Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης!

Δεν θα μπορούσα να μιλήσω για τίποτα άλλο, δεν θα μπορούσα να γράψω για τίποτα άλλο, αυτό το ανοιξιάτικο Σαββατοκύριακο, παρά για τη βιογραφία του Φρίντριχ Νίτσε που μόλις τελείωσα.

Συμβαίνει και σε εσάς; Tο εύχομαι. Να ανοίγετε ένα βιβλίο και οι φράσεις του να σάς ρουφάνε, να σάς μαγεύουν, να αλλάζουν -παροδικά ή μόνιμα- τον τρόπο που βλέπετε τον κόσμο και τον εαυτό σας μέσα του.

Γεύτηκα αυτή την ευλογία από παιδί, με τα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν. Μεσήλιξ σήμερα, εξακολουθώ να τριγυρίζω -έστω διαδικτυακά- στα βιβλιοπωλεία και να αναζητώ το θαύμα. Συχνά απογοητεύομαι, το καρπούζι μού βγαίνει μάπα ή εγώ δεν είμαι σε θέση να εκτιμήσω τη γεύση του. Έχω τουλάχιστον απαλλαγεί από τη νεύρωση να φτάνω -μ’αρέσει, δεν μ’αρέσει- έως το τέλος. Εάν μέχρι την σελίδα 20 -βία 50- το βιβλίο δεν με έχει κερδίσει, το εγκαταλείπω. Και προχωράω στο επόμενο...

Κατά την πανδημία στάθηκα τυχερός. Ξεκίνησα τον περασμένο Μάρτιο με την "Άννα Καρένινα" του Τολστόι, το κλασικό αριστούργημα που μού είχε ξεφύγει, ίσως γιατί οι χίλιες τριακόσιες σελίδες του θα με τρόμαζαν υπό κανονικές συνθήκες. Ανακάλυψα στη συνέχεια έναν πολλά υποσχόμενο νέο Έλληνα πεζογράφο, τον Χρίστο Κυθρεώτη και το "Εκεί που Ζούμε". Έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα γερμανόφωνο από τα βόρεια Βαλκάνια, τον Γκρέγκορ φον Ρετσόρι, που η σημασία του επανεκτιμάται διεθνώς. Εικοσιπέντε χρόνια ύστερα από τον θάνατό του, ο Ρετσόρι από έλασσων προάγεται σε μείζων συγγραφέας. Και τον σπουδαίο Πολωνό Βίτολντ Γκομπρόβιτς, που εάν η ιστορία της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα είχε ειπωθεί διαφορετικά, θα στεκόταν πλάι στον Κάφκα και στον Τόμας Μαν, θα είχε ίσως εκτοπίσει τον άσπονδο φίλο του Χόρχε Λούις Μπόρχες...

Δεν διαβάζω αποκλειστικά λογοτεχνία. Ενδιαφέρομαι ζωηρά για την ιστορία, την πολιτική, τη βιολογία και τον κοσμολογία – οι θετικές επιστήμες δυστυχώς για εμένα, έναν απόφοιτο της Νομικής Σχολής, μόνο εκλαϊκευμένες γίνονται κατανοητές. Το δε μεγάλο μου απωθημένο είναι η φιλοσοφία.

Τι να λέμε ωστόσο; Στη φιλοσοφία και αν έχεις ανάγκη από κάποιον να σε πάρει από το χέρι και να σε καθοδηγήσει! Να σού βάλει τα πράγματα σε μια τάξη. Να αντιδιαστείλει τον Πλάτωνα από τον Αριστοτέλη, τονίζοντας τη σημασία των Προσωκρατικών. Να σού εξηγήσει πώς από τον Χέγκελ φτάσαμε στον Μαρξ και από τον Σοπενάουερ στον Νίτσε. Το κάνει εξαιρετικά (συμφωνείς, δεν συμφωνείς με τα συμπεράσματα του) ο Καρλ Πόπερ. Στο μνημειώδες έργο του, "Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της".

Ο Νίτσε... Τον πρωτογνώρισα σε μια έκδοση του 1955, του "Τάδε Έφη Ζαρατούστρας", που βρήκα έφηβος στη βιβλιοθήκη του πατέρα μου. Μαγεύτηκα. Έτσι, για καλή μου τύχη, απέφυγα την λούμπα να θεωρήσω την "Ασκητική" του Καζαντζάκη κείμενο ιδιαιτέρως πρωτότυπο ή ιδιαζόντως σημαντικό. Διάβασα στη συνέχεια το "Ανθρώπινο, πολύ Ανθρώπινο" και το "Ecce Homo". Ο Νίτσε με μαγνήτιζε, παρέμενε όμως για μένα μια αδιευκρίνιστη -και εξόχως παρεξηγήσιμη- περίπτωση.

