγκεκριμένο φεστιβάλ, καθώς πρόκειται για μια μουσική σκηνή όπου κάθε χρόνο φιλοξενεί εξαιρετικά ταλέντα της κλασσικής μουσικής και εξειδικεύεται σ αυτό το ρεπερτόριο… Και μόνο γι’αυτό τον λόγο θεώρησα πως έπρεπε να συμπεριλάβω στο πρόγραμμα δύο κλασικές άριες την Άρια της Σαπφούς του Γκουνω και την Melodiasentimantaleτου VillaLobos. Η πρόσκληση για τη συμμετοχή σε αυτό το φεστιβάλ έγινε από τη Ζωή Σαμσαρελου και από τον διοργανωτή του φεστιβάλ BrunoOrylavole , ο οποίος υπήρξε και διοικητικός διευθυντής της ComedieFrancaise, όσο ζούσα κι εγώ στο Παρίσι.

Επειδή σπούδασα θέατρο στην Εθνική δραματική σχολή της Γαλλίας, το ConservatoireNationalSuperieur d ArtDramatique, και δούλεψα σαν ηθοποιός στο Παρίσι για πολλά χρόνια, ήταν πολύ συγκινητικό το ότι ξαναβρέθηκαν μπροστά σε γαλλικό κοινό.. Θυμήθηκα πόσο καλλιεργημένο και δεκτικό είναι το γαλλικό κοινό σε έργα μιας άλλης πολιτισμικής προέλευσης.

Ζ.Σ.: Η γνωριμία μου με τον Πρόεδρο του φεστιβάλ κ. BrunoOry-Lavollée προέκυψε εντελώς τυχαία, όταν ο ίδιος ανακάλυψε στο διαδίκτυο το Φεστιβάλ Πηλίου, του οποίου είμαι ιδρύτρια και τα τελευταία χρόνια καλλιτεχνική συν-διευθύντρια μαζί με τον βιολοντσελίστα Δημήτρη Καραγιαννακίδη. Λόγω των κοινών χαρακτηριστικών των δύο φεστιβάλ, όπως μουσική στη φύση και ανάδειξη μνημείων, μας πρότεινε να συνεργαστούμε. Σε αυτό το πλαίσιο συναντήθηκαν οι δρόμοι μας με την Φένια, με την οποία μας ενώνουν πολλά κοινά στοιχεία και αναζητήσεις, όπως η σχέση φωνής, κειμένου και μουσικής, η αγάπη για τα αρχαία κείμενα, που προκύπτει και από τις σπουδές της Φένιας στο Θέατρο και τις δικές μου στην Αρχαιολογία στο ΑΠΘ.

Ετσι προέκυψε αυτή η πολύ ωραία συνεργασία, που όμως στην αρχή δεν ξέραμε πού θα μας βγάλει. Η Φένια ασχολείται με τον αυτοσχεδιασμό στη φωνή, με το βυζαντινό και παραδοσιακό τραγούδι, με το κλασικό τραγούδι, με το αρχαίο θέατρο κι έπρεπε να βρούμε έναν κοινό παρονομαστή σε σχέση με την τελευταία δουλειά μου, που δεν είναι και πολύ τελευταία, είναι μια πολύχρονη ενασχόληση που κατέληξε στην ηχογράφηση ενός διπλού άλμπουμ με έργα κλασικής μουσικής για σόλο πιάνο από τον 18ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας, με θέμα τον θεό Διόνυσο, που θα κυκλοφορήσει το 2023.

Ηταν όντως ένα στοίχημα, το πώς θα συγκλίνουν οι δρόμοι μας. Μέχρι πέμτε ημέρες πριν τη συναυλία, οπότε και έπρεπε να δώσουμε το οριστικό πρόγραμμα, προσθέταμε και αφαιρούσαμε έργα, γιατί θέλαμε το πρόγραμμα να έχει ροή, αλλά να είναι και απρόβλεπτο. Εκ του αποτελέσματος, μάλλον το πετύχαμε!

O Απόλλων, θεός της γνώσης και της ομορφιάς και ο Διόνυσος θεός του χάους και της μέθης – Πώς θεωρείτε ότι αλληλοσυμπληρώνονται;

Φ.Π.: Στους Δελφούς, στον μεγάλο ναό του Απόλλωνα φιλοξενούνται και οι δύο θεότητες σαν δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Σίγουρα η αρχαία τραγωδία αποτελούσε έναν τόπο "συνάντησης" αυτων των δύο όψεων του θείου. Έχω την εντύπωση ότι η διαδοχή τους στην συνείδηση του αρχαίου Έλληνα αποτελούσε μια προσπάθεια βαθύτερης εσωτερικής κάθαρσης, κάτι που αργότερα με τον Χριστιανισμό αποκρυσταλλώθηκε και τελειωθηκε στην έννοια της μετανοίας. Η κάθαρση στην αρχαία τραγωδία μοιάζει να είναι ένα βήμα πριν τη μετάνοια.