Ώσπου, την περασμένη Δευτέρα, έπεσε στα χέρια μου η βιογραφία του από την Αγγλονορβηγίδα Σου Πριντό. Οι Times την ανακήρυξαν το 2018 "βιογραφία τής χρονιάς", ήδη μεταφράζεται σε δεκάδες γλώσσες, κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη. Πρόκειται για ένα από τα συναρπαστικότερα βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ. Γιατί; Διότι σε εισάγει σε ένα σύμπαν ανθρώπων, καταστάσεων και ιδεών.

Το 1868, ο Φρίντριχ Νίτσε, φοιτητής στη Λειψία, γόνος οικογένειας κληρικών, προικισμένο παιδί, διαμορφωμένο στο κορυφαίο κλασικό λύκειο Σουλπφόρτα, συναντάει τον Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ο Βάγκνερ είναι κάτι παραπάνω από μουσικοσυνθέτης με πανευρωπαϊκή φήμη. Φιλοδοξεί να αναδειχθεί στον πνευματικό πατέρα τού κατακερματισμένου σε κρατίδια γερμανικού έθνους. Οραματίζεται τη Γερμανία ως ενσαρκωτή-συνεχιστή τού κλασικού ελληνικού ιδεώδους. Κατοικεί με την προσώρας ερωμένη του Κόζιμα, θυγατέρα του Φραντς Λιστ, σε έναν ειδυλλιακό πυργίσκο. Διάγει πολυτελώς με μαικήνα του τον αλλοπαρμένο βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκο τον Β’. Διατηρεί ένα στενό κύκλο ακολούθων, μια κλειστή αυλή. Ο πιο ξεχωριστός – εκείνος που εξελίσσεται σε θετό σχεδόν γιό του; Ο Νίτσε.

Ο δεσμός τού Νίτσε με τον Βάγκνερ θα καθορίσει τη νεότητά του. Μια σχέση έλξης-απώθησης, δύσβατη, δαιδαλώδης, ώσπου να βρει τον εαυτό του, να χειραφετηθεί, να πλάσει τον δικό του κόσμο ιδεών. Τη φιλοσοφία του.

Είναι εντυπωσιακότατες οι διαδρομές που περιγράφει η Πριντό. Σε μια Ευρώπη υπό διαμόρφωση, με αναδυόμενα έθνη-κράτη, με θυελλώδεις ανέμους, πολέμους, επαναστάσεις, πνευματικά και καλλιτεχνικά κινήματα. Με παράφορες προσωπικότητες, φλογερές κυρίως γυναίκες όπως η Λου Αντρέα Σαλομέ, μούσα τού Νίτσε και αργότερα του Ρίλκε και του Φρόυντ, πηγή έμπνευσης για το θεατρικό έργο "Λούλου", που ακόμα παίζεται τακτικά… Με νέους πυρέσσοντες που ερωτεύονται, συγκρούονται με μανία, ταξιδεύουν αδιάκοπα.

Ταξιδευτής υπήρξε επί δεκαετίες ο Νίτσε. Από τη Γερμανία στην Ελβετία, στον Ιταλικό Νότο, στην Κυανή Ακτή. Ένοικος σε ταπεινές πανσιόν, θαμώνας σε φτηνά μαγέρικα, με φθαρμένα ρούχα, με μόνη σχεδόν περιουσία του το μπαούλο με τα βιβλία του, το οποίο ζύγιζε εκατόν τέσσερα κιλά. Η σωματική του υγεία; Εξ’απαλών ονύχων άθλια. Διαρκείς δυσπεψίες, βασανιστικές ημικρανίες, υψηλότατη μυωπία. Όσοι δεν τον ήξεραν τον αποκαλούσαν "ο ημίτυφλος κύριος καθηγητής". Πεζοπορεί εντούτοις και οχτώ και δέκα ώρες καθημερινά. Σκαρφαλώνει στις Άλπεις. Περιπλανιέται στις ερημιές και εκεί γεμίζει τα σημειωματάριά του με επιγραμματικούς κατά κανόνα στοχασμούς. Η σκέψη του Νίτσε εκφράζεται αποφθεγματικά εξ ανάγκης καθώς οι πονοκέφαλοι δεν τού επιτρέπουν να συγκεντρωθεί και να αναπτύξει εκτεταμένα κείμενα σε συνεχή ροή.

Κι όμως αυτή η διακεκομμένη σκέψη έμελλε να δυναμιτίσει τις κρατούσες αντιλήψεις. Να επηρεάσει βαθιά τρεις τουλάχιστον γενιές.

Η αντίστιξη μεταξύ "απολλώνειου" και "διονυσιακού" αποτελεί εν πολλοίς δική του σύλληψη. Και η ιδέα της αιώνιας επανάληψης. Και η ρήση "Ο Θεός πέθανε, τον σκοτώσαμε εμείς", που ακολουθείται από τη συγκλονιστική διαπίστωση: "Έζησε μόνο ένας αληθινός χριστιανός, εκείνος που σταυρώθηκε στον Γολγοθά…" Σε έναν κόσμο δίχως Θεό, πώς θα επιβιώσουν οι ηθικοί κανόνες; Σε μια ζωή στερημένη -ή απελευθερωμένη- από βεβαιότητες και ακλόνητα σημεία αναφοράς πώς θα βρίσκει ο καθένας τη ρότα του; Τότε αναδύεται, από τον νου του Νίτσε, η μορφή τού υπερανθρώπου.

"… Ο άνθρωπος που έχει κυριαρχήσει στον εαυτό του μπορεί να αντέξει την αβεβαιότητα που σπέρνουν οι πολλαπλές προοπτικές τού "ίσως”… Κάθε ιδέα περί "αποτελέσματος” ή "συμπεράσματος” καθίσταται παρωχημένη. Επομένως ο "υπεράνθρωπος” ή το "ελεύθερο πνεύμα” είναι παιγνιώδης. Η ζωή δεν είναι πιά ένας πίνακας νόμων. Είναι ένας χορός στη μουσική τού "και αν;”. Η επίγνωση του εαυτού μας και τού κόσμου βασίζονται στη σύλληψη ότι τελικά δεν κατανοούμε ούτε τον εαυτό μας ούτε τον κόσμο… Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει αλήθεια – ίσως…"

Σε τέτοιες κορυφές είχε σκαρφαλώσει η σκέψη του Νίτσε, που ενθουσιαζόταν στην ωριμότητα του με την "Κάρμεν" τού Μπιζέ και αναγνώριζε στον Ντοστογιέφσκι έναν ετερόδοξο αδελφό. Και από εκεί γκρεμίστηκε, το 1889, στην τρέλα.

Το τελευταίο μέρος τού βιβλίου είναι το πιο σπαραχτικό. Σκιά του εαυτού του, διανοητικά νεκρός, ο Νίτσε έχει γίνει άθυρμα τής αδελφής του, η οποία χτίζει προσωπική καριέρα πουλώντας τον. Χαλκεύοντας τις ιδέες του, φτηναίνοντας τες. Ο Νίτσε που ένοιωθε περισσότερο Ευρωπαίος παρά Γερμανός, παρουσιάζεται σαν προφήτης του γερμανικού σωβινισμού. Ενώ σιχαινόταν τον αντισημιτισμό, τον έκαναν προμετωπίδα σε ρατσιστικές οργανώσεις και κόμματα. Ενώ ήταν παθιασμένος αντιμιλιταριστής, μοίρασαν τον Ζαρατούστρα του στους Γερμανούς φαντάρους, στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το πιο φρικτό; Η αδελφή του, κληρονόμος με το "έτσι θέλω" και διαχειρίστρια της μνήμης του, δώρισε το μπαστούνι του στον Χίτλερ!

Παρά τη συστηματική προσπάθεια διαστρέβλωσης, η αυθεντική σκέψη του Νίτσε μάς έχει μπολιάσει. Και γονιμοποιήσει. "Όλες οι εμπειρίες είναι χρήσιμες, όλες οι μέρες ιερές και όλοι οι άνθρωποι θεϊκοί! … Η ζωή είναι μια πίστα χορού για θεϊκές συμπτώσεις… Το κράτος δεν επιθυμεί ευφυή άτομα αλλά γρανάζια για τη μηχανή… Δεν θέλω να είναι άγιος, προτιμώ να είμαι γελωτοποιός…"

Διαβάστε τη βιογραφία του Νίτσε από την Σού Πριντό. Θα λειτουργήσει μέσα σας αποκαλυπτικά.

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας

Πηγή: capital.gr

Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις

Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα και τον Κόσμο στο thetoc.gr