Ζ.Σ.: Απολλώνειο και διονυσιακό στοιχείο, αυτοί οι δύο όροι προήλθαν από το έργο του Φρίντριχ Νίτσε "Η Γέννηση της Τραγωδίας από το Πνεύμα της Μουσικής". Κατά τον Νίτσε η αντίθεση αυτών των 2 στοιχείων είναι η αντιπαράθεση ανάμεσα στη λογική και το ένστικτο, το μέτρο και το πάθος, το φως και το σκοτάδι. Ο ίδιος θεωρεί ότι όταν οι δύο αυτοί πόλοι ενώθηκαν, σε μια ευτυχή σύντομη στιγμή του ανθρώπινου πνεύματος, δημιούργησαν το μεγαλύτερο θαύμα της αρχαιότητας, το δράμα. Υπάρχουν πολλοί φιλόσοφοι που αρχικά αναφέρθηκαν σε μια αντιπαλότητα των δύο θεοτήτων, ωστόσο στη συνέχεια τους παρουσίασαν συμφιλιωμένους. Το βλέπουμε και στους Δελφούς, στα αετώματα του Ναού του Απόλλωνα του 4ου αι π.Χ., όπου ο θεός του φωτός, που αναπαρίσταται στα ανατολικά, παραχωρεί το δυτικό αέτωμα του ναού του στον θεό της μέθης.

Ο Απόλλων συμβολίζει την ιδανική εξύψωση του πνεύματος, τη διαύγεια στην έμπνευση, ενώ ο Διόνυσος την κυριαρχία των αισθήσεων, τη μέθη στην έμπνευση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στις σπάνιες στιγμές της καλλιτεχνικής δημιουργίας που επιτυγχάνεται η εναρμόνιση αυτών των δύο στοιχείων, προκύπτουν λογοτεχνικά ή καλλιτεχνικά αριστουργήματα. Κατά κάποιο ανεξήγητο τρόπο, η αληθινή δημιουργία προϋποθέτει την ταυτόχρονη σύμπλευση νηφαλιότητας και μέθης, είναι μια ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί!

Από πού εμπνέεστε για τα έργα σας; Τι είναι αυτό που θα χαρακτηρίζατε ως "κινητήριο δύναμή” σας;

Φ.Π.: Τα τελευταία χρόνια μου συμβαίνει να απολαμβάνω μια εσωτερικότητα που δεν άφηνα τον εαυτό μου να γευτεί νωρίτερα, επιμένοντας να είμαι διαρκώς σε επαφή με πολύ κόσμο. 'Η μάλλον να θεωρώ σημαντική τη γνώμη του κόσμου…Όχι ότι δεν με ενδιαφέρει να μοιραζομαι τη δημιουργία μου, αν συνέβαινε αυτό απλά θα σταματούσα, αλλά έχει αλλάξει κατά πολύ μέσα μου το κίνητρο. Εχει να κάνει με μια εσωτερική φωνή που με οδηγεί να μιλήσω για ότι πιστεύω πως είναι αληθινά σημαντικό. Κι ας μην είναι πιασάρικο ή εμπορικό ή όπως θέλετε πείτε το… Σε αυτό το δρόμο πολλοί σταθμοί μαρτυρούν ότι τελικά το πιο σημαντικό είναι ο λόγος. Η γλώσσα. Τα κείμενα. Θεατρικά, λογοτεχνικά, ποιητικά, τα κείμενα που φέρουν μέσα τους μια μουσική ενωμένη με την ιδέα, μιαμαγεία αυθυπαρκτη. Ένα μυστήριο που όπως η καλή μουσική δεν περιγράφεται. Είναι εμπειρία...

Ζ.Σ.: Για μένα, το πιο σημαντικό είναι να υπάρχει εσωτερική ανάγκη για να πω κάτι. Είναι μια στάση ζωής, που δεν προκύπτει αβίαστα και μάλιστα, δυσκολεύει με τα χρόνια. Το ζητούμενο είναι να βρίσκω αληθινό νόημα σε κάτι, που μόνον μέσα από τη σιωπή μπορεί ίσως να προκύψει, κάποτε, και είναι καλοδεχούμενο.

Κυρία Παπαδόδημα, αυτό τον μήνα στο πλαίσιο της δράσης "Ολη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός”, θα δούμε τη μουσική σας παράσταση "Έξοδος’’. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό το εγχείρημα.

Φ.Π.: Πρόκειται για μία μουσική παράσταση εμπνευσμένη από την Μικρασιατική καταστροφή και ιδιαίτερα την περιοχή και τον πολιτισμό της Καππαδοκίας. Βασισμένη στο οδοιπορικό του Γιώργου Σεφέρη "Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας", στην αλληλογραφία Σεφέρη – Λορετζάτου 1948-1968. Καθώς και σε μαρτυρίες προσφύγων από το αρχείο του ΚΜΣ και συγκεκριμένα την έκδοση "Έξοδος". Έχω συνθέσει τη μουσική, η οποία σ’ ένα μεγάλο μέρος αποτελείται από τραγούδια που με δικούς μου στίχους ή μελοποιημένα ποιήματα του Σεφέρη.
Η παράσταση συνομιλεί με την ψηφιακή ζωγραφική του Γιώργου Κόρδη μέσα από την έκθεση του "Ανέστιοι προσφεύγοντες" που παρουσιάζεται από τον Ιούλιο στο Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.

Συμμετέχει ένα σύνολο μοναδικών μουσικών που προέρχονται από διαφορετικούς μουσικούς χώρους αλλά αλληλοσυμπληρώνονται. Η Γωγώ Ξαγαρά στην κλασσική άρπα, η Ήβη Παπαθανασίου στο βιολοντσέλο, ο Χάρης Λαμπράκης στο νέυ, ο Θωμάς Μελετέας στο ούτι, ο Γιώργος Παλαμιώτης στα ηχητικά τοπία. Εγώ στο τραγούδι. Το βίντεο της παράστασης δημιουργεί ο Κώστα Φούντας και τους φωτισμούς η ΣτέβηΚουτσοθανάση. Συνοδοιπόρος, ο εξίσου μοναδικός ηθοποιός Γιώργος Παπαστυλιανός με τον οποίον μοιραζόμαστε αυτό το ταξίδι που ξεκινά από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες της Καππαδοκίας και της Δυτικής Μικράς Ασίας καιότι πολύτιμο έφεραν στην Ελλάδα, έτσι όπως το περιγράφει ο Γιώργος Σεφέρης, και καταλήγει στην δική μας σύγχρονη ζωή, στην Αθήνα του 2022. Για να μας κάνει ν’ αναρωτηθούμε : "κατά πόσο είμαστε κι εμείς οι ίδιοι εξόριστοι μέσα στην ίδια μας τη ζωή…" Η παράσταση θα παιχτεί στο Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού Θεσσαλονίκης στις 30 και 31 Αυγούστου στις 20.00.

Ποια είναι τα καλλιτεχνικά σχέδια και για τις δυο σας για την επόμενη σεζόν;

Φ.Π.: Η μουσική παράσταση που δημιουργούμε αυτόν τον καιρό στα πλαίσια του "Ολη η Ελλάδα ένας πολιτισμός" με αφορμή την Μικρασιατική καταστροφή και τίτλο "Έξοδος" πρόκειται να ξαναπαιχτεί στην Αθήνα. Για λίγο αργότερα μέσα στη σεζόν προγραμματίζω την προβολή στις αίθουσες του ντοκιμαντέρ μου "Το καταφύγιο στην Ομόνοια", το οποίο ήδη ταξιδεύει σε φεστιβάλ στο εξωτερικό ( FirsttimeFilmakerUK ,2022, επίσημη συμμετοχή στο διεθνές φεστιβάλ του Μπουένος Άιρες BUIFF, το μεγαλύτερο φεστιβάλ της Αργεντινής ), και παράλληλα την κυκλοφορία ενός πολύ αγαπημένου άλμπουμ το οποίο έχουμε ήδη ηχογραφήσει και περιμένουμε με αγωνία να βγει. Πρόκειται για μία συνεργασία με τους Γιοελ Σότο, Κάρλος Μενέντεζ και Γιώργο Παλαμιώτη πάνω σε ελληνικές και ισπανικές μελωδίες πολύ γνωστές, ενορχηστρωμένες μ’ έναν μοναδικό τρόπο, μία πολύ αγαπημένη δουλειά με τίτλο "Nostalghia”.

Ζ.Σ.: Η προεργασία -editing, mastering, κείμενα- για το CD που σας ανέφερα, που είναι πολλή δουλειά, και κάποιες συναυλίες, για τις οποίες θα χαρώ να μιλήσουμε όταν πλησιάζει η ώρα τους.

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr